Een NCTV-medewerker die wordt verdacht van spionage, wil dat kandidaat-premier Dick Schoof wordt gehoord als getuige in zijn rechtszaak. De verdachte, die staatsgeheimen zou hebben gelekt aan Marokko, verzamelde op oneigenlijke wijze informatie voor de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). Volgens zijn advocaat Bart Nooitgedagt was dit een gebruikelijke werkwijze onder voormalig NCTV-baas Dick Schoof. Nooitgedagt zal bij de rechtbank een verzoek indienen om Schoof te horen over de naleving van de regels met betrekking tot geheime informatie.
Al eerder werd bekend dat medewerkers van de NCTV onder Schoof zich niet aan de regels hielden voor het verwerken van gevoelig materiaal. Via nepaccounts hielden medewerkers stiekem de uitingen van honderden activisten en religieuze voormannen in de gaten. Dit mocht niet, maar uit onderzoek van NRC bleek in 2021 dat dit werd toegestaan.
Hofleverancier van informatie
Een van de medewerkers die dit deed, is de verdachte medewerker Abdelrrahim el M. Tot zijn aanhouding in oktober 2023 gold hij als de belangrijkste NCTV-analist op het gebied van jihadisme. Hij werkte daar sinds de oprichting in 2004 en maakte al die tijd analyses over dreigingen vanuit radicaal-islamitische hoek.
Als vanaf 2013 Nederlandse jongeren naar Syrië vertrekken om deel te nemen aan de gewapende strijd van IS, wordt zijn rol belangrijker. De net aangestelde NCTV-baas Dick Schoof moet het kabinet voortdurend op de hoogte houden van de toenemende dreiging. El M. is volgens bronnen bij de NCTV de hofleverancier van die informatie. Door sociale media af te struinen en zijn netwerk te raadplegen binnen de islamitische gemeenschap en opsporingsdiensten verzamelt de analist op eigen houtje een schat aan informatie over ‘uitreizigers’ en hun netwerken.
De analist krijgt opvallend veel ruimte om zijn werk te doen, blijkt uit interne werkafspraken bij de NCTV die zijn ingezien door NRC. Naast zijn voltijdbaan bij de NCTV krijgt El M. toestemming voor andere organisaties te werken, zoals de contraterrorisme-afdeling van de nationale recherche en de Haagse politie. Zolang er maar genoeg tijd overblijft om de NCTV te blijven voeden met informatie.
Gevoelig
De hectiek op het gebied van uitreizigers leidt ertoe dat veel van El M.’s werkzaamheden „op ad hoc basis” worden uitgevoerd, staat in een ander intern werkdocument. El M. werkt aan de meest gevoelige terrorismedossiers, improviseert daarbij en mag vanuit huis werken. Hij krijgt daarvoor extra ruimte „op basis van vertrouwen”, zo wordt in 2016 onder Schoofs verantwoordelijkheid afgesproken met leidinggevenden.
Dat hij veel aan het werk is voor anderen, maakt dat de NCTV minder zicht heeft op wat hij aan het doen is. Terwijl hij in 2014 voor de politie Den Haag werkt aan een groot onderzoek naar jihadisten, is hij soms meerdere dagen per week onbereikbaar voor zijn collega’s. De NCTV-leiding houdt hij volgens interne werkafspraken wel op de hoogte. Zo wordt El M. onder Schoof een spin in het web van zo’n beetje alle spraakmakende, landelijke terrorismedossiers van 2006 tot nu.
Wat Ab in zijn eentje verzamelt, daar werken bij de AIVD twee teams aan.
Dick Schoof weet dan al dat de werkwijze waarbij analisten zoals El M. op eigen houtje informatie over burgers verzamelen via sociale media waarschijnlijk niet door de beugel kan, blijkt later uit vrijgegeven documenten. Een concept-nota van de NCTV waarin toenmalig minister Ivo Opstelten (Veiligheid en Justitie, VVD) om toestemming wordt gevraagd om hiermee door te gaan, zou Schoof in 2014 niet aan de minister hebben voorgelegd. Dat blijkt uit recente antwoorden van demissionair minister Dilan Yesilgöz (Justitie en Veiligheid, VVD) op Kamervragen. Zo laat Schoof de illegale werkwijze voortbestaan, zonder wettelijke basis of politiek mandaat.
El M. krijgt vanwege zijn cruciale rol vrijheden die zijn collega’s niet krijgen. Alle informatie die hij verzamelt, bewaart hij op eigen usb-sticks en harde schijven. Dat is in strijd met de interne veiligheidsregels van de NCTV. Maar tegen El M. werd niet opgetreden door de leiding, zeggen bronnen bij de terrorismecoördinator. De analist zou een eigen „schaduwadministratie” bijhouden over honderden Nederlandse salafisten, jihadisten en moskeeën. Een bron bij de NCTV: „Wat Ab in zijn eentje bij elkaar verzamelt, daar werken bij de AIVD twee teams aan.”
Lees ook
OM: Terrorismedeskundige printte en scande staatsgeheimen en bracht die naar Marokko
Doorwerken op vakantie
El M. zou de informatie op eigen schijven en sticks verzamelen omdat hij die altijd bij de hand wilde hebben voor zijn werk, zo was het idee binnen de afdeling. Hij werkt door als hij ‘s avonds thuis is of op vakantie in Marokko. „Hij heeft iedere vakantie overgewerkt”, zegt een bron die nauw met hem samenwerkte.
Na Schoofs vertrek in 2018 – hij wordt baas van inlichtingendienst AIVD – blijft El M. op dezelfde wijze werken. In december 2020 stuurt zijn leidinggevende een mail aan de gehele analyse-afdeling, om te laten weten dat El M. zich „vanaf zijn vakantieadres […] het snot voor de ogen werkt”. Vanuit Marokko onderzoekt El M. op dat moment de islamitische actiegroep Muslim Rights Watch, die verbonden zou zijn aan verschillende dubieuze moskeeën en imams. Hij put hiervoor uit zijn eigen archieven, maar de NCTV zou in dit dossier ook beschikken over staatsgeheime AIVD-informatie, zo blijkt uit stukken die de NCTV inbracht tijdens een procedure die was aangespannen door Muslim Rights Watch.
Huidig NCTV-baas Pieter-Jaap Aalbersberg ontkende in 2021 tegenover NRC dat El M. informatie op eigen schijven of sticks opsloeg. „De NCTV herkent het geschetste beeld van een medewerker die een eigen harde schijf mee zou nemen niet”, antwoordde zijn woordvoerder. „Het is medewerkers niet toegestaan privé-apparaten aan te sluiten op werkcomputers.”
Inmiddels vermoedt het OM dat dat wél al jaren aan de gang was. Mogelijk staat El M. al sinds 1995 in contact met de Marokkaanse inlichtingendienst. In zijn telefoon werden nummers gevonden van mogelijke Marokkaanse geheim agenten. Bij zijn aanhouding stond hij op het punt te vertrekken naar Marokko met usb-sticks en sd-kaarten bij zich, waarop tal van staatsgeheime stukken stonden.
El M. zit in voorlopige hechtenis in afwachting van de inhoudelijke behandeling van zijn zaak. Op 3 juli is een volgende pro forma zitting, waarin de rechtbank de getuigenverzoeken wil bespreken. Advocaat Bart Nooitgedagt zegt tegen NRC dat Schoof zijn cliënt „een status aparte” heeft gegeven „waarbinnen hij gedragingen heeft kunnen verrichten die hem nu in strafrechtelijke zin worden verweten”. Verder wil Nooitgedagt niet reageren. „Mijn toelichting zal ik eerst bij de rechtbank geven”. Dick Schoof en de NCTV willen niet op vragen ingaan.
