Na het tellen van de laatste stemmen beginnen maandag voor alle organen van de Europese Unie cruciale maanden die de hele zittingsperiode van vijf jaar zullen doorwerken. De fracties worden gevormd en tientallen functies worden verdeeld, met de voorzitter van de Europese Commissie als de belangrijkste post. De hoorzittingen en benoemingen van 27 Eurocommissarissen zijn het sluitstuk. Wat gaat de komende maanden in Brussel en Straatsburg gebeuren?
1
De fractievorming
Komen de radicaal-rechtse partijen van Giorgia Meloni en Marine Le Pen in één fractie? Welke invloed heeft dat op de kansen van Ursula von der Leyen om herbenoemd te worden als voorzitter van de Europese Commissie? Die twee vragen staan vanaf maandag meteen al op het spel bij de vorming van de nieuwe grote fracties in het Europarlement. De onderhandelingen kunnen doorgaan tot de eerste plenaire vergadering in Straatsburg, vanaf 16 juli. De kern van de meeste grote fracties, zoals die van de sociaal-democraten van de S&D, de christen-democraten van de EVP en de groenen, staat wel vast. Maar door de winst van radicaal-rechtse partijen in Europa wordt met spanning uitgekeken naar hoe de radicaal-rechtse fracties eruit gaan zien of zij zelfs één grote fractie zullen vormen.
De PVV lijkt te gaan toetreden tot de groep Identiteit & Democratie (ID). Daar zat de partij in het verleden ook bij, en nummer twee Marieke Ehlers werkte de afgelopen jaren voor deze fractie. In ID zit nu ook het Franse Rassemblement National, de partij van Marine Le Pen. Zij lonkt naar samenwerking met Fratelli d’Italia van de Italiaanse premier Giorgia Meloni. Fratelli zit nu bij de Europese Conservatieven en Hervormers (ECR). Of Meloni toehapt is de vraag. De EVP zal minder snel geneigd zijn om met één grote radicale fractie samen te werken, waardoor Meloni invloed zou verliezen.
Lees ook
Meloni vergroot na klinkende zege haar invloed in Europa
Voor Nederland wordt interessant of de twee nieuwe Europarlementariërs van BBB en één van NSC willen en kunnen toetreden tot de EVP. Het CDA, dat al jaren in de EVP zit, staat in ieder geval niet te springen: NSC en vooral BBB hebben voor die partij een veel te Europa-kritische houding.
Bij de liberalen van Renew Europe, waar ook D66 deel van uitmaakt, krijgt de VVD het mogelijk even lastig. De fractievoorzitter van Renew, de Française Valérie Hayer, zei na de presentatie van het Nederlandse hoofdlijnenakkoord dat de VVD door de samenwerking met de PVV „een rode lijn” heeft overschreden. Zij zal de positie van de VVD mogelijk ter discussie stellen, maar de verwachting is dat de VVD er uiteindelijk niet wordt uitgezet. Vooral omdat Renew die zetels nodig heeft en de VVD één van de oprichters van de liberale fractie is.
2
Overleg tussen regeringsleiders
De Europese regeringsleiders komen snel na de verkiezingen ook twee keer bijeen in Brussel. Er zijn medio juni en eind juni twee Europese toppen met regeringsleiders en een aantal van hen ontmoet elkaar ook nog op 14 en 15 juni op een G7-top in Italië. Veel momenten dus om te bespreken wie voorgedragen gaat worden als nieuwe voorzitter van de Europese Commissie. Dat lijkt weer Ursula von der Leyen te worden, nu de EVP opnieuw verreweg de grootste is geworden.
Ze heeft wel de steun nodig van een gekwalificeerde meerderheid van de 27 lidstaten nodig, minimaal vijftien landen. Ook gaan de Europese leiders onderhandelen over wie per 1 december de Belg Charles Michel opvolgt als voorzitter van de Europese Raad, en wie de nieuwe buitenlandvertegenwoordiger van de EU wordt (nu de Spanjaard Josep Borrell). En hoewel het Europees Parlement formeel zijn eigen voorzitter kiest, wordt dit vaak ook door de regeringsleiders voorgekookt. Mogelijk wordt in de marge van deze toppen ook geprobeerd Hongarije achter de kandidatuur van Mark Rutte te krijgen voor de post van secretaris-generaal van de NAVO.
3
Eerste zitting parlement
Het nieuwe Europees Parlement komt van 16 tot 19 juli bijeen in Straatsburg. De 720 leden worden dan geïnstalleerd. Ze stemmen daarna onder meer over een parlementsvoorzitter en veertien ondervoorzitters. Ook de voorzitters en functies in de inhoudelijke commissies, bijvoorbeeld voor milieu, volksgezondheid of landbouw, worden dan gekozen.
Maar de belangrijkste vraag is wie de voorzitter van de Europese Commissie wordt. De planning is dat hier op 18 juli over wordt gestemd.
Als de regeringsleiders inderdaad Ursula von der Leyen voordragen, heeft ze daarna de steun nodig van 361 Europarlementariërs. Ze haalde de afgelopen maanden al de banden aan met Giorgia Meloni en samenwerking met de ECR ligt op tafel, bijvoorbeeld om stevig migratiebeleid af te spreken.
Lees ook
Winst van radicaal-rechts brengt in grote EU-landen politieke orde uit balans
Maar de liberalen en sociaal-democraten dreigen hun steun in te trekken als ze een deel van radicaal-rechts omarmt. In theorie heeft ze radicaal-rechts niet nodig, maar omdat de stemming geheim is en fractieleden haar niet allemaal zullen steunen, heeft ze een ruime marge nodig. Zo hebben bij de EVP de Franse christen-democraten al aangegeven tegen haar te stemmen. Von der Leyen zal dus moeten laveren. Mocht de benoeming van Von der Leyen mislukken, dan moet de Europese Raad een nieuwe kandidaat voordragen. Vanuit Italië is ex-premier en oud-ECB-baas Mario Draghi al als alternatief geopperd.
4
De nieuwe Europese Commissie
Von der Leyen, of wellicht dus een ander, krijgt vervolgens de taak om een nieuwe Europese Commissie te vormen. Een ondoorzichtig en ingewikkeld spel. Elk land krijgt een Eurocommissaris met een specifiek beleidsterrein. En elk land moet dan een kandidaat voordragen die de goedkeuring van Von der Leyen krijgt en de steun van het Europarlement. De kandidaten moeten daarvoor een inhoudelijke zware hoorzitting overleven.
Wie Nederland naar voren gaat schuiven, is in Den Haag nog geen groot onderwerp, nu de kabinetsformatie nog alle aandacht vereist. Vooralsnog valt alleen de naam van huidig commissaris Wopke Hoekstra als voornaamste kandidaat. Als CDA’er ligt hij goed bij Von der Leyen, hij kent inmiddels de weg in Brussel en de Nederlandse coalitiepartijen zouden zo het CDA wat kunnen inpalmen. Tegen Hoekstra spreekt dat hij in het halve jaar dat hij Eurocommissaris voor klimaat is, geen grote indruk heeft achtergelaten. En wellicht wil een partij uit de nieuwe coalitie – denk aan de VVD – een interessante Brusselse post claimen.
