Natuurlijk wist hoofdaanklager Karim Khan van het Internationaal Strafhof (ICC) wat hij teweeg zou brengen met zijn verzoek tot arrestatiebevelen voor de Israëlische premier en minister van Defensie. Niet voor niets vroeg hij tegelijkertijd om arrestatiebevelen tegen drie Hamas-leiders – alles om de indruk weg te nemen dat het hof in Den Haag bevooroordeeld jegens Israël zou zijn.
Toch uitten veel westerse landen scherpe kritiek op Khans besluit. Dat Khan gerede grond zegt te hebben om te denken dat de Israëlische bewindslieden oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid hebben begaan, werd door de VS onder meer „buitensporig” genoemd. Ook viel de gelijktijdigheid van de aanklacht tegen leiders van Israël en Hamas verkeerd. Die geeft een „verkeerde indruk”, stelde onder meer Duitsland.
Khans stap zou ook niet helpen „bij het bereiken van een pauze in de gevechten, het vrijlaten van gijzelaars of het binnenlaten van humanitaire hulp”, voerden het VK en de VS aan. „Dit besluit helpt op geen enkele manier en kan de lopende pogingen om tot een staakt-het-vuren-akkoord te komen in gevaar brengen”, aldus de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken.
Op kortere termijn kan de arrestatiedreiging de positie van Benjamin Netanyahu versterken. De premier lag de afgelopen dagen juist toenemend onder vuur: zo dreigde zijn rivaal en coalitiegenoot Benny Gantz het Israëlische kabinet ten val te brengen als Netanyahu geen naoorlogs model zou opstellen voor de manier waarop Gaza bestuurd zou worden. Maar na Khans verzoek schaarden vriend en vijand zich weer achter de premier.
Lees ook
Aanklager Strafhof wil Netanyahu, zijn minister van Defensie en leiders Hamas laten arresteren
Poetin
Sommige critici verwijten Khan ook dat hij het aanzien van het Internationaal Strafhof ondermijnt, omdat de kans klein is dat Netanyahu daadwerkelijk in Den Haag zal verschijnen. Wat stelt een hof voor dat zijn aangeklaagden niet effectief kan vervolgen? Vorig jaar vaardigde het ICC een arrestatiebevel tegen de Russische president Vladimir Poetin uit – ook al een zaak waarin de kans klein is dat de verdachte achter de tralies belandt.
Khan zag alle kritiek aankomen, bleek uit een interview dat hij gaf aan CNN. „Deze situatie ligt helaas op de San Andreasbreuk [een belangrijke seismologische breuklijn in de VS] van de internationale politiek en strategische belangen”, zei de Brit tegen presentator Christiane Amanpour. „Natuurlijk heb ik een aantal gekozen leiders tegen mij horen spreken die heel direct waren. ‘Deze rechtbank is gebouwd voor Afrika, en voor misdadigers als Poetin’, vertelde een hoge leider mij.”
Maar Khan verweerde zich ook: „Wij zien het niet zo. Deze rechtbank is de erfenis van Neurenberg […], deze rechtbank zou de overwinning van de wet moeten zijn op macht en bruut geweld, grijpen wat je kunt, nemen wat je wilt, doen wat je wilt. We laten ons niet afschrikken door bedreigingen of andere activiteiten, want uiteindelijk moeten we onze verantwoordelijkheden vervullen als aanklagers, als mannen en vrouwen van het ambt, als rechters, als griffie.”
Als het Strafhof van vervolging afgezien zou hebben, zou dat evengoed kritiek opgeleverd hebben: zwicht het soms voor westerse politieke druk? Onder meer de Britse premier Sunak noemde Khans stap weinig behulpzaam bij het beëindigen van de gewelddadigheden in Gaza. Maar het Strafhof is geen politiek orgaan als de Verenigde Naties: het moet oordelen of er internationale wetten en verdragen overtreden worden. Overigens is het een Britse rechter die gaat oordelen of de arrestatiebevelen waar Khan om vraagt, uitgevaardigd worden.
Geleidelijk kritischer
Van Israëls machtige bondgenoot, de Verenigde Staten, klonk de felste kritiek op Khans stap. President Joe Biden werd de afgelopen maanden weliswaar geleidelijk kritischer op Netanyahu’s oorlog in Gaza, maar maandag schaarde hij zich vierkant achter het land. „We zullen Israël altijd blijven steunen tegen bedreigingen van zijn veiligheid.”
De Verenigde Staten zijn geen lidstaat bij het Strafhof en verzetten zich eerder ferm tegen ICC-onderzoeken naar mogelijke oorlogsmisdaden door Amerikanen in Irak en Afghanistan. Washington kent sinds de regering-Bush junior (2001-2009) zelfs de American Service-Members’ Protection Act. Deze door tegenstanders tot The Hague Invasion Act omgedoopte wet bepaalt dat Amerikaanse militairen en functionarissen desnoods met geweld bevrijd mogen worden als ze op last van het ICC in een Scheveningse cel zouden belanden.
De regering-Trump trof in 2019 persoonlijke sancties en visaverboden tegen ICC-medewerkers, onder wie toenmalig hoofdaanklager Fatou Bensouda, die het hadden gewaagd om het Afghaanse onderzoek door te zetten.
Bidens opstelling jegens het hof is ambiguer. Hij trok Trumps strafmaatregelen kort na zijn aantreden in. Ook sprak hij vorig jaar steun uit aan de vervolging door het Strafhof van onder anderen Poetin. De stap van Khan dwingt Biden nu toch weer om stelling te nemen tegen het hof.
Op het wereldtoneel riskeert Biden hiermee het verwijt van een dubbele moraal. Sinds het begin van de Gaza-oorlog klaagt vooral het mondiale Zuiden dat de VS wel aandacht vragen voor de Russische invasie van Oekraïne, maar Israëls oorlog in Gaza ruim baan geeft. Dit terwijl ook het eigen ministerie van Buitenlandse Zaken eerder deze maand tot de voorzichtige conclusie kwam dat Amerikaans wapentuig door Israël mogelijk ingezet wordt bij schendingen van het humanitair oorlogsrecht.
Blanco proteststemmen
Biden moet dit verkiezingsjaar ook rekening houden met pro-Palestijnse kiezers, die eisen dat de VS hun diplomatieke steun en wapenleveranties opschorten of staken. Vooral jonge en progressieve Democraten zouden in november uit onvrede met het Israël-beleid thuis kunnen blijven of op een derde kandidaat kunnen stemmen. Tijdens de voorverkiezingen liet dit kiezersblok al van zich horen via blanco proteststemmen.
Bidens eigen partij is echter verdeeld, bleek ook na bekendmaking van Khans besluit. Progressieve kopstukken als de onafhankelijke, met de Democraten meestemmende senator Bernie Sanders en Congres-lid Ilhan Omar juichten het toe. Chuck Schumer, de gematigder leider van de Democraten in de Senaat die eerder dit jaar wel felle kritiek had op Netanyahu, sprak van een „weerzinwekkend” en „uiterst oneerlijk” besluit.
Lees ook
Hoe ver kan Netanyahu nog vliegen als het Internationaal Strafhof een arrestatiebevel uitvaardigt?
De Republikeinse oppositie in het Congres, die zich nog veel sterker pro-Israël opstelt, greep Khans stap aan om ook Biden aan te vallen. „Het is duidelijk dat het ICC-besluit is ingegeven door de pressiecampagne die de regering-Biden is begonnen tegen Israël”, stelde Mike Johnson, de Republikeinse voorzitter van het Huis van Afgevaardigden. Volgens hem zal het Congres „alle mogelijkheden bekijken, waaronder sancties, om het ICC te straffen en te zorgen dat zijn leiders de prijs betalen als ze hiermee doorgaan.”
