Veel schepen mijden nog steeds de Rode Zee vanwege mogelijke aanvallen door Houthi-rebellen en varen om via Kaap de Goede Hoop.Foto Getty
Het was sinds anderhalf jaar niet zo duur om een container te verschepen als nu. De World Container Index, de toonaangevende barometer van het Britse logistieke adviesbureau Drewry, piekte donderdag op 4.716 dollar (ruim 4.300 euro).
Dat is het hoogste punt sinds september 2022. De index, een gemiddelde van de containertarieven op acht populaire scheepvaartroutes, is anderhalf keer zo hoog als vorig jaar en het dubbele van 2019.
Wie nu een container – met de standaardmaat van 40 feet – wil vervoeren van Shanghai naar Rotterdam, betaalt 5.270 dollar. Dat is nog altijd een stuk goedkoper dan de 10.000 dollar of meer die je moest betalen tijdens de coronacrisis, maar nog steeds 242 procent meer dan vorig jaar. Shanghai-Rotterdam kende de grootste stijging van alle routes.
Een belangrijke reden voor de hoge tarieven is dat veel winkelketens in Europa en Noord-Amerika veel vroeger dan gebruikelijk in Azië hun producten voor de feestdagen hebben besteld. Vroeger lag de piek aan ‘kerstinkopen’ in het derde kwartaal. Dit jaar hebben veel ketens al in mei en juni hun bestellingen gedaan.
Volgens analisten van onder meer Drewry vreest de detailhandel vooral de verstoringen op routes door het Midden-Oosten. Aanvallen van Houthi-rebellen vanuit Jemen hinderen de internationale scheepvaart al sinds november.
Veel schepen mijden nog steeds de Rode Zee en het Suezkanaal en varen om Afrika, via Kaap de Goede Hoop. Een trip van dertig dagen kan op die manier veertig dagen in beslag nemen. Meer dan zeshonderd schepen kozen al de langere route sinds de aanvallen van de Houthi’s begonnen in november, aldus analisten.
Als schepen moeten omvaren via de Kaap de Goede Hoop zijn ze niet alleen langer onderweg, ze verbruiken ook meer brandstof. Omvaren via de Kaap zorgt gemiddeld voor 38 procent meer uitstoot, becijferde het Britse persbureau Reuters laatst.
Containerrederijen wisten de problemen de afgelopen weken grotendeels op te vangen, onder meer door sneller te varen en meer schepen in te zetten. Maar nu lijkt de grens bereikt. Daarbij kent de containervaart ook elders problemen. Zo is de route van Azië naar het westen van de VS beperkt door de droogte in Panama. Schepen die het Panamakanaal nemen moeten hun diepgang beperken en kunnen minder lading meenemen.
Lees ook Na de containerschaarste dreigt nu een overschot. In Shanghai stapelen de lege containerboxen zich op
Minder schepen door het Suezkanaal en meer verkeer om Afrika heeft ook gevolgen voor de havens in Zuid-Europa. In het oosten van de Middellandse Zee (Athene) is het rustiger, en in het westen (Algeciras) zitten de havens propvol. Ook aan de andere kant van de wereld, in de grote containerhavens in China, dreigt congestie.
Analisten en vervoerders zijn verdeeld over de vraag hoe lang de hoge containertarieven zullen aanhouden. Volgens Drewry wordt deze maand de piek bereikt. De Duitse analisten van Container xChange zien de tarieven pas na de zomer inzakken.
Als een trofee wordt hij dinsdagavond de lucht in gehesen, de man van het doelpuntenrecord. Memphis Depay hangt nog in de armen van een plukje teamgenoten als buitenspeler Cody Gakpo hem van achteren om de middel slaat. Een paar centimeter tilt hij de aanvaller van het gras, dan laat hij hem weer zakken. Want Depay mag dan een halve kop kleiner zijn, door zijn brede lijf is hij bepaald niet licht.
Een ogenblik daarvoor heeft Depay zijn vijftigste doelpunt in het shirt van Oranje gemaakt, de treffer waar het al zo lang over ging. Het WK-kwalificatieduel van het Nederlands elftal tegen Malta wordt daarmee al snel zijn feestje, de avond dat de aanvaller van het Braziliaanse Corinthians op gelijke hoogte komt met Robin van Persie, de topscorer aller tijden van Oranje. Beide spelers behaalden die prestatie in 102 interlands.
Niet dat hij met dat record bezig was, wilde Depay de buitenwereld in aanloop naar de interland doen geloven. Het record was „niet het belangrijkst”, hij kwalificeerde zich liever met Nederland voor het WK van volgend jaar in Noord-Amerika, veinsde hij zaterdag voor de televisiecamera’s, nadat hij tegen Finland zijn 48ste doelpunt voor Oranje maakte. „Ik denk dat anderen het er meer over hebben dan ikzelf.”
Maar tegen Malta, een bescheiden voetbalnatie zonder bekende namen, blijkt uit alles hoezeer het record hem wél bezighoudt. En Depay niet alleen. Zeker in de eerste helft lijkt het soms alsof de héle ploeg bezig vooral probeert om hem vrij voor het doel te zetten. Alsof ze voor aanvang van de wedstrijd van bondscoach Ronald Koeman hebben gehoord dat niemand mag scoren, behalve Depay.
Missie geslaagd
De zon schijnt nog op het dak van de oosttribune als dat al voor het eerst gebeurt. Een doelpunt dat wordt ingeleid door een dribbel van middenvelder Justin Kluivert, die met zijn teen blijft haken achter de kuit van verdediger Juan Corbolan. Een licht gegeven strafschop, maar Depay maalt er niet om. Hij schiet hard en laag in de rechterhoek. Meteen raapt de aanvaller de bal uit het doel en rent hij naar de middenstip. Depay heeft haast, ook al zijn er nog 85 minuten te spelen.
Kort daarop schiet hij weer in beweging, als rechtsbuiten Xavi Simons hem met een kopbal de diepte in stuurt. Doelman Henry Bonello is net eerder. En dan, na veertien minuten, een actie van middenvelder Ryan Gravenberch. Depay is niet de beste optie, maar wel opnieuw het eindstation. Een minuut later kan Simons zelf schieten, maar legt hij af op Depay, die de bal vervolgens net over het doel krult.
Toch slaagt de missie, al na amper een kwartier spelen. Via een diepe bal van Frenkie de Jong, een loopactie van rechtsback Denzel Dumfries, een knappe, terugtrekkende voorzet naar de rand van het zestienmetergebied. Het schot dat volgt, is binnen het bereik van de Maltese doelman, maar te hard om te stoppen. Heel even kijkt Depay zijn bal na, alsof hij het niet gelooft. Dan begint hij te rennen, in de richting van Dumfries.
Lees ook
Na twee jaar heeft Ronald Koeman eindelijk een nieuwe ‘norm’ bij Oranje
Doelpunt 51
Het wordt een avond vol doelpunten, omdat Malta geen moment een antwoord heeft op de vele loopacties en het snelle positiespel bij Oranje. Maar na dat eerste kwartier zijn het nu de ánderen die scoren, zoals aanvoerder Virgil van Dijk, na dik twintig minuten spelen, en Xavi Simons, een kwartier na rust. Bij die laatste is Depay nog wel de aangever, maar zo zichtbaar en dreigend als eerder is hij dan al even niet meer.
Want de jacht op doelpunt nummer 51 werkt bij vlagen ook averechts: door de fixatie op Depay laat het Nederlands elftal ook kansen liggen om de score uit te breiden. Zoals vlak voor rust, als Oranje uitbreekt en Depay op links de bal ontvangt. Er zijn meerdere teamgenoten mee, maar de aanvaller kiest voor een actie, en verspeelt de bal. Ook dat is Depay: bij vlagen heel behendig en doelgericht, op andere momenten onnodig zelfzuchtig en slordig.
Veelzeggend is ook de impuls die het Nederlands elftal krijgt als hij na 72 minuten wordt gewisseld, en Donyell Malen invalt. Met hem keert plots de dreiging terug, begint Oranje aan een eindsprint. Binnen acht minuten is de aanvaller van Aston Villa bij drie doelpunten betrokken: bij twee als maker, bij één als aangever. Vlak voor tijd maakt Micky van de Ven ook nog de 8-0, de grootste overwinning van Oranje in dertien jaar tijd.
Maar misschien nog wel belangrijker dan alle doelpunten en records op het veld van de Euroborg is wat zich tegelijkertijd in Helsinki afspeelt. Daar wint Finland dinsdagavond verrassend met 2-1 van Polen, voor Oranje op papier de belangrijkste concurrent in de kwalificatie voor het WK.
Het Hooggerechtshof van Argentinië heeft dinsdag een veroordeling in stand gehouden die de voormalige president Cristina Fernández de Kirchner, die twee termijnen president was, tot zes jaar gevangenisstraf veroordeelde wegens corruptie. De uitspraak van het hof betekent dat Kirchner, de leidende figuur van de oppositiebeweging in het Zuid-Amerikaanse land, bekend als het Peronisme, wordt uitgesloten van het bekleden van een openbaar ambt. Een lagere rechtbank zal beslissen of Kirchner vanwege haar leeftijd onder huisarrest mag worden geplaatst.
Kirchner (72), die president was van 2007 tot 2015, werd in 2022 door een rechtbank veroordeeld voor een fraudezaak waarbij openbare wegenbouwprojecten in Patagonië werden doorgespeeld aan een naaste bondgenoot tijdens haar presidentschap. Kirchner heeft de aantijgingen altijd ontkend en zegt het slachtoffer te zijn van politieke vervolging.
Het vonnis is een klap voor Kirchner omdat ze hierdoor niet zal kunnen deelnemen aan de tussentijdse verkiezingen later dit jaar, zoals ze eerder had aangekondigd. De extreemrechtse president van Argentinië, Javier Milei, vierde de uitspraak met een bericht op X: „Gerechtigheid. Punt.”
‘Marionetten’
Toen de uitspraak bekend werd gemaakt, blokkeerden aanhangers van Kirchner en haar politieke beweging belangrijke toegangswegen naar Buenos Aires. De voormalige president veroordeelde de beslissing daarna snel en noemde de rechters „marionetten van hen die boven hen regeren”, zei ze tegen haar aanhangers buiten het hoofdkantoor van haar partij in Buenos Aires. „Het is niet de oppositie. Het is de geconcentreerde economische macht van de Argentijnse staat.”
De rechtszaak, die in 2016 begon, draaide om 51 overheidscontracten voor wegenbouw tijdens de presidentiële termijnen van Cristina Kirchner en haar inmiddels overleden echtgenoot, voormalig president Néstor Kirchner. De contracten werden toegekend aan bedrijven die gelinkt waren aan Lázaro Báez, een veroordeelde bouwmagnaat en vriend van het presidentskoppel, tegen prijzen die twintig procent boven het gangbare tarief lagen.
Volgens de rechtbank voerde de regering „een buitengewone frauduleuze operatie” uit, die de belangen van de staat schaadde en leidde tot verduistering van omgerekend ruim 60 miljoen euro.
Lees ook
Dat veel Argentijnen geen rundvlees meer eten, laat zien dat het echt slecht gaat
De marktomstandigheden zijn uitstekend: oorlog aan de Europese grens, conflicten wereldwijd, landen die hun defensieuitgaven sterk opschroeven en vier grote klanten – de marines van Nederland, Duitsland, België en Colombia – die zo snel mogelijk hun nieuwe oorlogsschepen in gebruik willen nemen.
Toch kijkt directeur Roland Briene van Damen Naval uit Vlissingen, de grootste marinewerf van Nederland, terug op de moeilijkste twee maanden van zijn lange carrière. De reden: zijn werkgever ondervindt „ernstige operationele uitdagingen” bij de bouw van zes Duitse fregatten, vertelt hij zijn personeel eind mei in een maandelijkse bijpraatsessie, en dat leidt tot financiële problemen.
De ‘uitdagingen’ voor de marinetak van het grote Damen Shipyards komen van alle kanten, blijkt uit een video-opname van de interne ‘town hall’ in Vlissingen van 28 mei en uit gesprekken met diverse betrokkenen. De Duitse marine wil niet betalen omdat Damen cruciale deadlines niet haalt.
Het miljardenproject – dat als eerste af moet zijn – is ernstig vertraagd, er zijn hardnekkige softwareproblemen en complexe onderhandelingen met banken, vastgoedpartijen en overheden. En dan heeft het Nederlandse Openbaar Ministerie Damen ook nog voor de rechter gedaagd vanwege corruptieverdenkingen en mogelijke schendingen van de sancties tegen Rusland.
Als je alles bij elkaar optelt, lijkt het een perfecte storm. De laatste acht weken waren echt niet leuk
Het orderboek van Damen Naval mag na decennia kwakkelen goedgevuld zijn, de problemen zijn er niet minder om, vertelt Briene aan zo’n tweehonderd ingenieurs, technici en managers. Hij staat voor een projectiescherm in een zaal van het monumentale Damen-kantoor De Schelde in Vlissingen. Materialen zijn duur en schaars, personeel is moeilijk te vinden en bovendien heeft de Koninklijke Schelde – zoals de marinewerf heette voordat Damen die in 2000 overnam – al twintig jaar geen fregatten meer gebouwd. Juist op het moment dat de scheepsbouwer tempo moet maken, loopt de boel vast.
Hij begrijpt hun zorgen en alle vragen, zegt Briene tegen zijn toehoorders. Hij zet zijn bril op en weer af, haalt de namen van twee collega’s door elkaar. „Als je alles bij elkaar optelt, lijkt het een perfecte storm. Ik heb ook zorgen – de laatste acht weken waren echt niet leuk”.
Duitse fregatten
Een jaar geleden zag het er – voor de buitenstaander – rooskleurig uit. In juni van 2024 zit Briene tijdens een fotomoment breed lachend aan één tafel met Annette Lehnigk-Emden, de vrouw die voor de Duitse Bundeswehr nieuwe wapens en schepen moet aanschaffen. Lehnigk-Emden heeft net contracten ondertekend om bij Damen niet vier maar zes zogeheten F126-fregatten aan te schaffen, met een lengte van 166 meter de grootste oorlogsschepen die de Duitsers sinds de Tweede Wereldoorlog hebben besteld. Met de mega-order verstevigt Damen, met meer dan twaalfduizend werknemers en drie miljard omzet in 2023, zijn positie in de snel opbloeiende West-Europese defensie-industrie.
Voor de bouw van in totaal zes fregatten in de ‘Niedersachsen-klasse’ gaan de Duitsers zo’n 7 miljard euro betalen aan Damen, hoofdaannemer van het project. Thales Nederland, dat samen met de scheepsbouwer de lijst van grootste Nederlandse defensiebedrijven aanvoert, levert de radar- en wapensystemen. Afgesproken is dat 80 procent van de bouw op Duitse werven plaatsvindt, in de Noord-Duitse plaatsen Hamburg, Kiel en Wolgast.
Prinses Amalia in februari dit jaar met Roland Briene, algemeen directeur Damen Naval, bij de doop van de Den Helder, het nieuwe bevoorradingsschip van de Koninklijke Marine.
Foto Sem van der Wal/ANP
Briene noemt het bijbestellen van nummer vijf en zes „geweldig nieuws” en laat optekenen dat hij vereerd is dat de „Duitse klant” bij Damen is uitgekomen om zo snel mogelijk „de oppervlaktevloot uit te breiden en te moderniseren”. Extra feestelijk is dat Duitsland ook bereid is de in 2020 overeengekomen koopsom voor de eerste vier schepen met 323 miljoen te verhogen, vanwege de opgelopen inflatie.
De Duitse minister van Defensie Boris Pistorius benadrukt dat de deal „essentieel” is voor geloofwaardige afschrikking, „zeker als het gaat om het beschermen van onze noordflank”. In de Oostzee voert Rusland een hybride oorlog, met zogenoemde schaduwschepen die spioneren en zeekabels saboteren. De fregatten zijn hard nodig, de huidige vloot is verouderd.
Hardnekkige softwareproblemen
Maar vlak na de bestelling van de twee extra Duitse schepen blijkt dat Damen het ontwerp van de fregatten niet op orde heeft. Op de werf in Wolgast is weliswaar feestelijk de kiel gelegd, maar gebouwd wordt er niet, meldt de lokale krant Kieler Nachrichten. De werven in Kiel en Wolgast nemen noodgedwongen andere bouwopdrachten aan om hun personeel aan het werk te houden.
De oorzaak van de problemen ligt in Vlissingen, zeggen betrokkenen. Damen Naval is voor de bouw van de zes fregatten in zee gegaan met de Franse softwareleverancier Dassault, dat het ontwerpprogramma 3DExperience levert. Ruim achthonderd ict’ers en ingenieurs bij Damen werken inmiddels met het Franse programma, dat de meer dan tweehonderd computersystemen en databases die de scheepsbouwer gebruikt voor het ontwerpen van boten overbodig moet maken.
Damen heeft de software niet goed onder de knie, zeggen bronnen in Nederland en Duitsland. Het lukt het bedrijf niet om de juiste set bouwtekeningen voor de F126-fregatten op tijd af te hebben, waardoor de Duitse werven niet kunnen beginnen met de bouw van de boten. De problemen zijn hardnekkig – diverse crisisteams en externe consultants hebben de problemen tot nu toe niet kunnen oplossen. In de Duitse pers wordt gespeculeerd over anderhalf tot wel drie jaar vertraging. Damen wil daar tegenover NRC niets over kwijt.
Gemiste ‘mijlpalen’
Damen haalt de milestones niet en het is „volstrekt helder” dat dit leidt tot vervolgschade. Briene zegt het omfloerst in het zaaltje in Vlissingen, maar de aanwezigen weten precies wat hij bedoelt. Duitsland heeft voor de F126’s een betalingsschema bedongen op basis van mijlpalen. Elke keer dat Damen een deel van het bouwproces afrondt, maken de Duitsers het corresponderende deel van de koopsom over. Mist Damen een deadline, dan betalen de Duitsers niet, terwijl de kosten doorlopen. Dat gaat telkens om vele miljoenen. Briene: „Dan volgen er op operationele problemen andere uitdagingen.”
De Duitse minister van Defensie noemde de fregattendeal met Damen „essentieel” voor een geloofwaardige afschrikking
In één woord: liquiditeitsproblemen. Om de financiële positie te verbeteren en de risico’s te beheersen, is Damen al twee jaar bezig het bedrijf te herstructureren. Zo is de marinetak met het hoofdkantoor in Vlissingen in 2023 afgesplitst van Damen in Gorinchem en in een eigen bv geplaatst. Ook heeft Damen een aantal gebouwen en schepen sinds eind vorig jaar aan ABN Amro in onderpand gegeven voor een nieuwe kredietfaciliteit van 1 miljard euro, blijkt uit gegevens van het Kadaster.
De rest van het Nederlandse vastgoed, inclusief de werven in Gorinchem en Vlissingen, zijn onlangs via zogeheten sale en leaseback-constructies verkocht aan de in Zwitserland gevestigde investeringsmaatschappij Reggeborgh, van de familie van de overleden bouwmagnaat Dik Wessels. NRC achterhaalde drie deals tussen Damen en Reggeborgh, de laatste van maart van dit jaar, voor in totaal 130 miljoen euro. Door gebouwen en werven te verkopen en die terug te huren maakt Damen direct geld vrij, maar daar staat tegenover dat het bedrijf voortaan jaarlijks huur of erfpacht moet betalen.
In zijn speech aan het personeel geeft Briene andere uitleg aan het geschuif met vastgoed. In de pers was te lezen dat Damen dit deed vanwege financiële problemen, zegt hij. „Dat is niet waar. We deden dit om onze financiële positie te verbeteren. Dat was nodig voor de herfinanciering die we vorig jaar afsloten.”
Achterhoofd
De vraag is of de ict-problemen beperkt blijven tot de vertraagde Duitse order. In 2023 bestelden de Belgische en Nederlandse marine samen vier ‘ASW-fregatten’ bij Damen, die vanaf 2029 onder meer ingezet moeten worden voor het opsporen en bestrijden van vijandige onderzeeboten. Ook deze fregatten worden ontworpen met het softwarepakket van Dassault. Een Damen-woordvoerder wil niets kwijt over mogelijke vertragingen. Briene, tegen zijn personeel tijdens de town hall-bijeenkomst: „De Nederlanders én de Duitsers hebben allebei hun schepen nodig, houd dat in je achterhoofd bij alles wat je doet.”
Het chagrijn in Duitsland over de vertraging is groot, te meer daar Duitse werven in 2020 de order misliepen voor de bouw van de F126-fregatten voor de Bundeswehr tijdens de Europese aanbesteding. German Naval Yards in Kiel, dat samen met de scheepsbouwtak van het Duitse ThyssenKrupp meedong, verloor van Damen en dreigde met juridische stappen omdat de gunning niet correct zou zijn verlopen. Nu moet Duitsland mogelijk jaren langer wachten op de nieuwe fregatten, in strijd met NAVO-ambities. „Het laat maar weer eens zien dat de Nederlanders het niet beter kunnen dan wij”, mopperde Ingo Gädechens, tot voor kort CDU-Bondsdagslid en defensie-expert in de Duitse pers.
Damen zal ook nog vervolgd worden wegens omkoping, valsheid in geschrifte en witwassen, maakte het OM in mei bekend
En dan zijn er nog de problemen met het Nederlandse Openbaar Ministerie, dat in mei liet weten dat het Damen en een aantal (oud-)directieleden gaat vervolgen. Het OM verdenkt Damen Shipyards in Gorinchem en Damen Naval in Vlissingen van omkoping, valsheid in geschrifte en witwassen bij de verkoop van schepen in Afrika, Azië en Zuid-Amerika, en het overtreden van de sanctiewet na het uitbreken van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. Een eventuele veroordeling kan grote financiële gevolgen hebben. De kans bestaat dat Damen dan vier jaar wordt uitgesloten van Europese aanbestedingen.
Lees ook
Lees ook: Wat betekent het vervolgen van Damen voor de Nederlandse defensie-industrie?
Een woordvoerder van Damen Naval wil niets kwijt over de Duitse fregatten, „uit contractueel oogpunt en veiligheids- en rubriceringsoverwegingen” – oftewel de geheimhoudingsplicht. Ook op vragen over de omvang van de financiële nood, de softwareproblemen, de Nederlandse fregatten en de verkoop van het vastgoed aan een investeringsmaatschappij geeft hij geen antwoord. Een woordvoerder van de Duitse militaire inkooporganisatie BAAINBw laat aan NRC weten dat Damen „vertraging bij het opleveren van het eerste schip heeft gemeld” en dat de Nederlanders „samen met hun onderaannemers momenteel werken aan een herziene en betrouwbare planning van het hele project”.
‘Consultants die ons helpen’
Briene houdt in de bijpraatsessie met het personeel de moed er in. Hij krijgt op zeer korte termijn een „grote groep” mensen van de Duitse klant over de vloer, die „consultants die ons gaan helpen” meeneemt. Hij zegt „iets van vooruitgang” te zien in de verschillende hoofdpijndossiers en toont begrip voor de „impact” die de sluimerende crisis heeft op het personeel. Blijf praten, is zijn devies. „Maak er niet je eigen verhaal van, maar kom naar mij of mijn collega’s als je vragen hebt.”
Na al het zuur wil de Damen Naval-directeur aan het eind van zijn speech ook nog iets positiefs delen. Hij gaat met fietsende collega’s meedoen aan de Alpe d’HuZes, om bij te dragen aan de strijd tegen kanker. Vandaar dat hij op de maandelijkse borrel het bier en de bitterballen zal laten staan. „Zullen we leuk afsluiten?”, vraagt hij ten slotte. De Scheldewerf bestaat 150 jaar, er komt in juni een feest met dance-acts „uit mijn jeugd” – 2 Brothers on the 4th Floor en een Abba-coverband. „Hebben jullie je wel aangemeld?”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data116685647-6629d3.jpg|https://images.nrc.nl/r_-qOaAbg6qIhnMvED3jQFUjpro=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data116685647-6629d3.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133478761-ceb5eb.jpg|https://images.nrc.nl/wOJ2rxFXBAVSJ--4HVa1-EhU4WA=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133478761-ceb5eb.jpg|https://images.nrc.nl/4V4WojCpq3BNu1qjKj_YdokQkVw=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data133478761-ceb5eb.jpg)
