De krakkemikkige boot op de Middellandse Zee schommelt vervaarlijk. Dit is de Adriana, precies een jaar geleden, met 750 vluchtelingen aan boord die Europa willen bereiken. Er zijn doden, er is geen water meer, de passagiers moeten dringend van deze drijvende doodskist afgehaald worden. Maar daar heeft de Griekse kustwacht geen zin in. In plaats daarvan wordt getracht het schip naar Turkse wateren te slepen. Bij deze poging kapseist het. Meer dan zeshonderd mensen verdrinken.
De documentaire Dead Calm – Killing in The Med? (BBC 2) brengt het lot van de Adriana pijnlijk precies in beeld. Dit was geen incident, laat regisseur Ben Steele zien, dit is onderdeel van de pushbacks: illegale pogingen om asielzoekers te weren van de Griekse kust. Naast het verhaal van de Adriana laat de documentaire ook zien dat een groep vluchtelingen, inclusief baby’s, door gemaskerde mannen in een rubberboot op zee werd gedumpt. Een andere overlevende vertelt hoe hij door de politie in zee werd gegooid, twee anderen verdronken.
Meer asielzoekers komen aan het woord – belangrijk, zij geven deze crisis een gezicht. Nederlandse journalist Romy van Baarsen geeft wat lucht aan de documentaire door te vertellen van haar inventieve onderzoeksmethode: via dating-app Tinder zocht ze contact met mannen die de pushbacks uitvoeren.
De BBC had het nieuws van de documentaire vooraf naar buiten gebracht, maar de getuigenissen en videobeelden zijn aangrijpender dan het nieuwsbericht. Is dit een ver-van-mijn-bedverhaal over slechte mensen in Griekenland? Nee, zegt Matina Stevis-Gridneff van The New York Times in de documentaire: dit is de consequentie van het Europese beleid om zo veel mogelijk asielzoekers te weren. En als het aan de komende PVV-minister van migratie Marjolein Faber ligt, wordt dat beleid aangescherpt: „Grenzen dicht is grenzen dicht. Er zit geen nuance in.” Met „mensenrechtengeneuzel” heeft ze niet veel op.
Dat brengt me op het interview met NSC-leider Pieter Omtzigt zaterdag bij Nieuwsuur (NPO 2) . De interviewer begon Omtzigt meteen te grillen over Faber en haar geloof in de racistische omvolkingstheorie. Wat vond Omtzigt daar van? Omtzigt omzeilde de vraag. Verder dan: „Natuurlijk zijn dat de dingen die ik niet wil horen” kwam hij niet. En: „Het woord omvolking past op geen enkele manier binnen het hoofdlijnenakkoord.”
Jaha, maar wat zou hij doen als Faber haar migrantenhaat blijft uitdragen, laat staan tot beleid maakt? De interviewer vroeg het nog een keer of tien, maar Omtzigt wilde geen antwoord geven. Hij kwam met een ingewikkelde jij-bak. Volgens hem werd de rechtsstaat bedreigd doordat in de politiek te veel op dagelijkse mediarelletjes werd gereageerd. En dit interview was daar volgens hem een voorbeeld van: hij kwam enthousiast zijn plannen vertellen, maar in plaats daarvan moest hij „een kwartier lang reageren op anderen”.
Eerder was er kritiek op Nieuwsuur wegens de op Britse leest geschoeide roostermethode. De enige juiste methode om politici te interviewen, zou je denken. Maar inderdaad, de interviewer bleef wel erg lang hangen op Faber en haar omvolking. Daar krijg je geen boeiend gesprek van.
Misschien had ze het breder moeten vragen: „Hoe kunt u uw idealen verenigen met steun aan dit PVV-kabinet?” En: „Zijn oogkleppen wel de oplossing in een prille relatie met zoveel rode vlaggen?” Of zoals de Narsisters van Plakshot (NPO 3) dit zouden samenvatten: „Is delulu wel de solulu?” Dan zou Omtzigt nog steeds niet antwoorden, maar dan lag zijn dilemma wel duidelijker op tafel. En dan had de interviewer kunnen eindigen met de catchphrase van Martijn Krabbé in Kopen zonder kijken: „Doe nu je blinddoek af, Pieter”.
