Universiteiten moeten blijven samenwerken met instellingen en bedrijven in Israël, „zelf wanneer dit moeilijk en soms zelfs pijnlijk is”. Zo laat de brief van de rectoren van alle Nederlandse universiteiten zich samenvatten die vorige week in Trouw verscheen. De brief vertolkte hun gemeenschappelijke standpunt over hoe om te gaan met de bezorgdheid van studenten en medewerkers over de vernietiging van Gaza. Maar dat standpunt schuift die bezorgdheid volledig terzijde. De allerbelangrijkste kritiek, dat universiteiten samenwerken met Israëlische instellingen en bedrijven die mogelijk actief bijdragen aan mensenrechtenschendingen en een apartheidsregime, wordt in de brief niet eens genoemd.
Alleen de meest fervente Israël-apologeten ontkennen nog dat de oorlog in Gaza een aaneenschakeling van oorlogsmisdaden is. Het Internationaal Gerechtshof, de meerderheid van de Algemene Vergadering van de VN, Oxfam, het Rode Kruis, Artsen zonder Grenzen en honderden andere organisaties waarschuwen voor een genocide. Ondertussen blijft in Nederland de universitaire top oorverdovend stil.
Dit is zorgelijk. Veel onderzoekssamenwerkingen dragen direct bij aan kennis die ingezet wordt door het Israëlische leger en inlichtingendiensten, en daarmee aan mensenrechtenschendingen. De TU Eindhoven werkt samen met de Israel Hydrogen Mission aan kennis die te gebruiken is voor drones en surveillance door het Israëlische leger. Via het Nederlandse wetenschapsfonds NWO gaan miljoenen naar onderzoek over kunstmatige intelligentie, gebruikt door Israël om Palestijnen te onderdrukken, in een consortium met onder andere TNO en de universiteiten in Delft en Leiden.
Israël vernietigt systematisch het hele onderwijs-systeem in Gaza
De rectoren benoemen dit niet als een probleem. Om het maar niet over deze banden te hoeven hebben, verdraaien ze de vraag die aan hen gesteld wordt. Die draait volgens hen om „hoe we ons verhouden tot zusterinstellingen in conflictgebieden”, maar dat is niet zo. De bezorgde studenten en medewerkers vragen waarom we samenwerken met instellingen die academische hand-en-spandiensten verlenen aan grove mensenrechtenschendingen, decennialange onderdrukking, en nu ook oorlogsmisdaden en genocide. Ze vragen aan hun universiteiten om hun verantwoordelijkheid te nemen, omdat zij anders wellicht medeplichtig zijn aan dit onrecht.
Ook gaat deze vraag van de rectoren niet over mogelijke samenwerking met vernietigde Palestijnse ‘zusterinstellingen’ en academici in ‘conflictgebied’ Gaza. Wel zeggen ze „een podium te willen geven aan alle perspectieven in dit conflict”. Maar niet elk perspectief verdient een podium. Bepaalde invalshoeken moeten geweerd worden, bijvoorbeeld omdat ze onwetenschappelijk of dehumaniserend zijn. Zo leeft op sommige Israëlische universiteiten en in intellectuele kringen het perspectief dat alle Palestijnen Hamas-aanhangers zijn. Wie kritiek uit op het geweld in Gaza, krijgt te maken met zware repressie.
Heel cynisch
De Israëlische antropologe Maya Wind documenteerde uitvoerig hoe Israëlische kennisinstellingen – van techniek en filosofie, en van rechten tot archeologie – actief kennis en expertise aanbieden aan het Israëlische leger, die vervolgens gebruikt wordt voor mensenrechtenschendingen.
In hun brief zeggen de rectoren garant te staan voor academische vrijheid, inclusie en een kritisch en open debat. Maar de laatste maanden hebben zij docenten gecensureerd, gesprekken over Palestina (juist met Palestijnse sprekers) verhinderd en kritische medewerkers geïntimideerd. Dat degenen die in deze context de academische vrijheid stelselmatig hebben ondermijnd daar nu mee schermen, is wel heel cynisch.
De rectoren willen de weg van de wetenschappelijke diplomatie openhouden en „zusterinstellingen kritisch aanspreken”. Maar welke Nederlandse universiteit deed dit, en was dat überhaupt effectief? Weegt de wetenschappelijke diplomatie met instellingen die daders van mensenrechtenschendingen steunen op tegen de bijna 25.000 officieel geïdentificeerde doden in Gaza? Ook zouden universiteiten Palestijnse collega’s willen steunen. In de tussentijd vernietigt Israël systematisch het gehele onderwijssysteem inclusief universiteiten in Gaza (ook wel scholasticide genoemd), zo waarschuwt de VN.
De brief van de rectoren lijkt daarom eerder een tactische terugtrekking in de ivoren toren, waar de wetenschap niet verantwoordelijk wil zijn voor haar invloed in de maatschappij. Wereldwijd beseffen steeds meer academici dat die invloed er wel degelijk is. En zolang Nederlandse universiteiten halsstarrig vasthouden aan hun huidige standpunt, zullen studenten en medewerkers demonstreren voor bijstelling van het morele kompas.
Lees ook
Rectoren beknotten de academische vrijheid
