Radicaal-rechts is de grote winnaar van de Europese verkiezingen in Frankrijk. Volgens een schatting van Ifop heeft 32,4 procent van de Franse kiezers gekozen voor het Rassemblement National van Marine Le Pen en haar kroonprins en Europese lijsttrekker Jordan Bardella. Het is voor het eerst dat de partij de grens van 30 procent overstijgt en, belangrijker, de partij kreeg twee keer zoveel stemmen als Renaissance, de centrumpartij van zittend president Emmanuel Macron en lijsttrekker Valérie Hayer. Renaissance krijgt volgens Ifop 15,2 procent. Dat betekent dat de partijen respectievelijk 31 en 14 zetels krijgen in het Europees parlement.
Het is nog nooit eerder gebeurd dat de partij van een zittend president zoveel minder stemmen haalt dan de een oppositiepartij – laat staan een radicaal-rechtse partij. Zoals een glunderende Bardella zei na de bekendmaking van de schatting om acht uur ’s avonds: „[Deze uitslag is] een vernietigende afwijzing, een duidelijke verwerping van het beleid van Macron”. Hij riep de president op nieuwe parlementsverkiezingen uit te schrijven – in de hoop dat RN ook daar fors kan winnen en zo haar grip op de nationale politiek kan verstevigen.
Het RN is niet de enige radicaal-rechtse partij die een stempel kan drukken in het Europees parlement. De jonge partij Reconquête van oud-presidentskandidaat en polemist Éric Zemmour en Le Pens nichtje Marion Maréchal krijgt volgens Ifop 5,1 procent van de stemmen (4 zetels). Al met al wil dat zeggen dat ruim 37 procent van de Franse kiezers deze verkiezingen radicaal-rechts heeft gekozen: meer dan ooit. Volgens Ipsos bleef zo’n 48,6 procent van de kiezers thuis, ongeveer evenveel als in 2019.
Ook op links is er wat te vieren, want de derde partij, de Parti Socialiste van Europese lijsttrekker Raphaël Glucksmann, haalt volgens Ifop 14,3 procent van de stemmen (13 zetels). Hiermee staat deze partij, die in het verleden presidenten als François Mitterrand en François Hollande voortbracht, als het ware op uit de dood nadat ze het vernietigend slecht deed bij de afgelopen twee presidentsverkiezingen. Glucksmann zei zondagavond dat „we moeten doorgaan met de hoop die deze campagne is geboren”.
Verkiezingsthema’s
Voor Franse kiezers waren koopkracht, immigratie, de gezondheidszorg en de bescherming van het milieu de belangrijkste verkiezingsthema’s, zo blijkt uit een enquête van Ipsos voorafgaand aan de stembusgang. Met dat in gedachten is de winst van RN niet verrassend: (de strijd tegen) immigratie is al sinds jaar en dag het kernthema van de partij en sinds een aantal jaar stelt RN zich ook op als de partij die Franse portemonnees gaat vullen – ook al zijn haar economische plannen volgens economen goeddeels onhaalbaar.
In de campagne ging het net als in andere landen veel over immigratie, wat de radicaal-rechtse partijen in de kaart heeft gespeeld. In de laatste fase ging veel aandacht naar de kritiek op RN-lijsttrekker Jordan Bardella. In debatten werd hij fel aangevallen op zijn gebrekkige kennis van Europese instituties, zijn onzichtbaarheid in het Europees parlement, de pro-Russische opstelling van kandidaten van zijn lijst, en de onhaalbaarheid van zijn economische plannen. Ook bleven tegenstanders het gevaar van het normaliseren van radicaal-rechts gedachtengoed onderstrepen – waarbij Hayer van de partij van Macron meermaals felle kritiek uitte op de samenwerking van haar Europese partner VVD met de PVV.
Dat soort kritiek lijkt de trouwe fanbase van Bardella en zijn RN niet te bereiken of niet te deren. Hierbij speelt mee dat de Europese verkiezingen voor veel Fransen vooral een manier zijn om hun ontevredenheid met de zittende macht te laten zien – en die is groot. Ook in 2019 in 2014 werd de radicaal-rechtse partij de grootste, zij het met een kleinere marge.
Lees ook
Jordan Bardella: de beoogd opvolger van Marine Le Pen wordt achter de schermen een ‘cyborg’ genoemd
Geopolitiek niet sexy
Terwijl RN stabiel aan kop bleef in de peilingen en de Parti Socialiste onder leiding van de onder linkse kiezers populaire Raphaël Glucksmann langzaam maar zeker omhoog klom, kwam de campagne van Renaissance-lijsttrekker Valérie Hayer niet echt van de grond. En dus mengde president Macron zich steeds meer in het debat.
Hij poogde van geopolitieke thema’s als de steun aan Oekraïne en het belang van een sterk Europa in een turbulente wereld verkiezingsthema’s te maken. Dat deed hij bijvoorbeeld in toespraken en televisie-interviews rondom de D-Day-herdenking en een staatsbezoek aan Duitsland. Ook premier Gabriel Attal werd naar voren geschoven: zo kwam hij afgelopen maandag tijdens een tv-interview van Hayer als verrassing de studio ingelopen om het belang van Europa te onderstrepen.
De inmenging van Macron en Attal leidde vooral tot de kritiek dat Hayer niet serieus wordt genomen in haar partij en dat de politieke leiders hun positie gebruiken voor electoraal gewin. En hun pogingen om het heersende discours te veranderen, haalden weinig uit: geopolitiek blijkt geen sexy verkiezingsthema. Uit de Ipsos-peiling blijkt dat „de plek van Frankrijk en Europa in de wereld” en „de oorlog in Oekraïne” voor slechts 18 en 13 procent van de kiezers in de top-3 van de belangrijkste thema’s stond. Respectievelijk 8 en 4 procent noemde deze onderwerpen juist als het belangrijkste thema.
Lees ook
Jonge premier Attal moet Macrons presidentschap nieuw elan geven
Ogen op 2027
In het Frankrijk dat niet radicaal-rechts stemt, wordt nu vooral gevreesd dat de winst van RN een voorbode is voor 2027. In dat jaar zijn er weer presidentsverkiezingen. Macron mag zich niet herkiesbaar stellen omdat hij dan zijn maximum van twee termijnen heeft uitgezeten.
De vrees is dat Le Pen (of eventueel Bardella) dan zou kunnen winnen, na de afgelopen twee presidentsverkiezingen tweede te zijn geworden. In 2022 en in 2017 was er nog sprake van een zogeheten front républicain, waarbij stemmers van ieder pluimage in de tweede ronde op Macron stemden om te voorkomen dat een radicaal-rechtse kandidaat aan de macht kon komen. Zoals in andere landen het cordon sanitaire rond radicaal-rechtse partijen afbrokkelt, is de vraag is of zo’n front over drie jaar ook nog gevormd zal worden.
Gevraagd naar de politieke gevolgen van de verkiezingsuitslag, zoals ontbinding van het parlement of het opstappen van de premier, onderstreepte Attal onlangs bij RTL dat de resultaten van de Europese verkiezingen vooral op Europees vlak bekeken moeten worden. De premier waarschuwde voor „blokkades van Europese instituties” als radicaal-rechts fors groeit in Europa, wat „zeer gevaarlijke gevolgen zou kunnen hebben voor ons land, voor de Fransen, voor onze economie”.
Lees ook
Rechts lijkt steeds meer op gemiddeld
