De centrumrechtse Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA) van Bart De Wever blijft verrassend de grootste partij van Vlaanderen. Waar bij de Belgische verkiezingen rekening werd gehouden met een zege van het radicaal-rechtse Vlaams Belang, bleef de grote opmars op de dag van de stembusgang uit. De partij kreeg zo’n 22 procent van de stemmen, meer dan in 2019, maar nog altijd twee procentpunt minder dan de N-VA.
Ook in Wallonië en Brussel kwam een centrum-rechtse partij als grootste uit de bus. De Mouvement Réformateur wist de hegemonie van de linkse Parti Socialiste (PS) in het Waals parlement zelfs te doorbreken. Achter de MR scoorde de opgeleefde centristische partij Les Engagés ook boven verwachting.
Wekenlang peilde Vlaams Belang in de aanloop naar de verkiezingen als grootste partij van Vlaanderen. Een bezoek van PVV-leider Geert Wilders aan een partijbijeenkomst in Aalst moest zaterdag zorgen voor de laatste zet voor een klinkende zege. Wilders betrad samen met zijn „vriend” en Vlaams Belang-partijleider Tom Van Grieken het podium. „Het uur van de bevrijding is nabij”, zei Wilders met een verwijzing naar D-day. „Ooit word ik minister-president en dan rijd ik naar Vlaanderen om te overleggen met minister-president Van Grieken.”
Maar de zege ging naar de N-VA, dat het land introk met de belofte de sociale zekerheid voor de Vlaming te verbeteren en te zorgen voor meer begrotingsdiscipline. Met Elton Johns ‘I’m Still Standing’ als opkomstmuziek verscheen De Wever zondag voor zijn juichende achterban. „Geef maar toe, dit hadden jullie niet verwacht”, grapte hij. „Vlaanderen heeft meer dan ooit gekozen voor autonomie.”
Cordon sanitaire
Zelfs als Vlaams Belang de grootste was geworden, was de kans op een Vlaamse premier Van Grieken klein geweest. Andere partijen sluiten Vlaams Belang op voorhand uit vanwege de radicale standpunten en retoriek. Alleen de N-VA hield lang de mogelijkheid tot samenwerking open, maar drie weken voor de verkiezingen gooide De Wever de deur dicht. Zondag wilde hij die woorden „niet hardop” herhalen, omdat hij „vanaf morgen” een andere rol heeft. Maar hij benadrukte zich te houden aan uitspraken die hij voor de verkiezingen deed.
Van Grieken had gehoopt op een PVV-scenario, waarbij na een verkiezingszege het initiatief bij zijn partij zou liggen. In die positie kon hij het zogeheten cordon sanitaire van de andere partijen misschien doorbreken. „We moeten eerlijk zijn: we hadden de ambitie de grootste te worden in gans Vlaanderen, maar daar zijn we niet in geslaagd’, zei Van Grieken. Desondanks sprak hij, wijzend op de groei van zijn partij, van een overwinning. Nu lijken de twee Vlaams-nationalistische partijen weliswaar samen op een meerderheid in het Vlaams parlement af te koersen, maar kan De Wever het initiatief nemen. Van Grieken riep hem op: „Bart, laat deze historische kans niet liggen.”
Lees ook
Niemand in België wil met Vlaams Belang, maar met wie dan wel?
Voortzetting van de huidige Vlaamse coalitie van de N-VA, het christen-democratische CD&V en liberale Open VLD is geen optie. De laatste twee partijen verliezen flink, waardoor geen meerderheid meer mogelijk is. De Wever zal bijvoorbeeld moeten kijken naar de sociaal-democraten van Vooruit, die de derde partij zijn geworden.
Een Vlaamse coalitie zonder de N-VA is praktisch onhaalbaar. Haast zal De Wever dan ook niet hebben om tot een regering te komen, zowel op Vlaams als federaal niveau. In oktober gaat België opnieuw naar de stembus, ditmaal voor de gemeenteverkiezingen, en voor die tijd zal De Wever niemand definitief hebben willen uitsluiten uit vrees kiezers van zich te vervreemden.
Links verliest in Wallonië
In het Franstalige deel van het land likt PS de wonden. Met name in Wallonië, waar de partij sinds de jaren ‘80 de grootste was. De afgelopen weken bleek al dat een kentering aanstaande was: MR en PS gingen nek-aan-nek in de peiliging voor de verkiezingen. Nu blijft de PS van partijleider Paul Magnette steken op iets meer dan 20 procent van de stemmen.
Feest was er bij de MR, dat in de energieke en uitgesproken Georges-Louis Bouchez een partijleider heeft die al tijdens de deelname in de federale regering van de afgelopen jaren actief campagne voerde voor zijn liberale standpunten, zoals belastinghervormingen en het versoberen van werkloosheidsuitkeringen. Hij maakte zich niet geliefd bij zijn coalitiepartners, maar wel bij de kiezer.
Nu kan Bouchez het voortouw nemen in de Waalse en Brusselse coalitieonderhandelingen, waarbij hijzelf kandidaat is voor het Waalse premierschap. Op federaal niveau, waar Waalse en Vlaamse partijen moeten samenwerken, deed de 38-jarige politicus de afgelopen weken al een toenadering naar de N-VA voor een centrum-rechtse coalitie. Daarin zouden wat hem betreft ook Les Engagés, het christen-democratische CD&V en Open VLD van huidig premier Alexander De Croo plaats moeten nemen.
De vraag is allereerst of dat haalbaar is, nu De Croo’s partij een stevige nederlaag heeft geleden. Maar misschien wel een groter struikelblok is de Vlaamse identiteit van de N-VA. De Wever is er veel aan gelegen om op te komen voor ‘zijn’ gewest. Hij roept al jaren een ‘afspraak met de geschiedenis’ te hebben, waarbij hij als premier van België er via staatshervormingen voor zorgt dat Vlaanderen meer autonomie krijgt. De MR en Les Engagés zeggen bereid te zijn tot hervormingen, maar die zijn niet zo verstrekkend als die op De Wevers wensenlijst.
Op het overwinningsfeestje van de N-VA liet De Wever weten vanaf maandag op zoek te gaan naar een alliantie in het zuiden van het land, door zijn supporters toegeschreeuwd met „Bartje premier”. „We moeten dit land budgettair uit het moeras trekken en zeer grondig hervormen. Zelfbestuur is de beste kuur.”
