Eigenlijk is het verdacht: dat een peuter wél 20 minuten rustig naar de tv kan kijken

Vijftien maanden hebben we het volgehouden, geen schermtijd voor onze zoon. We voldeden aan de officiële richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) die stellen dat kinderen tot 1 jaar geen schermtijd zouden moeten hebben. Ook na de eerste verjaardag wordt aangeraden de schermtijd voor een kind zoveel mogelijk te beperken.

Maar toen kreeg mijn zoon een zusje. TikTak zorgde voor rust in de chaos van luiers, voedingen, huilen. Als je handen tekort komt is het fijn als je kind heel even stilzit. It takes a village to raise a child – beeldschermen maken deel uit van mijn dorp en ik ben niet de enige. Uit het jaarlijkse Iene Miene Media-onderzoek blijkt dat kinderen tussen de 0 en 2 jaar gemiddeld 56 minuten per dag aan beeldschermen besteden. Dit loopt op naar 1,5 uur voor 2- en 3- jarigen en deze lijn zet gestaag door als kinderen ouder worden. In tien jaar tijd is de schermtijd van jonge kinderen zelfs verdubbeld.

„Ouders zijn schermtijd steeds meer gaan accepteren als digitale oppas”, zegt Peter Nikken, lector jeugd en media op hogeschool Windesheim. Maar als jonge kinderen vaak in hun eentje voor een scherm zitten is dat minder gunstig voor hun ontwikkeling. Volgens Amerikaanse wetenschappers is er sprake van het video deficit-effect. Deze theorie stelt dat jonge kinderen vooral leren door menselijke interactie. Kinderen zijn op jonge leeftijd nog niet in staat om informatie van een beeldscherm op te pikken. Dit is anders als je samen een boek leest of samen kijkt. Dan kan de ouder inspelen op de behoefte van het kind door iets te herhalen, versnellen of juist langzamer te gaan. „Tijd die je kind alleen en passief achter een scherm doorbrengt, is in die zin dus zinloze tijd”, aldus Nikken.

Te veel stilzitten

Schermtijd is zo fijn omdat kinderen eindelijk even stilzitten, maar juist dat is problematisch. Veel stilzitten kan gevolgen hebben voor de motoriek, ook op de langere termijn. Ruim de helft van de Nederlanders beweegt niet genoeg en dat begint al in de babytijd.

Lois den Hollander, ergotherapeut met een specialisatie in prikkelverwerking, ziet dat ook: „Het viel mij op dat kinderen vaak ‘binnenhobby’s’ hebben, ze zijn geobsedeerd met spellen als Roblox en Minecraft en hebben, door een slechte fijne motoriek, moeite met schrijven.” De kinderen die bij haar voor behandeling kwamen, hadden vaak een broertje of zusje mee. Er was een mooie speelhoek, maar bij binnenkomst gaven ouders vaak meteen de telefoon om filmpjes op te kijken. De aandacht van het jongste kind op het beeldscherm, betekende dat ouders hun aandacht op de oudste konden richten. „Toen vroeg ik me af: moeten we er iets mee dat een kind van 1 al een telefoon kan ontgrendelen?” Ze startte het platform schermvrijopvoeden.nl waar ze pleit voor minder schermtijd en het aanbod aan kinderfilmpjes beoordeelt.

Dat aanbod is gigantisch, van evergreens als TikTak en Sesamstraat tot YouTube-hits als Pretlettertjes en Cocomelon. Sommige filmpjes richten zich specifiek op de jongste kinderen, die volgens de richtlijnen geen of heel beperkt schermtijd zouden moeten hebben.

Onvermijdelijk

Met schaamte moet ik bekennen dat een van mijn dochters eerste woordjes ‘Cocomelon’ was. Zo op het eerste gezicht lijken de filmpjes onschuldig. Vrolijke kleuren, gezellige poppetjes en liedjes die bij ons thuis uit volle borst werden meegezongen. De herkenningstune alleen al was genoeg om van totale chaos naar complete rust te gaan.

Toch werden we wat ongemakkelijk als we het effect op onze kinderen zagen. Doodstil zaten ze met ineengevouwen handjes op de bank, opengesperde ogen die licht trillend aan het scherm leken vastgezogen. Contact was niet meer mogelijk. Peuterzombies. En dan altijd het vreselijke, onvermijdelijke moment dat de filmpjes toch echt uitgezet moesten worden. De peuters kwamen weer tot leven, en hoe. Als junkies bleven ze schreeuwend de kamer afzoeken naar de afstandsbediening: „Kijken! kijken! Cocomelon!”

Doodstil zaten ze met ineengevouwen handjes op de bank, opengesperde ogen die licht trillend aan het scherm leken vastgezogen

In 2022 maakte The New York Times een profiel van Moonbug, het bedrijf achter onder andere Cocomelon. De video’s die ze maken worden uitgebreid op peuters getest. The New York Times beschrijft de testopstelling van het bedrijf, dat ze ‘the Distractatron’ noemen.

Er zijn twee beeldschermen. Een grotere waarop bijvoorbeeld een aflevering van Cocomelon wordt afgespeeld. Het kleine tv-scherm vertoont alledaagse taferelen – iemand die koffie inschenkt of geknipt wordt. Elk moment dat de testpeuter wegkijkt van Cocomelon en de aandacht richt op de alledaagse scène wordt genoteerd. Hier gaan de makers dan mee aan de slag. Misschien moet een aapje vallen (peuters blijken gek op lichte verwondingen), moet de bus toch geel worden (ook gele bussen blijken een universele aantrekkingskracht op kinderen te hebben) of er moet wat modder worden toegevoegd (vies, zo ondervonden ze bij Moonbug, werkt altijd). Alles om de aandacht van een kind vast te houden.

Kleine beloninkjes

„De concentratiespanne van jonge kinderen is ontzettend kort”, zegt Den Hollander. „Eigenlijk zou je het raar moeten vinden dat je kind wel 20 minuten geconcentreerd naar zo’n programma kan kijken.” Ook Nikken ziet dit: „Er worden constant kleine beloninkjes gegeven, in de vorm van geluid, beeld, kleur, een grapje. Zo wordt de aandacht van een kind vast gehouden, maar eigenlijk is dat helemaal niet zo slim. Ik ken onderzoek dat stelt dat als kinderen wegkijken, ze eigenlijk aan het verwerken zijn. Deze tijd krijgen ze niet.”

Zolang het scherm aanstaat, is er rust voor de ouders. Maar: „Drukke televisie komt vaak als een boemerang terug. De energie moet er alsnog uit”, zegt Nikken. Den Hollander ziet ook een probleem in overprikkeling: „Kinderen worden, zonder dat ze het doorhebben, overvraagd. Felle kleuren, snelle beeldwisselingen, veel achtergrondgeluid, alles wordt ingezet om de ogen aan het scherm te houden maar die prikkels heeft een kind ook te verwerken.”

Beeld: Netflix

Hoe dan wel?

Minder schermtijd is beter, zoveel is duidelijk. Maar als je je kinderen dan toch iets wilt laten kijken, hoe kies je dan iets uit het immense aanbod? Iets dat rustig is en kort, stelt Nikken, maar eigenlijk is het nog belangrijker hoe ze kijken. „Als ze alleen achter een scherm zitten, pikken ze er niets van op. Als je samen kijkt kun je als ouder vragen stellen en op iets terugkomen. Dan steken ze er toch iets van op en is het naar mijn mening niet schadelijk.”

Hoe meer kinderen gewend zijn aan schermtijd, ziet Nikken, hoe lastiger ze het vinden om zichzelf te vermaken. Maar het kan wel. „Als je het patroon doorbreekt zie je dat kinderen heel flexibel zijn. Ze willen van nature leren en ontwikkelen, bij gebrek aan een scherm gaan ze dat vanzelf doen. Onder je schoen peuteren is leerzamer dan passief achter een scherm zitten.”

Op Instagram komen filmpjes voorbij over ouders die hun kinderen een ‘screen detox’ laten ondergaan. Vaak krijgen deze kinderen helemaal geen schermtijd meer en worden ongelofelijke transformaties beloofd. Kinderen die geen woedeaanvallen meer hebben, beter slapen en uren kunnen spelen.

Je kunt ook rigoureuzer te werk gaan door meteen helemaal te stoppen met beeldschermen. Voor die laatste optie koos ik

Ook Den Hollander geeft op haar platform aanwijzingen voor een detox waarmee je de schermtijd kan terugbrengen of er zelfs helemaal mee kunt stoppen. In vier weken kun je de schermtijd geleidelijk afbouwen door in eerste instantie te kiezen voor rustigere programma’s in afgebakende tijdvakken. Dit breng je steeds verder terug tot er na vier weken geen enkele schermtijd meer wordt aangeboden. Je kunt ook rigoureuzer te werk gaan door meteen helemaal te stoppen met beeldschermen. Voor die laatste optie koos ik.

Mijn kinderen zijn inmiddels 3 en 4 jaar oud. Drie weken geleden besloot ik ze cold turkey te laten afkicken. Eigenlijk hoor je kinderen uit te leggen dat de televisie uitgaat en waarom dat zo is. Ik loog dat de televisie kapot was. Eén ochtend vulde mijn woonkamer zich met wanhoop, tranen en paniek.

Maar precies zoals Nikken voorspelde was de televisie snel vergeten en werd vol toewijding een plantenbak uitgegraven. Er werd minder gehuild, meer gespeeld en beter geslapen. Twee weken hebben we dit volgehouden, totdat mijn dochter de afstandsbediening vond en de televisie aanzette. Samen keken we een aflevering van ons lievelingsprogramma Bluey.

Delen





Mail de redactie