Met zwarte stift worden undercoveragenten onherkenbaar gemaakt in de volledige oplage van ‘Drugsbaron’

Gewapend met een handvol zwarte permanentstiften trekt schrijver en journalist Vico Olling kort na het Pinksterweekend in alle vroegte naar een loods in Steenwijk, Overijssel. Daar staat, verdeeld over vijf pallets, een ongebruikelijke taak op hem te wachten: op rechterlijk bevel moet hij drie portretten onherkenbaar maken in duizenden exemplaren van zijn recent verschenen boek Drugsbaron.

Het gaat om foto’s van undercoveragenten van de Belgische federale politie. Zij infiltreerden vanaf 2006 drie jaar lang op camping Parelstrand in het Belgische plaatsje Lommel. De undercoveractie leidde tot de veroordeling van de Eindhovense drugshandelaar Janus van Wesenbeeck, over wie het boek van Olling gaat.

De Belgische rechtbank veroordeelde Van Wesenbeeck in 2011 voor het vanaf deze camping aansturen van een drugskartel dat volgens de aanklager ‘het grootste drugskartel van de Benelux’ was. De afgelopen jaren kwam Van Wesenbeeck weer onder de aandacht vanwege zijn bewering dat het personage Ferry uit onder meer de Netflix-hitserie Undercover op hem gebaseerd is.

Het geschil, dat donderdag met een schikking lijkt te zijn beslecht, begon kort na het verschijnen van het boek op 18 april. Half mei startte de Belgische staat een serie rechtszaken in Nederland en België om verdere verspreiding van de foto’s via het boek van Olling te voorkomen. Bijna twintig jaar na de undercoveractie brengen de afbeeldingen volgens België de levens van de agenten nog altijd in gevaar. Volgens de schrijver is de rechtsgang een „symbolische actie” omdat de foto’s online ook te vinden zouden zijn.

Toch legde het Hof van Antwerpen op 16 mei een verbod op om het boek in België te verspreiden. In Nederland kwam de uitspraak een dag later. Daar oordeelde de Rechtbank Utrecht na een besloten zitting dat het boek alleen verkocht mocht worden als de foto’s onherkenbaar zouden worden gemaakt.

In boekhandels in het hele land zijn mensen met de stiften aan de slag gegaan

Balken

En dus zit Olling (52) op woensdag 22 mei samen met zijn uitgever de hele dag te „balken” in de Steenwijkse loods. Ook zijn kinderen en een goede vriend zijn komen helpen met de klus, want hoewel er al duizenden exemplaren van het boek met herkenbare foto’s zijn verkocht, liggen er nog ruim vierduizend boeken in de loods – en zo vaak moet het gelegenheidsteam dus krassen, of een zwarte streep over de ogen van de drie agenten zetten. Het weggooien van al die exemplaren is volgens Olling te zonde van het geld. „en het zou voelen als het vernietigen van mijn kinderen.”

Ook in boekhandels in het hele land zijn mensen met de stiften aan de slag gegaan. De uitgever stuurde een mail naar alle afnemers met de dringende oproep om per direct de foto’s onherkenbaar te maken en dat de Belgische staat een kort geding aan zal spannen tegen winkels die niet meewerken.

„Zoiets heb ik in 25 jaar nog nooit meegemaakt”, zegt een inkoopmanager van boekwinkel Scheltema in Amsterdam. Klanten denken dat iemand in het boek gekliederd heeft, voegt Eric Herni toe, de eigenaar van een filiaal van The Read Shop in Almere-Haven. Herni legt bij het verkopen van het boek nu steeds uit wat er aan de hand is. Er zijn volgens hem ook mensen die het boek teleurgesteld terugleggen in het schap als ze zien dat de undercoveragenten onherkenbaar zijn gemaakt. Herni: „Sommigen hopen misschien een collectors item zonder stift te vinden.”

Spierballengedoe

Ook Bol.com kreeg een brief waarin de webwinkel werd gewezen op het vonnis – in hun geval van de Belgische staat zelf. Olling noemt het een „dreigbrief”, maar volgens de advocaat van de Belgische staat ging het om een „informeren”. In ieder geval staakte de website de verkoop van het boek in het geheel. Ook de handmatig aangepaste exemplaren waren een aantal dagen via Bol.com noch in België noch in Nederland te verkrijgen, terwijl de verkoop daarvan niet verboden was. Waarom Bol.com hiertoe besloten heeft is niet duidelijk. De webwinkel wil niet reageren „omdat het een zaak van de politie betreft”.

Olling denkt dat het een gevolg is van wat hij het „spierballengedoe” van de Belgische overheid noemt. Volgens hem is de rechtsgang vooral symbolisch, onder meer omdat de portretten van de undercoveragenten eerder zijn afgedrukt in de tijdschriften Humo en Panorama, en omdat deze op het internet zonder balk te vinden zouden zijn. Bovendien betwijfelt Olling of de agenten nog gevaar lopen. „Als Van Wesenbeeck ze iets had willen aandoen had hij dat al wel gedaan. Bovendien mag je hopen dat twintig jaar geleden ontmaskerde undercovers niet nog eens worden ingezet.”

Juridische intimidatie

Volgens Thomas Bruning, secretaris bij de Nederlandse Vereniging voor Journalisten (NVJ), is de zaak een voorbeeld waarin duidelijk wordt dat „juridische intimidatie” journalisten op kosten kan jagen. Dat geldt vooral nu de uitgeverij van het boek, Justpublishers, klein is en er geen rechtsbijstand beschikbaar is voor dit soort zaken.

Het geschil lijkt donderdag tot een einde zijn gekomen nadat een tweede rechtszaak in België werd voorkomen door een schikking: hierdoor kon de uitgever toch van de voorgestelde vernietiging van de boeken afzien. De Belgische staat had een nieuwe dagvaarding gestuurd, onder meer omdat de balken de undercoveragenten niet onherkenbaar genoeg zouden maken. Ook werd er een dwangsom van 20.000 euro per boek geëist dat nog verkocht zou worden en waarin de undercovers herkenbaar zijn.

Als gevolg van de schikking moet Olling en zijn uitgever deze vrijdag voor een tweede ronde naar de loods in Steenwijk om de gezichten van de agenten geheel met stift te bedekken. Daarna mag het boek in België weer verkocht worden. Olling: „Ik kan die koppen echt niet meer zien.”