‘Nee hoor, jij krijgt (nog) geen smartphone. Wacht maar tot je veertien bent!’

Anderhalf jaar geleden liet iemand de dochter van Hannah Oertel (41) uit Edinburgh een onthoofdingsvideo zien. Het was bij een koorrepetitie, Oertels dochter was tien. „Toen ben ik met mijn baan als therapeut gestopt om me fulltime met dit probleem bezig te houden”, vertelt Oertel aan de telefoon. Het probleem van kinderen en smartphones. Eind vorig jaar richtte ze de beweging Delay Smartphones op, die ervoor strijdt om smartphonebezit bij kinderen minstens uit te stellen tot hun 14de en gebruik van sociale media minstens tot hun 16de.

Als therapeut had ze al gezien dat haar cliënten, voornamelijk jonge vrouwen, steeds sociaal angstiger werden en dat dat zeker voor een deel met sociale media te maken had. „Ze waren gefixeerd op commentaren op sociale media en totaal niet weerbaar. Mensen van Generatie Z, tussen de 18 en 25 jaar, zitten zó veel op hun telefoon. En ze zijn bang voor dingen in het echte leven waar wij vroeger enthousiast over waren, zoals leren autorijden.”

„Porno is zó veel gewelddadiger dan vroeger. En sextortion is een van de snelstgroeiende misdrijven”

Hannah Oertel

Oertel ging eerst individueel met alle 51 setjes ouders praten die kinderen hadden in het jaar van haar dochter. „Aanvankelijk zeiden ze allemaal dat ze hun kind een smartphone wilden geven. Ze wilden kunnen volgen waar hun kind was en ze wilden dat het niet het enige kind was zonder smartphone. Daarna spreidde ik het onderzoek uit op de keukentafel. Er is bijvoorbeeld een verband tussen smartphonegebruik en zelfbeschadiging, en verschillende andere psychische problemen.” Daarover straks meer. „Ik vertelde over alternatieven die je kunt gebruiken om je kinderen te bellen en te tracken, zoals de Nokia 105 of sommige horloges.”

Na de gesprekken besloten 48 van de 51 sets ouders om hun kinderen vóór hun veertiende geen smartphone te geven, vertelt Oertel. „Vervolgens hebben we een heel programma opgezet van vrijwilligers die op deze niet-veroordelende manier gesprekken gaan voeren met ouders. We hebben nu 350 vrijwilligers.” Ze hoopt eind dit jaar vrijwilligers in alle Britse basisscholen te hebben.

Grassrootsbewegingen

De laatste tijd zijn er in verschillende landen grassrootsbewegingen ontstaan zoals die van Oertel: opgericht door bezorgde ouders die ernaar streven smartphonebezit bij kinderen uit te stellen tot die bijvoorbeeld veertien of zestien zijn. Ze willen zich verenigen, zodat hun kind niet het enige is in de klas zonder mobieltje. Ook lobbyen ze om smartphones op scholen te verbieden en om de wettelijke leeftijdsgrenzen voor sociale media te verhogen en te handhaven. De bewegingen hebben elk duizenden tot tienduizenden aanhangers.

In Hamburg begonnen ouders al in 2019 met Smarter Start ab 14, naar voorbeeld van het Amerikaanse Wait until 8th (een verwijzing naar de eighth grade, als kinderen 13 of 14 jaar oud zijn). In een park in Barcelona verenigde een groep moeders zich in september 2023, ongerust over de ongeschreven regel dat kinderen in Spanje een smartphone krijgen als ze rond hun twaalfde naar de middelbare school gaan. De moeders richtten een WhatsAppgroep op die razendsnel populair werd: ze ontdekten binnen enkele weken dat er maar 1.024 deelnemers in zo’n groep kunnen zitten. Er kwamen meer groepen, het initiatief groeide uit tot de beweging Adolescencia Libre de Móviles (ALM), een adolescentie vrij van mobieltjes – tot 16 jaar.

Kinderen leren minder goed reflecteren, hun impulsen minder goed beheersen en ze worden ongevoeliger voor geweld

Lluna Porta

Toen de Spaanse krant El País er op 3 november een artikel aan wijdde, ging het pas écht hard, vertelt taallerares Lluna Porta (46) aan de telefoon. Zelf richtte zij die maand in Girona een lokale ALM-groep op. „Binnen een paar uur was die vol en dat gebeurde ook in andere delen van Spanje.”

In Suffolk, Engeland, maakte journalist Daisy Greenwell (41) hetzelfde mee. Zij schreef op 3 februari op Instagram over haar diepe angst om haar dochter van acht een smartphone te geven: „Ik wil mijn kind niet iets geven waarvan ik weet dat het haar mentale gezondheid zal schaden en dat haar verslaafd zal maken, maar ik weet ook dat de druk om dat te doen als de rest van de klas er een heeft enorm zal zijn.” De gemiddelde leeftijd waarop kinderen in het Verenigd Koninkrijk een smartphone krijgen is negen, vertelt ze aan de telefoon. In Nederland ook ongeveer, schreef de Consumentenbond twee jaar geleden.

„We waren helemaal niet van plan om een beweging te beginnen”, zegt Greenwell. Maar ze kregen reacties van over de hele wereld. Met haar man Joe en met haar vriendin Clare Fernyhough heeft ze inmiddels Smartphone Free Childhood opgericht, dat smartphonebezit tot zestien jaar wil uitstellen, en dat net als het Spaanse ALM vele tientallen lokale WhatsAppgroepen heeft. Londen heeft er alleen al dertien.

„Smartphones vergroten de kans op angsten, depressie, zelfbeschadiging en suïcidaal gedrag”

Daisy Greenwell

Gevaarlijke materie

De bewegingen in de verschillende landen zien allemaal grofweg dezelfde gevaren in smartphonegebruik door kinderen. „Mijn intuïtie zei me dat het niet goed was om kinderen een zakcomputer te geven die hen voortdurend zou afleiden en met gevaarlijke materie zou confronteren”, mailt Solveig Scheuren, bestuurslid van Smarter Start ab 14. Bijvoorbeeld forums die eetstoornissen, zelfbeschadiging, zelfmoord of rechts-extremisme verheerlijken. Ook kunnen kinderen online gepest worden, benaderd worden door criminelen die seksueel getinte foto’s vragen, of pornografische of gewelddadige beelden te zien krijgen. „Porno is zó veel gewelddadiger dan vroeger”, zegt ook Oertel. „En sextortion is een van de snelstgroeiende misdrijven.”

De bezorgdheid van de ouders begon intuïtief, maar inmiddels zijn ze ook op basis van onderzoek overtuigd van de negatieve effecten die smartphones op kinderen hebben. „Smartphones vergroten de kans op angsten, depressie, zelfbeschadiging en suïcidaal gedrag”, zegt Greenwell. Porta somt op: „Ze schaden de hersenontwikkeling, er is een negatief effect op het leren van sociale, emotionele, en relationele vaardigheden. Kinderen leren minder goed reflecteren, hun impulsen minder goed beheersen, hun frustratietolerantie neemt af en ze worden ongevoeliger voor geweld.”

„Mijn intuïtie zei me dat het niet goed was kinderen een zakcomputer te geven die hen voortdurend zou afleiden”

Solveig Scheuren

Porta beroept zich onder meer op klinisch psycholoog Francisco Villar Cabeza, vertelt ze. „Internationaal is hij niet bekend maar hij is een goeroe voor de beweging in Spanje.” Ook noemt ze het boek van de Franse neurowetenschapper Michel Desmurget, La fabrique du crétin digital: Les dangers des écrans pour nos enfants (2019; in het Engels vertaald als Screen Damage: The Dangers of Digital Media for Children, 2022).

Verder halen de Britse, Duitse en Spaanse ouders allemaal het werk van de Amerikaanse sociaal psycholoog Jonathan Haidt aan. Diens nieuwe boek The Anxious Generation (2024) is net in Nederlandse vertaling verschenen als Generatie angststoornis. Wat sociale media met onze kinderen doen. In dat boek en op zijn Substack (een archiefsite met nieuwsbrieven die mensen aan hun abonnees versturen) laat Haidt overtuigend zien dat mobieltjes en sociale media in elk geval één belangrijke oorzaak zijn van de sinds 2012 wereldwijd toegenomen psychische problemen bij jongeren. Belangrijker dan bijvoorbeeld corona (dat kwam pas in 2020) of racisme (dat bestaat al eeuwen), om maar twee alternatieve verklaringen te noemen.

Haidt en zijn collega’s hebben al het onderzoek naar sociale media en psychische gezondheid bij jongeren dat ze konden vinden, verzameld. Het meeste onderzoek laat slechts een correlatie zien, bijvoorbeeld onderzoek waaruit blijkt dat tieners die meer op sociale media zitten vaker depressief zijn. Maar in tegenstelling tot wat critici zeggen is er is wel degelijk ook onderzoek dat een causaal verband aantoont, bijvoorbeeld studies waarin mensen zich beter gaan voelen als ze (tijdelijk) stoppen met sociale media of waarin pesten blijkt af te nemen op scholen waar mobieltjes verboden worden.

Buiten spelen

Een ander gevaar dat zowel Haidt als de bezorgde ouders benadrukken, is dat een smartphone het leven van kinderen grotendeels naar online verplaatst, waar ze het niet goed in de gaten kunnen houden. „Je kunt letterlijk gewoon googelen hoe je parental control moet omzeilen”, zegt Oertel. Intussen schiet spelen en experimenteren in de echte wereld erbij in. In die echte wereld zijn ouders ook vaak juist overbeschermend, wat niet goed is, volgens Haidt. Want door buiten spelen met vrienden worden kinderen zelfstandiger, fysiek gezonder en kunnen ze leren met andere mensen én met zichzelf om te gaan.

„We geven kinderen nu een smartphone”, zegt Oertel, „en ze hebben er helemaal geen verdedigingsmechanismen tegen. Big tech is als de suikerindustrie of de tabaksindustrie. Ze zullen proberen alles te ondermijnen wat onderzoekers als Jonathan Haidt zeggen. De kinderen van nu zullen later tegen hun ouders zeggen: wat dacht je in vredesnaam toen je me een smartphone gaf op mijn negende?”

En wat zeggen de kinderen van nu eigenlijk? „Mijn dochter kan het nog niet zoveel schelen”, aldus Greenwell, „maar de wat oudere kinderen in mijn familie, van elf en twaalf, ergeren zich wel aan mij.” „Mijn dochter, nu bijna twaalf, lijkt het echt te begrijpen”, zegt Oertel. „Laatst werd haar gevraagd: als iemand je een smartphone zou geven, zou je die dan aannemen? Ze zei: ja, want dan zou ik hem op eBay verkopen. De meesten van haar vrienden hebben zich gecommitteerd aan uitstel. De puberteit wordt nog interessant, maar een smartphone is geen optie.”

Porta is het thuis niet gelukt om de smartphone uit te stellen tot zestien jaar. „Wel tot dertien.” Haar twee zoons, nu achttien en veertien, hebben er allebei een. „Ik ben altijd bezorgd geweest over smartphones, maar toen ik er jaren geleden over praatte, maakte niemand zich er nog druk om. Ik voelde me daar eenzaam in. Inmiddels vindt de oudste zelf ook dat je sociale media tot achttien jaar moet uitstellen. De jongste is het nu ook eens met uitstel, alleen vindt hij dat je een telefoon niet meer kan afnemen van kinderen die hem al hebben.” Zoals hijzelf.

Delen





Mail de redactie