Hoe vind je je eerste baan? En andere vragen over solliciteren

Op zoek naar een baan

1Hoe vind je een baan die bij je past?

Na het behalen van een diploma zoeken afgestudeerden vaak naar werk dat aansluit bij hun opleiding. Maar past zo’n baan ook bij jou als persoon? „Kijk of dat wat op je bord ligt, ook past bij wat jij lekker vindt”, adviseerde arbeidspsycholoog Rendel de Jong eerder in NRC. De Jong pleit voor een ‘omgekeerde sollicitatie’: daarvoor denk je na wat jíj wilt van een nieuwe werkgever, in plaats van uit te gaan van je competenties.
Waar moet je op letten? De Jong onderscheidt drie elementen die cruciaal zijn: de hoeveelheid regels, de mate van zelfstandigheid, en de uitdaging die medewerkers krijgen. Komen de behoeften van een werknemer op deze punten niet overeen met de werkzaamheden, dan is de kans groot dat er vroeg of laat ontevredenheid ontstaat, volgens De Jong.

Heb je een voorkeur voor duidelijke kaders en precies weten wat er verwacht wordt, of geef je je rol liever zelf vorm? Hoe zelfstandig wil jij je werkzaamheden kunnen uitvoeren? Houd je van uitdaging en variatie of juist van vastigheid? Kunst is om voor jezelf uit te zoeken wat jij belangrijk vindt en te toetsen of dit past bij de cultuur binnen een organisatie. Durf ernaar te vragen tijdens een sollicitatiegesprek.

Bij de overheid werken ja, of nee? Columnist en bedrijfskundige Ben Tiggelaar zet de voor- en nadelen op een rij.

2Waar vind je vacatures?

Je kunt natuurlijk zoeken naar openstaande vacatures op online vacaturebanken zoals Indeed of Nationale Vacaturebank, of rondkijken op LinkedIn, maar als je nog niet precies weet wat voor functie je wilt uitoefenen, kan dat lastig zijn. In lijn met de ‘omgekeerde sollicitatie’ is een andere optie om na te denken bij welke organisatie je graag zou willen werken. Netwerken is vervolgens het toverwoord om binnen te komen bij dat bedrijf. Zoek op LinkedIn naar mensen die het werk doen dat je aanspreekt en neem contact op. Zij weten het als eerste als er een baan vrijkomt.

Een nieuwe wervingsmethode is Open hiring: wie aan de slag wil, zet zijn of haar naam op een lijst. Bij een vacature kan de bovenste op de lijst meteen beginnen. Cv of motivatiebrief zijn niet vereist, de werknemer bepaalt zelf of hij of zij geschikt is voor een baan – hoewel werkgevers wel minimale functievereisten kunnen vaststellen. Omdat achtergrond en opleiding een minder grote rol spelen krijgen vooroordelen en discriminatie geen kans.

Open hiring is op dit moment overigens nog niet breed vertegenwoordigd op de arbeidsmarkt. In een onderzoek van het UWV uit 2023 gaf 6 procent van de werkgevers aan het afgelopen jaar gebruik te hebben gemaakt van deze wervingsmethode. Het betreft veelal werkgevers in sectoren waar diploma’s minder van belang zijn of waar competenties snel te verkrijgen zijn met bijvoorbeeld een cursus. Denk aan functies in de transport, logistiek, horeca en techniek.

Jezelf verkopen – sollicitatiebrief en cv

1 Hoe schrijf je een sollicitatiebrief die opvalt?

Even googelen levert je een schat aan tips op voor een sollicitatiebrief, zoals: ‘begin je brief altijd met jezelf voor te stellen’ en ‘vertel in je eigen woorden wat je écht wilt overbrengen’. Bruikbaar of niet? In 2013 legde NRC vier adviezen over sollicitatiebrieven voor aan hr-experts. Twee van de antwoorden luidden: Jezelf voorstellen aan het begin van een brief is zonde van de ruimte, je naam staat er immers al boven. In je eigen woorden vertellen wat jou drijft en wat je vaardigheden zijn, kan wél op instemming rekenen.

Opvallen doe je door gebruik te maken van storytelling. Op een verhalende manier laat je zien wie je bent en wat je te bieden hebt. Hoe krijg je jouw unieke verhaal boven? In dit NRC-artikel uit 2016 lees je de vier vragen van psycholoog Mark Savickas, expert op het gebied van loopbaanbegeleiding, waarmee je verhalen bovenhaalt die iets zeggen over jouw kwaliteiten. We lichten er twee uit:

• Wie zijn je rolmodellen? Ga na waarom je die personen zo hoog hebt zitten. Noteer op welke manier je op deze personen lijkt en wat deze eigenschappen over jou als werknemer zeggen.
• Welke hobby’s oefen je uit en welke kwaliteiten heb je daarvoor nodig? Schrijf op hoe je die kwaliteiten in kunt zetten in het werk dat je wilt doen.

Een laatste advies voor de sollicitatiebrief: begin niet met een alinea over jezelf, maar vertel iets over het bedrijf en maak een bruggetje naar je eigen kwaliteiten.

2 Moet je wel een bríéf schrijven? Zo maak je een sollicitatievideo

Geen ellenlange motivatiebrieven of gortdroge cv, een sollicitatievideo is zo opgenomen en een werkgever ziet direct wie je bent. Stuur die op via WeTransfer of zet ‘m beschut op YouTube (‘zichtbaar voor iedereen met de link’) zodat je een linkje kan delen. NRC-redacteur Gemma nam de proef op de som. Ze ging voor de camera staan en liet haar video beoordelen door twee deskundigen. Wat kunnen we leren van hun commentaar?

• Toon wat je niet kunt laten zien in een brief en cv: uitstraling en motivatie.
• Het is mooi als het beeld past bij het soort werk dat je zoekt, bijvoorbeeld qua kleding en achtergrond waartegen je filmt.
• Kom meteen tot de kern: waarom wil jij voor dit bedrijf werken en wat maakt jou de geschikte kandidaat?
• Kijk recht in de camera en gebruik een statief voor een stabiel beeld.

3 Wat zet je op je cv?

Je cv is het belangrijkste onderdeel van je sollicitatie, benadrukken recruiters: is je cv niet in orde, dan verdwijnt je motivatiebrief in de prullenbak. Stem een cv af op de vacature, zodat de gevraagde ervaring duidelijk naar voren komt. Welke vaardigheden worden in de vacaturetekst genoemd? Laat met relevante werkervaring zien dat jij hierover beschikt.

In plaats van een lijstje met competenties bovenaan je cv te zetten, kun je beter een korte tekst over je persoonlijke eigenschappen schrijven, adviseren de recruiters. Geef daarin in vijf zinnen een karakterschets van jezelf. Je kunt ook vrienden vragen dit voor je te doen en daar inspiratie uit putten.

Het loont de moeite om na te denken wat je juist níét op je cv zet. Zo is leeftijdsdiscriminatie hardnekkig. Is het beter je geboortedatum weg te laten? Ja, zeggen twee deskundigen in NRC, maar dat is vooral een goed idee als je wat ouder bent. Een misschien nog wel groter probleem is discriminatie op basis van afkomst of van mensen met een arbeidshandicap. Zo bleek in 2023 uit onderzoek van socioloog Bram Lancee van de Universiteit van Amsterdam nog dat brieven van sollicitanten met een niet-westerse migratieachtergrond 20 procent vaker worden genegeerd, alleen vanwege hun naam. Biedt anoniem solliciteren uitkomst? Een aantal jaar geleden experimenteerden verschillende gemeenten met cv’s waarop naam, geslacht, leeftijd en woonplaats waren weggelaten. De uitkomsten waren wisselend.

Er zijn ondernemers die in AI een oplossing zien voor dit probleem. Bijvoorbeeld door software die kandidaten selecteert op basis van hun competenties. Maar of solliciteren door het gebruik van AI eerlijker wordt, daarvoor is „nog weinig bewijs”, zei Janneke Oostrom hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie aan de Tilburg University in een eerder artikel. Bovendien kan het flink mis gaan wanneer AI de vrije hand krijgt zonder dat duidelijk is waarop keuzes zijn gebaseerd. Zo schrapte Amazon een experiment met software voor het scannen van cv’s, omdat deze zichzelf had aangeleerd dat mannelijke kandidaten meer geschikt zijn dan vrouwen. „De potentie om de arbeidsmarkt eerlijker te maken heeft kunstmatige intelligentie zeker”, denkt hoogleraar Oostrom. Wanneer en hoe AI daarin slaagt, „blijft speculeren”.

4 Mag je je ervaring oppoetsen?

Een leugen is snel verzonnen: een cursus vermelden die je eigenlijk niet hebt afgerond of jouw rol in een project net wat groter maken. Mag dat? De grens van wat nog acceptabel is, ligt tussen een daadwerkelijke leugen en een aangedikte waarheid in. Zo kun je als je nog maar weinig werkervaring hebt de nadruk leggen op wat je wél kunt, of kun je de precieze reden van een ontslag niet vermelden. Liegen over een diploma terwijl je een opleiding eigenlijk niet hebt afgerond, is dan weer not done.

5 Hoe maak je een sterk LinkedIn-profiel?

Typ een naam in in Google en er komt een LinkedInprofiel omhoog als een persoon dat heeft aangemaakt. Met een profiel – dat actueel en representatief is – houd je zelf in de hand wat er over jou naar voren komt. Hoe richt je zo’n digitaal cv goed in? Het belangrijkste is dat je kort en bondig duidelijk maakt waar je goed in bent en welke oplossingen jij biedt, vertelde Aaltje Vincent eerder in NRC. Vincent is loopbaantrainer en schrijver van verschillende boeken over LinkedIn.

Vertel bij je werkervaring over de functies die je hebt gehad en omschrijf wat je taken waren. En kies een geschikte foto. „Neem een foto met kleding waarin je zou solliciteren. Dat is dus net wat netter dan je gewone ‘werkoutfit’. Een foto moet vertrouwen wekken: duidelijk je hoofd en ogen erop, tot ongeveer schouderpartij”, zegt Vincent in het artikel uit 2016. Een andere tip van Vincent is om een ander je profiel te laten beoordelen. Je kunt diegene meteen vragen naar je sterke punten of om een aanbeveling.

Hoewel LinkedIn het zakelijke netwerk is onder de sociale media doe je er goed aan ook je profielen op andere sites te controleren. Een op de vier bedrijven ‘screent’ de socialemedia-accounts van sollicitanten om te kijken of een cv klopt, terwijl dat niet is toegestaan als het niet in de vacaturetekst vermeld staat.

6 Een open sollicitatie, hoe pak je dat aan?

Als het bedrijf waar jij graag wilt werken geen openstaande vacatures heeft, is een open sollicitatie een van de opties. Loopbaancoach Erik Schutten en Aaltje Vincent, loopbaantrainer en schrijver van verschillende boeken over LinkedIn, legden eerder in NRC uit hoe je een open sollicitatie het beste aanpakt.

• Bel met het bedrijf en vraag wat er met open sollicitaties gebeurt. Nemen ze die niet in behandeling, dan heeft moeite doen geen zin.
• Laat zien waarom je juist bij dit bedrijf wilt werken.
• Zoek op LinkedIn naar mensen die het werk doen waar jij je zinnen op hebt gezet en leg contact. Als er een functie vrijkomt, kunnen zij een seintje geven.
• Vraag niet om een baan, maar naar een kennismaking.

Het sollicitatiegesprek

1 Slimme tips voor het voorbereiden van een sollicitatiegesprek

„Oké, vertel eens wat over jezelf”: geen openingsvraag zo vervelend als deze, maar het is er wel een die je kunt voorbereiden. Het geeft je de tijd om kort en enthousiast te vertellen wie je bent, waar je voor staat, wat je manier van werken is en om kennis of successen op te noemen die relevant zijn voor de baan. Oefen hardop.

Lees je in in de functie en organisatie. En maak de vertaalslag naar jezelf. Welke kennis en vaardigheden maken jou geschikt? Die wil je onder de aandacht brengen in het gesprek. In 2016 vroeg NRC vijf recruiters naar tips voor het sollicitatiegesprek. Zij onderschrijven dat vooral je persoonlijkheid belangrijk is: „Als je eerlijk over jezelf bent, dan straal je dat ook uit.” De recruiters raden aan van tevoren na te denken over ontwikkelpunten en om voorbeelden van competenties voor te bereiden volgens de STAR-methode: situatie, taak, actie en resultaat. „Als jij zegt dat je een teamplayer bent, bedenk dan een concrete situatie waaruit dat blijkt, inclusief de behaalde resultaten.” En: bedenk zelf vragen. Het gesprek is niet alleen voor het bedrijf om jou te leren kennen, maar ook een kans voor jou om te onderzoeken of je jezelf daar ziet werken.

Niet tevreden over het verloop van een sollicitatiegesprek? Het kan altijd erger.

2 Hoe open moet je zijn in een sollicitatiegesprek?

Het is gelukt, je mag op gesprek komen. Als je bij je potentiële baas aan tafel zit, moet je dan alles vertellen? Of zijn er zaken die je beter voor je kunt houden?

Uit onderzoek uit 2021 door onderzoekers van Tilburg University bleek dat 64 procent van de leidinggevenden iemand met psychische problemen liever niet aanneemt. 30 procent zou dat zelfs niet doen als hij of zij wist dat iemand in het verleden ooit psychische problemen heeft gehad.

Maar openheid van zaken geven, heeft ook voordelen – je kunt jezelf zijn en eventueel om werkaanpassingen vragen. Naar aanleiding van het onderzoek zei een van de onderzoekers tegen NRC: „Als je klachten je werk niet beïnvloeden, kun je beter terughoudend zijn.” Voel je niet verplicht om tijdens een sollicitatiegesprek over psychische problemen of bijvoorbeeld een kinderwens te vertellen. Je kunt wel nadenken over de omstandigheden die jou helpen om je werk goed te doen en daarnaar vragen.

Ook melden dat je een kind gaat krijgen, ben je wettelijk niet verplicht tijdens een sollicitatiegesprek. Tegelijkertijd kan het achterhouden van deze informatie consequenties hebben voor de prille relatie met een nieuwe werkgever. En je kunt je afvragen of je wilt werken bij een organisatie waar het opnemen van zwangerschapsverlof als een probleem wordt gezien. Besluit je er open over te zijn, begin dan niet meteen in een eerste gesprek over een zwangerschap, daar wil je immers beoordeeld worden op je competenties.

Niet alleen zwangeren, maar ook hun partners kunnen te maken krijgen met dit dilemma. Volgens experts is er wel degelijk een risico dat de zwangerschap van een partner in het nadeel werkt van een sollicitant, bijvoorbeeld omdat diegene tezijnertijd ouderschapsverlof wil opnemen: eerlijkheid kan je de baan kosten, maar zwijgen heeft ook nadelen. NRC vatte de mening van experts als volgt samen: „Wanneer je als partner tijdens sollicitaties aankondigt binnenkort ouder te worden, duurt het mogelijk langer voordat je een nieuwe werkgever vindt. Dat is dan wel automatisch een fijne.”

3 Salarisonderhandelingen, hoe pak je dat aan?

Bedenk van tevoren wat je wilt aan salaris en andere arbeidsvoorwaarden. Bepaal een range waarbinnen het salaris moet vallen en bepaal je absolute minimum. Vraag kennissen met vergelijkbare functies en ervaring wat zij verdienen en doe een salarischeck.

Een zelfverzekerde houding helpt om te krijgen wat je wilt, zei Ingrid van Nieuwkerk van FNV Professionals eerder tegen NRC. De vakbond geeft workshops over salarisonderhandelingen. Een trotse houding, borst vooruit, een ferme handdruk en een overtuigende manier van spreken, helpen je om te krijgen wat je wilt, volgens Van Nieuwkerk. En verder: van tevoren de antwoorden op mogelijke vragen bedenken en oefenen, tegen de spiegel roepen dat je het verdient – Van Nieuwkerk raadt het allemaal aan.

Zit een hoger salaris er echt niet in dan kun je tot slot nog inzetten op een salarissprong na een aantal maanden bij goed presteren. Laat deze afspraak vastleggen om hem bindend te maken. In dit artikel uit het NRC-archief lees je nog meer adviezen om succesvol te onderhandelen over je salaris.

4 Hoe ga je om met een afwijzing?

Allereerst: vat een afwijzing niet persoonlijk op. In dit artikel lees je vier redenen waarom het niet betekent dat jij ‘niet goed genoeg’ bent als je de baan niet krijgt. De eerste is misschien wel de belangrijkste: een sollicitatieprocedure is geen objectieve wedstrijd. En van een afwijzing kun je vaak ook wat leren wanneer je gericht om feedback vraagt.

Lees ook: Je wilt niet geloven wat mensen soms te horen krijgen na een sollicitatie

5 Waar moet je op letten als je een contract onder ogen krijgt?

Voordat je een handtekening zet onder een nieuw contract is het zaak de inhoud te controleren. Op de website van het juridisch loket staat uitgelegd op welke zaken je kunt letten. Zo kijk je of de afspraken in het contract overeenkomen met die in de cao en met wat je bent overeengekomen in een arbeidsvoorwaardengesprek.

Aan de slag op een nieuwe werkplek

1 Hoe vind je snel je draai op een nieuwe plek?

Het kan soms wel even duren voordat je ingeburgerd bent op een nieuwe werkplek. De eerste honderd dagen zijn altijd spannend, schreef NRC in 2014 in een artikel met zes tips voor ‘de nieuwe’. We lichten er drie uit waarmee je je snel thuis voelt:

• Stel je voor aan collega’s die je tegenkomt. Wacht niet tot je manager je meeneemt voor een voorstelronde, maar neem initiatief. Vertel kort wie je bent, op welke afdeling je werkt en wat je werkzaamheden zijn en vraag naar de functie van de ander.
• Schrijf je plannen op. Wat wil je kunnen over een jaar, wat zijn de doelen die je binnen je nieuwe functie wilt behalen, welke vaardigheden wil je daarvoor leren? Blijf vriendelijk en collegiaal, maar durf ‘nee’ te zeggen tegen werkzaamheden en projecten die niet passen bij jouw taakomschrijving.
• Pas je niet (te veel) aan. Een nieuwe werknemer kijkt met frisse blik naar de organisatie.

Wat bepaalt of collega’s jou leuk vinden? Ben Tiggelaar haalde in een van zijn columns een onderzoek aan waarin wetenschappers die vraag proberen te beantwoorden. Het advies om in de smaak te vallen? Zowel binnen een groep als in een-op-eengesprekken maakt andergericht gedrag (in dit onderzoek was dat: beleefdheid, welwillendheid, warmte en vriendelijkheid) je sympathiek. En je gaat hierin niet snel te ver.

Wat als er toch wrijving is onderling, bijvoorbeeld wanneer jongere collega’s de werkuren flexibeler willen indelen? Spreek je uit en denk samen na over een oplossing.

Hoe ga je om met een collega die tegelijkertijd vriend en vijand is?

2 Hoe beperk je stress op het werk?

Vooral jonge mensen kampen met stress, bleek uit een enquete van onderzoeksbureau TNO en het CBS uit 2023. Meer dan een kwart van de werkenden tussen de 25 en 35 jaar ervaart burn-outklachten. Volgens TNO is die stress onder andere het gevolg van prestatiedruk, sociale druk en onzekerheden in het leven. Er zijn overigens ook wetenschappers die erop wijzen dat er een verschil is tussen burn-outklachten en een daadwerkelijke burn-out (zonder de klachten te willen bagatelliseren).

Hoe kun je ongezonde stress voorkomen? Allereerst door het aan te geven als je het gevoel hebt dat het te veel wordt, zei Jan van den Hoogen, arbeids- en organisatieadviseur bij Arbo Unie, in 2016 in NRC. „Je laat juist een professionele kant van jezelf zien wanneer je aangeeft dat de balans doorslaat.” In datzelfde artikel vat NRC de adviezen van arbeidsdeskundigen om stress de baas te blijven als volgt samen: maak scherpe keuzes in je tijdsbesteding, concentreer je volledig op dat waar je mee bezig bent en zorg voor voldoende tijd voor herstel. Zo kun je je agenda verdelen in tijdsblokken waarin je je aandacht richt op één taak. Gun je brein tussendoor rust door kort weg te lopen van je werk.

Het aantal jonge werknemers met burn-outklachten stijgt. Waarom is dat het geval?

3 En wat als je kampt met angst om fouten te maken?

Word je in je werk gehinderd door angst, bijvoorbeeld om een fout te maken, angst dat je baas boos wordt of om jezelf te zijn? Je bent niet alleen. „Iedereen lijkt het zo goed voor elkaar te hebben, maar we houden ons groot”, zei Jolein de Rooij eerder in NRC. De Rooij sprak veertig ervaringsdeskundigen en tekende hun conclusies op. In het artikel geeft ze vijf tips tegen angst op het werk:

• Het lichaam weet soms meer dan de geest. Je lijf geeft signalen af als het mis dreigt te gaan. Neem deze serieus.
• Kijk naar de arbeidsomstandigheden voor je jezelf verwijten maakt. En zoek uit of je die kunt veranderen.
• Verplaats je in de ander (en leer jezelf kennen). Als we begrijpen hoe we ons tot anderen verhouden, kun je iets aan een situatie veranderen.
• Wees open (maar niet te). Door jezelf te zijn en open te zijn over je angsten voel je je waarschijnlijk prettiger, maar denk na wat je wilt delen en met wie om stigmatisering te voorkomen.
• Soms komt het niet (helemaal) goed. En wordt de angst wel minder, maar moet je er links- of rechtsom toch nog (een beetje) mee leven. Of je zoekt een andere baan.

4 Hoera, het eerste salaris is binnen, maar hoe ‘lees’ je zo’n loonstrook eigenlijk?

Een loonstrook vermeldt hoe een salaris is opgebouwd. Zo zie je bijvoorbeeld hoe het verschil tussen een bruto en netto salaris tot stand komt. Welke posten er precies opstaan, verschilt per werkgever. Specifieke vragen over de loonstrook kun je het beste daar stellen. Op de website van het Nibud staan de meest voorkomende begrippen en afkortingen uitgelegd en de jongerentak van vakbond FNV laat zien hoe je checkt of jouw loonstrook klopt.

De naam is overigens enigszins misleidend, daar het vaak een behoorlijk vol A4-tje betreft. Dat we het toch een ‘strook’ noemen vloeit voort uit de oorspronkelijke gedaante: ruim zestig jaar geleden was een loonstrook nog een strookje papier van zo’n 2 bij 20 centimeter, dat vaak op een enveloppe met munten en briefgeld geplakt zat.

5 Wanneer is het tijd om weer een andere baan te zoeken?

Het klinkt vreemd om na te denken over stoppen als je net met een nieuwe functie bent begonnen, maar nu voorbereidingen treffen kan later van pas komen. Stoppen is namelijk niet makkelijk. Dat komt omdat we een natuurlijke neiging tot consistentie hebben in ons denken en handelen. En omdat doorzetten sociaal doorgaans meer gewaardeerd wordt dan opgeven, schreef bedrijfskundige Ben Tiggelaar. Hij ging op zoek naar hulp bij het nemen van slimme stopbeslissingen.

Een belangrijke les die Tiggelaar tegenkomt, is van Annie Duke, psycholoog, schrijver én voormalig pokerkampioen: maak op het moment dat je aan iets nieuws begint een lijst met signalen die je vertellen dat het de hoogste tijd is om weer te stoppen en noteer momenten in je agenda waarop je evalueert of die signalen zich voordoen.

Stiekem zoeken naar een nieuwe baan, wel of niet doen?