Eerste hulp bij schurft: 21 vragen en antwoorden

1 Welk beestje veroorzaakt schurft?

De veroorzaker is de schurftmijt (Sarcoptes scabiei), een geleedpotige die tot de spinachtigen behoort. Vrouwelijke schurftmijten zijn zo’n 0,3 tot 0,45 millimeter groot. De mannetjes zijn half zo groot. Beide seksen hebben harige borstels op hun rug en haakjes aan hun poten. Daarmee houden ze zich vast aan de huid van de mens. Daarnaast hebben de vrouwtjes scherpe monddelen. Die gebruiken ze om gangen te graven in de huid van hun slachtoffers. Mannetjes doen dat niet.

2 Wat doen schurftmijten zoal?

Kort gezegd: graven, eten, paren. Hun levenscyclus begint met een volwassen vrouwtje dat al bevrucht is. Zij zoekt een geschikt stukje warmbloedige huid, waarin ze een oppervlakkig, slingerend gangetje graaft. Ze zuigt geen bloed, ze eet huidcellen van haar ‘host’.

Elke dag legt ze twee à drie eitjes van 0,1 millimeter groot. Daarna graaft ze verder. Zo kan haar gang een paar centimeter lang worden, voordat ze sterft, na een week of zes.

Na twee à drie dagen komen haar eitjes uit. De larfjes kruipen de gang uit en graven elders een ondiep holletje, meestal in een haarzakje. Intussen vervellen ze een paar keer. Zo groeien ze flink. Na de laatste vervelling paren de mijten, waarna de mannetjes direct sterven.

De bevruchte vrouwtjes verlaten hun haarzakje en gaan aan de wandel. In dit stadium kunnen ze, via huidcontact of bijvoorbeeld kleding, een nieuwe gastheer/-vrouw bereiken.

3 Hoe herken je een schurftbesmetting?

Jeuk! Meestal tussen je vingers, op je polsen, in je oksels, aan de zijkant van je hand, maar ook wel rond de navel, tepel (bij de vrouw), penis, enkels en de binnenzijde van bovenbenen of onderarmen.

De jeuk ontstaat doorgaans pas na twee tot zes weken. Dus als er schurft in je gezin of intieme kennissenkring voorkomt en als je vermoedt dat je besmet bent, kun je zoeken naar typische huidverschijnselen. Dat zijn kleine onderhuidse kanaaltjes, van circa een centimeter lang. Het begin is vaak een beetje schilferig.

Het is niet de gravende en etende mijt die jeuk veroorzaakt. Het immuunsysteem van de mens reageert heftig op de uitwerpselen en het speeksel van de vrouwelijke mijten. Hierdoor ontstaan ook puistjes en vochtblaasjes. Daar zitten geen mijten in. Aanhoudende, gekmakende jeuk – die vooral ’s nachts oplaait – is het gevolg van een allergische reactie.

Als iemand voor de eerste keer besmet raakt met schurft, kan de immuunreactie tot enkele weken op zich laten wachten. Maar heeft iemand al vaker schurft gehad, dan is het afweersysteem paraat en kan de allergische reactie al binnen 24 uur oplaaien.

4 Wat moet je doen als je denkt dat je schurft hebt?

Drie dingen, en écht alle drie. Om te beginnen: aan mensen met wie je (intensief) huidcontact hebt gehad vragen of zij last hebben van jeuk en/of huiduitslag. Dan: beddengoed en kleding wassen. En: nagaan of je écht schurft hebt.

Huidirritatie en jeuk kunnen verschillende oorzaken hebben. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) geeft hierover voorlichting Op de webpagina RIVM.nl/schurft staat veel informatie bij elkaar, waaronder ook een onlangs vernieuwd filmpje. Hoe schurft te herkennen? Wat zijn de symptomen? Hoe je huis te ontdoen van schurftmijt? Enzovoorts.

5 Moet je meteen naar de huisarts als je denkt dat je schurft hebt?

Dat kan, maar het hoeft niet. Het meest gebruikte medicijn heet permetrine (merknaam Loxazol). Dit is ook zonder recept bij de apotheek te koop. Haal je hiervoor eerst een doktersrecept, dan vergoedt de zorgverzekeraar dit bedrag pas als je je eigen risico hebt verbruikt. Een tube permetrine kost ongeveer 14 euro.

Er is ook een zalf met benzylbenzoaat, die alleen via de huisarts verkrijgbaar is. Deze is tweede keus, omdat die alleen de schurftmijt doodt en niet de eitjes.

Smeer jezelf hélemaal in met de zalf, vanaf je kaaklijn tot je tenen, ook tussen je billen. Herhaal dit na een week. Het heeft geen zin tussendoor te blijven smeren op de jeukende plekken, of puistjes aan te stippen met de zalf.

6 Ben je er dan van af?

Je hebt een kans van circa 90 procent dat de schurftmijt in je huid dood is na één of twee keer smeren. Maar dat zegt nog weinig, wanneer niet óók alle nauwe contacten zichzelf heel precies hebben behandeld en je alle beddengoed en ander textiel hebt gereinigd.

Wat in ieder geval niet helpt, is ‘ziekteschaamte’. Openheid over schurftbesmetting is van groot belang. Informeer iedereen met wie je, tot zes weken tevoren, langer dan een kwartier nauw huidcontact hebt gehad. Dit geldt met name voor iedereen met wie je hebt geslapen en/of seks hebt gehad. Aan je sportploeg hoef je dit niet direct te vertellen, maar wel aan mensen met wie je een avond op de bank hebt gehangen.

Je beddengoed en alles wat je tot drie dagen vóór het insmeren hebt gedragen, moet je wassen op 60 graden. Dit doodt eitjes en mijten. Textiel dat niet zo warm te wassen valt, doe je in een plastic zak. Laat die zak drie dagen ergens op kamertemperatuur liggen. Niet buiten in de kou, want de mijt overleeft langer bij kou dan bij kamertemperatuur.

Deze combinatie van smeren, anderen informeren en textiel wassen is cruciaal. Iemand kan al besmet zijn zonder jeuk te hebben. Als je zelf mijtvrij bent, maar je omgeving (nog) niet, kun je een pingpongeffect krijgen: een stel, gezin of groep kan elkaar maandenlang steeds opnieuw besmetten.

7 Zijn er ook pillen verkrijgbaar?

Wie niet wil of kan smeren, of de gel niet verdraagt, kan een pilletje met ivermectine slikken. Dit werkt niet slechter of beter dan de zalf met permetrine, maar het risico van bijwerkingen is iets groter. (Het Farmacotherapeutisch Kompas noemt onder andere misselijkheid, diarree en vermoeidheid.)

8 Hoe snel werken de medicijnen?

De mijten en eitjes gaan snel dood, maar de jeuk kan nog weken aanhouden. Na de behandeling kan die zelfs nog een tijdje toenemen. Dat komt doordat de mijten door de medicijnen doodgaan; de afweer reageert daardoor heftiger.

9 Kan een huidaandoening door schurft uit de hand lopen?

Ja, mensen met een slecht werkend immuunsysteem zijn bevattelijker dan gezonde mensen. Dit geldt bijvoorbeeld bij een kankerbehandeling met cytostatica. Vooral bij patiënten met een afweerziekte, of bij kwetsbare ouderen, kan onbehandelde en verwaarloosde schurft uit de hand lopen. Dan ontstaat Scabies crustosa (vertaald: korstschurft, ook wel Noorse schurft genoemd): een dikke korst op de huid, vooral van armen en benen, waarin miljoenen schurftmijten leven. Bij een ‘gewone’ scabies draagt iemand als regel enkele tientallen mijten met zich mee.

Scabies crustosa is zeer besmettelijk. Er zijn uitbraken van deze schurft in verpleeghuizen beschreven, waarbij zowel bewoners als verplegend personeel en bezoekers ernstig besmet zijn geraakt.

10 Hoeveel mensen hebben nu schurft?

Huisartsen in Nederland zien wekelijks drieduizend tot vijfduizend mensen die zij behandelen voor schurft, de meesten zijn tussen 15 en 25 jaar. Onder hen kunnen mensen zijn die met dit probleem terugkomen bij de arts. Dit zijn de enige beschikbare en betrouwbare cijfers, er is geen verplichte landelijke registratie. Het onderzoeksinstituut Nivel houdt bij hoeveel mensen met schurft zich wekelijks bij huisartsen melden. Zo ontstaat een beeld van de schurftepidemie.

11 Is er sprake van een toename?

Ja, sinds een jaar of tien komt schurft steeds vaker voor: op dit moment naar schatting vijf keer zo vaak als in de eerste jaren van het vorige decennium. De toename gaat steeds sneller, vooral in de afgelopen twee à drie jaar.

12 Wat verklaart de toename?

De opmars begon circa tien jaar geleden, vooral door toegenomen mobiliteit, waaronder vakanties in Azië en Afrika. De schurftmijt leeft daar op grote schaal.

Op plekken waar veel mensen langdurig bij elkaar gehuisvest zijn, luistert de bestrijding heel nauw. Dit geldt met name voor studentenhuizen, verpleeghuizen, asielzoekerscentra, pensions voor buitenlandse werknemers en gevangenissen. Mogelijk is de hoeveelheid schurftmijten in Nederland inmiddels een ‘kantelpunt’ voorbij: er zijn er nu zó veel dat ze moeilijk uit te bannen zijn. Ze planten zich heel snel voort.

13 Is er een verband met corona?

Ja. Door de lockdowns in de periode 2020-2022 hebben mensen veel tijd binnen doorgebracht. Dáár gedijt de schurftmijt, bij intensief contact van huid tot huid, gedurende een kwartier of langer.

14 Slaat de schurftmijt vooral toe onder studenten?

Ja. Op plekken waar groepen mensen samenleven, gaat de verspreiding het snelst, wat niet uitsluit dat de schurftmijt ook toeslaat in woningen, ongeacht het aantal bewoners. Jongeren vormen sowieso een risicogroep. Met name onder meiden is ‘chillen’ en ‘klitten’, en daarbij eindeloos selfies maken, een geliefd tijdverdrijf.

15 Is de strijd tegen schurft inmiddels verloren?

Nee, maar die moet wel beter en op grotere schaal worden opgevoerd. De GGD Amsterdam doet onderzoek naar mogelijke verschillen in het dna van schurftmijten. Dit kan helpen om landelijke verspreidingsroutes beter in kaart te brengen en de bestrijding hierop af te stemmen. De eerste resultaten worden in het voorjaar verwacht.

16 Een schoon huis, veel stofzuigen en poetsen – helpt dat om vrij van schurft te blijven?

Niet echt. Schurft is een sociale aandoening, die je vooral kunt opdoen door contact van huid tot huid en door kleren te dragen van iemand die besmet is.

17 Kun je schurft oplopen wanneer een besmet persoon bij je op de bank of in de auto heeft gezeten?

Heb je op die bank, of in die auto, geen huidcontact gehad, dan is het risico te overzien. De schurfmijt dringt niet door kleding heen. Iemand die besmet is, moet dan gedurende langere tijd met blote huid een zitplaats hebben bezet, waarna iemand anders snel daarna, óók met blote huid, op die plek plaatsneemt. De schurftmijt zelf legt nauwelijks afstanden af.

18 Kan ik in een zwembad besmet raken?

Een gezond persoon met schurft draagt meestal maar zo’n tien à vijftien bevruchte vrouwtjesmijten bij zich. Het is zeer onwaarschijnlijk dat die in het zwembad terechtkomen: ze zitten immers in de huid, of ze komen kortstondig aan de oppervlakte, voordat ze zich ingraven. In chloorwater zullen die mijten niet lang overleven. En zelfs dan is de kans dat ze iemand anders kunnen vastgrijpen, vrijwel nul.

19 Kunnen schurftmijten tegen hitte?

Bij kamertemperatuur kunnen schurftmijten een dag of twee overleven zonder huidcellen van de mens. Bij lagere temperaturen en hoge luchtvochtigheid kunnen mijten tot wel acht dagen overleven zonder mensenhuid.

Helpt het om in een sauna te gaan zitten, waar het al gauw 80 graden is? Europese richtlijnen zeggen daar niets over, en die van RIVM en het Nederlands Huisartsen Genootschap evenmin. Waarschijnlijk doodt een saunabezoek weliswaar oppervlakkige mijten, maar kunnen in elk geval onderhuidse eitjes een saunabezoek overleven. Onze huid wordt namelijk ook in een sauna maar een paar graden warmer dan onze standaard lichaamstemperatuur, dankzij onze geavanceerde temperatuurregulatie.

20 En hoe zit het met kou?

Mijten gedijen goed rond het vriespunt, maar gaan al snel dood zodra de temperatuur verder daalt; bij min 25 graden Celsius gebeurt dat binnen een uur. Beweringen dat schurftmijten aan winterslaap doen, kloppen niet. Zonder voeding van de menselijke huid sterven deze mijten binnen enkele dagen.

21 Kan mijn schurftige huisdier mij besmetten?

Iedere diersoort heeft z’n eigen schurftmijt-variant. Als je langdurig knuffelt met een schurftige hond, kunnen de mijten van dit beest op je huid komen en zich ingraven. Tijdelijk kan dit jeuk veroorzaken, maar in mensenhuid kunnen schurftmijten van honden niet lang overleven. De infectie zal binnen een paar dagen uitdoven – tenzij je natuurlijk steeds opnieuw met die hond knuffelt.

Lees ook: Niet alle beestjes in je huid hoeven overlast te geven