De petitie ‘21% btw een waardeloos idee’ is de afgelopen weken al door meer dan een kwart miljoen mensen ondertekend. De petitie werd met name op sociale media verspreid en is opgezet door Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB), de Groep Algemene Uitgevers (GAU) en de Koninklijke Boekverkopersbond (KBb). Duidelijk is dat de plannen van de nieuwe coalitie PVV, VVD, NSC en BBB om de btw te verhogen van 9 naar 21 procent op de meeste culturele goederen hard zijn aangekomen bij cultuurminnend Nederland. Vorige week nog verscheen er een paginagrote advertentie in vrijwel alle grote kranten, geïnitieerd door organisaties als de Koninklijke Nederlandse Voetbalbond (KNVB), Koninklijke Horeca Nederland (KHN), de Nederlandse Vereniging voor Journalisten (NVJ) en CPNB. Allemaal organisaties die sectoren vertegenwoordigen die worden getroffen door de nieuwe plannen.
De verhoging van het btw-tarief voor culturele goederen en diensten (met uitzondering van bioscopen, pretparken en kampeerterreinen) levert de staat vanaf 2026 953 miljoen euro per jaar op. Het gaat niet om een rechtstreekse bezuiniging op geld voor de cultuursector. Maar, zegt Eveline Aendekerk, directeur van CPNB: „Deze maatregelen treffen de hele boekensector, van uitgevers tot vertalers en bibliotheken. Door de verwachte omzetdaling zal er ongetwijfeld verschraling optreden en worden boeken minder toegankelijk voor veel Nederlanders.” Daarnaast staan de maatregelen haaks op andere doelstellingen van de coalitie, zegt ze: „Je verhoogt btw op producten waarvan je het gebruik wilt ontmoedigen. Nu gaan ze de btw verhogen op producten die aan de basis liggen van je eigen doelen, opgesteld in het hoofdlijnenakkoord, op het gebied van lees- en taalvaardigheid.”
Ook scholen maken zich zorgen. Uit een brandbrief die vorige week werd verstuurd door scholenkoepels, vakbonden, ouderverenigingen en een scholierenplatform blijkt dat basisscholen jaarlijks ongeveer 225 miljoen euro besteden aan lesmateriaal. Bij het voortgezet onderwijs ligt dat bedrag met 322 miljoen euro nog bijna honderd miljoen euro hoger. Volgens de initiatiefnemers van de brandbrief komen daar door de btw-verhoging 25 miljoen euro extra kosten voor het basisschoolonderwijs en 35 miljoen euro voor het voortgezet onderwijs bij. „Het vervelende is dat scholen de btw niet kunnen terugvorderen”, zegt Aendekerk. De verhoogde kosten moeten dus opgevangen worden door te bezuinigen op lesmateriaal of door bijvoorbeeld minder docenten aan te nemen. Een bedrag van 35 miljoen euro staat volgens het Financieele Dagblad gelijk aan de kosten van het aanstellen van 350 docenten.
Pieter Omtzigt
Ondanks de grote media-aandacht die het protest tegen de btw-verhoging krijgt, hebben de formerende partijen nog geen officiële reactie gegeven. Persvoorlichters van NSC en VVD zeggen desgevraagd geen toelichting te kunnen geven omdat de partijen er genoeg over hebben gezegd en alles terug te lezen valt in het hoofdlijnenakkoord. De voorlichter van NSC verwijst naar een uitzending van Renze met Pieter Omtzigt. Aan de talkshowtafel bij RTL4 zei de NSC-leider over de voorgenomen btw-verhoging: „Een boek van tien euro wordt straks elf euro en een van twintig wordt tweeëntwintig, daar hebben we het over.” Na een opmerking van Teun van de Keuken, schrijver van De mens is een plofkip, over dat dit juist arme mensen raakt reageert Omtzigt: „Dat weet ik, maar ook op andere dingen wordt btw geheven.”
Econoom René Goudriaan (die zich in 2008 ook al verdiepte in het verlaagde btw-tarief) deed recent onderzoek naar de gevolgen van de btw-verhoging. Daarin betoogt hij dat het zeer aannemelijk is dat culturele organisaties de btw-verhoging direct doorberekenen aan hun klanten. Deze organisaties hebben toch al vaak een zwakke financiële positie en kunnen het zich niet veroorloven om hun netto omzet te zien dalen. De econoom gaat er daarom vanuit dat culturele organisaties genoodzaakt zullen zijn om hun prijzen met 11 procent te verhogen. In dit scenario gaan boekenliefhebbers voor de nieuwe bestseller van Rob van Essen, Ik kom hier nog op terug, niet 24,99 euro betalen, maar 27,74 euro.
„Wij als uitgevers moeten kiezen of je de btw-verhoging door gaat voeren in de boekenprijs of niet en van die keus hangt natuurlijk heel veel af”, zegt Mizzi van der Pluijm, oprichter van Uitgeverij Pluim. „Dit betekent dat of wij zelf minder gaan verdienen of mensen meer moeten gaan betalen, waardoor ze waarschijnlijk ook minder boeken gaan kopen.” Volgens de uitgever hoeft dat dilemma op dit moment nog niet te worden opgelost: „We gaan daarover pas beslissen als er meer duidelijk is.”
Paulien Loerts, directeur van Singel Uitgeverijen (onder andere Querido en De Arbeiderspers) en Athenaeum Boekhandel is hierin stelliger: „Het kan niet anders dan dat de btw wordt doorberekend in de boekenprijs. Het is niet mogelijk voor boekhandels en uitgevers om dit ten koste te laten gaan van hun rendement. Dan bestaan ze straks niet meer.”
Naast de uitgevers maken ook schrijvers zich zorgen over de aangekondigde btw-verhoging. Een daarvan is Mark Stokmans, auteur van Spiegeldagen (2024) en Land van echo’s (2022) en winnaar van de Boekhandelsprijs 2023. Op Facebook en LinkedIn maakte hij afgelopen week via een simpel rekensommetje de balans op voor zijn inkomsten na de btw-verhoging. Met 10 procent aan royalty’s per verkocht boek min de verplichte inkomstenbelasting verdient hij aan een boek van 25 euro straks nog maar 1,31 euro. Dat bedrag staat volgens hem in schril contrast met wat de overheid per verkocht boek door de btw en inkomstenbelasting verdient: 5,10 euro. Ook Van der Pluijm zag de rekensom van Stokmans langskomen: „Voor iemand die zo lang en zo hard aan een boek werkt is deze verdeling echt ridicuul.”
„Ik ben nooit gaan schrijven om rijk te worden”, vertelt de auteur. „Maar deze verhouding vind ik wel scheef.” Daarnaast benadrukt Stokmans dat de boekensector onder druk staat: „De afgelopen jaren zie je het aantal mensen dat leest enorm teruglopen en dan kies je er als overheid voor om hier nog meer druk op te leggen.”
Rancuneus
In de boekensector heerst alom onbegrip over de beoogde maatregelen van de overheid, stelt Stokmans: „In het ergste geval is het een rancuneuze beslissing tegenover een zogenaamde links-elitaire hobby, maar in het gunstigste geval is het een zoektocht geweest naar het kloppend maken van een begroting”, zegt de auteur. „In beide gevallen is het een maatregel die getuigt van weinig visie.”
Bovendien zullen auteurs en boekverkopers de verhoging van de boekenprijs ook terugzien in hun verkoopcijfers. Dit heeft alles te maken met de prijselasticiteit van het boek. De prijselasticiteit van een product, in dit geval het boek, geeft aan met welk percentage de vraag naar het boek daalt als de prijs ervan met 1 procent stijgt. Uit eerder onderzoek van Goudriaan naar het verlaagde btw-tarief bleek dat als de boekenprijs met 1 procent stijgt de vraag naar boeken met 0,84 procent daalt. Een prijsstijging van 11 procent leidt in dit geval dus tot een daling van meer 9 procent van de vraag naar boeken. „Iets duurder maken is niet de beste manier om er meer van te verkopen”, zegt Stokmans.
De beoogde prijsstijging resulteert volgens Goudriaan in een omzetdaling van meer dan 62 miljoen euro in de gehele boekensector. Er worden dan zo’n 4 miljoen minder boeken verkocht dan in 2022. Dat heeft ingrijpende gevolgen voor boekhandels zegt Willemien Wagner van boekwinkel Wagner in Sassenheim: „Wij maken ons grote zorgen. Op het moment dat de afzet met bijna 10 procent achteruitgaat zal het assortiment ongetwijfeld krimpen en zullen er misschien boekhandels verdwijnen.” De boekverkoopster begrijpt dan ook niets van de beoogde maatregel: „Iedere verhoging van de verkoopprijs van een boek heeft geen enkel positief effect. Ik kan in ieder geval niets verzinnen waardoor het een positief effect zou hebben. Lezen moet juist voor iedereen toegankelijk blijven.”
Jonge mensen
Loerts van Singel Uitgevers is iets positiever dan de Sassenheimse boekverkoper: „Er moet minder gesomberd worden over het boekenvak. Ik zie in de winkels alleen maar meer nieuwe, jonge mensen, de omzet stijgt en er komen massaal mensen naar lezingen en leesclubs. Er is bijna niks wat je meer kan laten ontspannen dan het lezen van een boek, zeker in de onrustige wereld waarin we leven.”
Voor ongerustheid vindt Loerts het nog wat te vroeg: „Ik ga me altijd pas zorgen maken over iets als het zover is en het moet er eerst nog maar eens doorheen komen. Ik kan me heel goed voorstellen dat de bewindspersoon die erover gaat en de Tweede Kamer alsnog zeggen: ‘dit is niet zo’n goed idee’.”
Afgelopen dinsdag werd door Aendekerk van CPNB een bundeling van alle petities aangeboden aan een aantal politici, waaronder Frans Timmermans (PvdA-GL), Rob Jetten (D66) en Laurens Dassen (Volt). Ook schrijvers als Tommy Wieringa, Simone van der Vlugt en Pieter Koolwijk, de schrijver van het Kinderboekenweekgeschenk 2024, waren aanwezig bij de overhandiging. „Ik ben een optimistisch en hoopvol mens”, zegt de directeur van het CPNB. „Boeken blijven een manier om informatie en gedachtegoed over te brengen en dat weet de coalitie, want: drie van de vier fractievoorzitters hebben één of meerdere boeken geschreven.”
