Het kabinet-Schoof stond eerder in de crisismodus dan op het bordes. Nadat kandidaat-vicepremier en -minister voor Asiel en Migratie Gidi Markuszower donderdagavond struikelde in de screening voor bewindslieden, kregen de formerende partijen ruzie over de vervanger die PVV-leider Geert Wilders suggereerde: Marjolein Faber. „Niet onomstreden” vanwege eerdere uitspraken, zei VVD-leider Dilan Yesilgöz vrijdagochtend openlijk, tot irritatie van Wilders.
En zo kwamen PVV, VVD, NSC en BBB aan het einde van de week samen voor hun eerste echte crisisoverleg met formateur Richard van Zwol en kandidaat-premier Dick Schoof. Het liep met een sisser af, Faber blijft kandidaat.
Begin deze week klonk in Den Haag heel even de analyse dat het kabinet-Schoof best een gewoon kabinet leek te worden. Toen de namen van kandidaat-bewindslieden begonnen uit te lekken, viel op dat PVV, VVD, NSC en BBB vooral partijmensen met Haagse ervaring naar voren schuiven: niet heel bijzonder of ‘extraparlementair’.
Totdat duidelijk werd dat PVV-leider Geert Wilders een aantal radicale partijgenoten kandideerde als minister, zoals Kamerlid Markuszower, en daarna Faber. Het maakte onmiddellijk duidelijk wat regeren met Wilders in de praktijk betekent: hardcore PVV’ers krijgen machtige posities en de continue ophef en onrust daarover zouden wel eens het nieuwe abnormaal kunnen inluiden.
De kwestie-Markuszower riep, na het sneuvelen van verkenner Gom van Strien en kandidaat-premier Ronald Plasterk eerder in de formatie, voor de zoveelste keer vragen op over het beoordelingsvermogen van Wilders.
Waarom Wilders hem precies heeft teruggetrokken na de screening door de AIVD en Belastingdienst is nog onduidelijk: op X en aan de pers gaf hij geen toelichting. Bij deze zogenoemde ‘naslag’ kunnen financiële kwetsbaarheden of bijvoorbeeld risico’s voor de nationale veiligheid naar boven komen.
Wilders kent het omstreden verleden van Markuszower. Zo werd de PVV-leider in 2010 al door de AIVD gewaarschuwd dat Markuszower risicovolle contacten zou hebben met buitenlandse inlichtingendiensten, waarna hij van de PVV-kandidatenlijst verdween. Dat Wilders hem nu toch durfde voor te dragen kan erop wijzen dat de screening van deze week nieuwe informatie opleverde, die Wilders niet kende.
Demissionair minister Hugo de Jonge Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening , CDA) wilde vrijdag niet op de persoon van Markuszower ingaan, maar zei wel: „Het systeem heeft hier gewerkt zoals het zou moeten werken.”
Samen aan tafel in de Trêveszaal
De voordracht van Markuszower deed deze week de wenkbrauwen fronsen bij coalitiepartners VVD en NSC. De PVV’er provoceerde de laatste jaren in de Tweede Kamer met rabiate uitspraken – hij noemde Afrikaanse asielzoekers „beesten” – en zei dat zijn politieke tegenstanders zich voor tribunalen zouden moeten verantwoorden voor het gevoerde asielbeleid. Bij VVD en NSC was daarover ongemak, maar die partijen voelden weinig ruimte om te proberen bij Wilders de benoeming te blokkeren. In de coalitie is namelijk in principe afgesproken dat de vier partijen hun eigen bewindslieden voordragen.
In die constructie zit al een groot probleem, zegt Mark Thiessen, campagnestrateeg en als kritische VVD’er tegen de samenwerking met de PVV. „De partijtop heeft steeds gezegd: wij worden niet gedefinieerd door met wie we samenwerken. Maar kijk naar de voordracht van Markuszower, en nu Faber, dit zijn de mensen met wie je straks in de Trêveszaal zit. Het signaal dat je dan naar buiten afgeeft is dat hun uitspraken en gedrag acceptabel zijn, van het oproepen tot tribunalen en het uitslaan van racistische taal. Dit is een normaliseringsproces in extremis.”
Markuzower’s vervanger, oud-senator en huidig Tweede Kamerlid Marjolein Faber, staat ook bekend om haar provocerende retoriek. In 2015 zei ze over de islam: „Daar moeten we gewoon vanaf. Uitzetten.” En in een debat met premier Mark Rutte (VVD) in 2020 sprak Faber over „omvolking”, waarna Rutte zei dat „deze term uit de nazi-literatuur komt”. Huidig VVD-leider Yesilgöz sprak vrijdag haar twijfels uit over of bij Faber „haar houding en toon matcht met het ambt” van minister.
De kritiek van Yesilgöz op Faber kwam, nadat de toekomstige oppositie de coalitiepartners van de PVV de afgelopen dagen verweet veel te stil te blijven. Volt-leider Laurens Dassen twitterde over de houding van VVD en NSC richting de kandidatuur van Markuszower: „Ze staan erbij en kijken ernaar. Zelfs als het om veiligheidsrisico gaat. Wie zwijgt stemt toe.”
Rob Jetten (D66) schreef op X over Markuszower, PVV-kandidaat Reinette Klever en Faber: „Eén minister alweer teruggetrokken, een bestuurder van Ongehoord Nederland, een verkondiger van omvolkingscomplotten. Allemaal goedgekeurd door VVD & NSC. Zeg @DilanYesilgoz en @PieterOmtzigt, dat ‘stabiliteit brengen’ en ‘goed bestuur’ leveren gaat nog niet van een leien dakje hè?”
Vooral Nieuw Sociaal Contract van Pieter Omtzigt hechtte in het begin van de formatie veel waarde aan het opstellen van een zogenaamde ‘basislijn’ over de democratische rechtsstaat. Daarin staat bijvoorbeeld dat „hoge integriteitsnormen […] bij politici belangrijk zijn om vertrouwen te winnen en te behouden” en dat bewindspersonen „een voorbeeldfunctie vervullen door integriteitsnormen ten volle na te leven”. Met het kandideren van Markuzower en Faber door Wilders lijkt die basislijn vooral een papieren werkelijkheid.
Faber uit ‘begrip’
De VVD en NSC dachten met het claimen van bepaalde portefeuilles (Justitie voor de VVD, Binnenlandse Zaken bij NSC) democratie en rechtsstaat in het kabinet tegen de invloed van de PVV te kunnen beschermen. Dat heeft niet kunnen verhinderen dat nu PVV’ers als Faber op cruciale posten als Asiel en Migratie komen.
Dat Yesilgöz vrijdag in het openbaar kritiek leverde op Faber in een precair formatieproces was uitzonderlijk, maar ze zette niet door. Het resultaat van het crisisoverleg was dat Faber gewoon minister kan worden, formateur Van Zwol noemde haar zelfs „een geschikte kandidaat”. Faber reageerde zelf direct op X door te zeggen „begrip” te hebben voor de zorgen van VVD en NSC. Ze belooft dat ze zich als lid van het kabinet-Schoof „zal uiten binnen de lijnen van het hoofdlijnenakkoord en de rechtsstaatverklaring”,
Kritisch VVD’er Mark Thiessen ziet de acceptatie van Faber met lede ogen aan en hoopt dat zijn partij nog tot inkeer komt. Hij ziet goede voorbeelden in het buitenland. In Frankrijk werd de voorzitter van het centrumrechtse Les Republicains deze week direct geroyeerd toen hij de deur opende voor samenwerking met het Rassemblement National van Marine Le Pen, en in België sloot N-VA-voorman Bart De Wever voor de verkiezingen samenwerking met het Vlaams Belang uit. „In die landen is een ondergrens getrokken, centrumrechtse partijen moeten de dam zijn tegen extremisme en populisme. Doen zij dat niet, dan blijft er niks meer over.”
