Er komt aan de lopende band slecht nieuws uit en over Iran (corrupt, repressief, agressief en ga zo maar door) maar vandaag is er toch iets positievers te melden, wat een prettige afwisseling is na de ‘Top tien van ellende in de wereld’ en al die andere sombere columns van me. Het gaat nota bene om de verkiezingen van 28 juni die nodig zijn geworden door de dood van president Raisi bij een helikopterongeluk.
In 2021 hadden de conservatieve machthebbers de presidentsverkiezingen zorgvuldig toegesneden op de uitkomst. De Raad van Hoeders van de Grondwet, die de geschiktheid van kandidaten voor elke verkiezing beoordeelt, selecteerde er zeven, allemaal conservatief en/of onbekend, en zo werd het kostje gekocht van Raisi, de beschermeling van de opperste leider. Dus leek wel duidelijk wat voor kandidaten zouden worden geselecteerd voor de komende verkiezingen, met als doel een kloon van de grijze Raisi.
Maar nee! Behalve twee min (parlementsvoorzitter Ghalibaf) of meer (ex-nucleair onderhandelaar Jalili) conservatieve prominenten en drie andere conservatieven is er tot ieders verrassing ook een hervormer bij, Masoud Pezeshkian (en weer geen vrouw, tot niemands verrassing). Hij is een 69-jarige hartspecialist, van 2001 tot 2005 minister van Gezondheid in president Khatami’s tweede kabinet, huidig parlementslid, en in tegenstelling tot vele andere hooggeplaatsten, Ghalibaf bijvoorbeeld, niet corrupt. Hij bepleit verzoening en is een tegenstander van de nieuwe, harde politiecampagne die de islamitische hoofddoek weer stevig op de hoofden van de Iraanse vrouwen wil vasttimmeren. „Ik ben nooit in staat geweest, en ik kan niet, mijn kinderen en kleinkinderen dwingen om zich naar mijn wens te kleden, dus hoe kunnen we verwachten dat de maatschappij aantrekt wat wij dicteren?” In 2022 stelde hij kritische vragen over de dood van Mahsa Amini in handen van de zedenpolitie, die toen tot maandenlang woedend straatprotest leidde. Wat overigens niet zegt dat van hem die hoofddoek wel af mag. Dat zou pas wat zijn!
Hervormer Pezeshkian moet wel heel veel indruk maken om kiezers te mobiliseren
Waarom is er opeens weer een hervormingsgezinde kandidaat toegelaten? Na de recente parlementsverkiezingen waarbij ook zo goed als alle hervormingsgezinde kandidaten waren geschrapt? Het antwoord is de opkomst. Hoe repressief dit regime ook is, en het is zéér repressief, het hecht aan zijn legitimiteit. Daarvan is weinig over als je naar de leuzen bij het toenemend straatprotest luistert – „Weg met de dictator!” – en naar de afnemende opkomst kijkt. In 2021, Raisi’s verkiezing, bedroeg de opkomst 48 procent, eerder dit jaar bij de parlementsverkiezingen 41, de laagste ooit. In de tweede ronde kwam in Teheran 8 procent op. Even tussendoor, in Rotterdam bedroeg de opkomst bij de Europese verkiezingen 33,8 procent. Hm.
Belangrijker: maakt Pezeshkian een kans te winnen? Ik lees dat een opkomst van 60 procent nodig is wil hij een kans maken. Ik herinner me de verbijstering van de conservatieven toen in 1997 de hervormer Khatami won. Maar Khatami voerde een professionele campagne die vooral bij de jeugd enorm aansloeg. En andere tijden. Opkomst 79 procent.
Khatami zelf, die uit protest tegen de conservatieve praktijken demonstratief géén stem uitbracht in de parlementsverkiezingen, steunt Pezeshkian, en andere hervormers doen dat ook. Maar bij de protesten van de afgelopen jaren bleek wel dat veel mensen gewoon helemaal af willen van het islamitische systeem, en de hervormers één pot nat vinden. Pezeshkian moet in de komende vier televisiedebatten wel heel veel indruk maken, willen die toch gaan stemmen.
Afgezien daarvan: de president heeft niet veel macht. De opperste leider is de baas, samen met de Revolutionaire Garde, de gewapende arm van het islamitische systeem. Niettemin, conservatief of hervormer, het maakt wel wát uit.
Carolien Roelants is Midden-Oostenexpert.
