Het ministerie van Financiën mailde me dat ze de suikertaks op dranken willen veranderen en dat ik commentaar mag leveren. Wat vind ik van hun nieuwe voorstellen?
Suikerhoudende dranken zoals vruchtensap en frisdrank zijn lekker zoet en je hoeft er niet op te kauwen, ze glijden zo naar binnen. De calorieën glijden mee naar binnen en daarom zijn suikerhoudende dranken dikmakers. Als de prijs omhooggaat zullen mensen er minder van drinken, een suikertaks leidt daarom tot minder obesitas en bijbehorende ziektes. De verhoging per 1 januari van de belasting op niet-alcoholische dranken werd dan ook gepresenteerd als een gezondheidsmaatregel. Mineraalwater werd uitgezonderd, dat is logisch. De zuivellobby wist ook chocomel en gesuikerde drinkyoghurt vrijgesteld te krijgen door te betogen dat zuivel zo belangrijk is als bron van eiwit en andere voedingsstoffen.
Dat was het eerste mankement van deze nieuwe ‘frisdranktaks’. Erger is dat het suikergehalte van dranken er niet toe lijkt te doen, voor water met een smaakje en nul procent suiker geldt hetzelfde tarief als voor cola. Dat komt doordat het de regering niet echt ging om het bevorderen van de gezondheid; de belasting diende vooral om geld binnen te halen, dat gaven ze eerlijk toe.
Deze drankenbelasting leidde tot heftige protesten. Het parlement nam er meerdere moties tegen aan en in de publiciteit werd hij met de grond gelijk gemaakt. De regering komt nu met een grondig nieuw rapport. Daarin beschrijven ze vijf verschillende scenario’s voor een suikertaks op dranken. Verder moet de Kamer het zelf maar uitzoeken, de regering is demissionair en wil zich niet meer branden aan deze hete aardappel. Het nieuwe rapport stelt wel relevante vragen over hoe een suikerbelasting eruit moet zien. Daarom is dit het juiste moment om die vragen door te nemen.
Nogal wiedes
De eerste vraag is: moet de belasting, en dus de prijs van de drank, toenemen met het suikergehalte? Ja, nogal wiedes: als je suikergebruik wilt verminderen moet de belasting hoger zijn naarmate er meer suiker in zit. Dankzij zo’n getrapte belasting zouden we per persoon ruim een kilo suiker per jaar minder gaan eten.
Tweede vraag: moeten melk en karnemelk belast worden? Daar zit immers melksuiker in? Maar melksuiker is geen gewone suiker, het is veel minder zoet. Daarom is melk geen zoete drank. Te veel melk drinken lijkt mij geen belangrijke oorzaak van obesitas en een suikertaks op melk en karnemelk lijkt me niet zinnig.
De derde vraag betreft zuiveldranken waar gewone suiker aan is toegevoegd, zoals Fristi en Chocomel. Die zijn nu vrijgesteld van belasting terwijl er even veel suiker in zit als in cola. Ze leveren wat eiwit maar dat is geen reden om ze vrij te stellen, want Nederlanders krijgen genoeg eiwit binnen. Hoogstens hebben veganistisch etende ouderen wat extra eiwit nodig. Appelsientje lift nu mee met de zuivel door een druppeltje melk aan zijn sinaasappelsap toe te voegen en zo de belasting te ontwijken. Andere producenten zullen volgen. Dat gat moet gedicht worden en de vrijstelling voor gesuikerde zuiveldrankjes moet vervallen.
Een vierde vraag betreft plantaardige melkvervangers zoals havermelk. Die worden nu wel belast. Er is geen bewijs dat ze dik maken maar dat is nooit goed onderzocht. Complicatie is dat er vele soorten plantaardige melk bestaan, sommige daarvan zitten vol goede voedingsstoffen en zijn gezonder dan gewone melk, maar andere zijn vooral water met suiker. Je moet een leerboek voedingsleer en een vergrootglas meenemen naar de supermarkt om uit te zoeken welk pak plantaardige melk de juiste samenstelling heeft. Daarom is het misschien niet zo’n slecht idee om plantenmelk voorlopig net zo te belasten als frisdrank. Vervolgens mogen de fabrikanten zorgen voor bewijs dat hun product niet dik maakt. Er moet ook een betrouwbaar keurmerk komen dat garandeert dat een plantenmelk evenveel eiwit, vitamines en mineralen bevat als echte melk en liefst ook de vitamine D en essentiële vetzuren die in melk ontbreken. En niet te veel suiker. Als dat allemaal rond is mag de belasting er weer af.
Een dikmaker
Tot slot de pure vruchten- en groentesappen. In vruchtensap zit dezelfde soort suiker als in frisdrank en het suikergehalte is vaak nog hoger. Er kan vitamine C in zitten en een beetje vezel maar dat maakt weinig uit; vruchtensap is een dikmaker en moet gewoon belast worden, net als mengsels van vruchten- en groentesap. Groentesap is niet speciaal gezond, dus belasten op basis van suikergehalte lijkt me OK. In pure groentesappen zit meestal weinig of geen suiker, dus die hebben van die belasting nauwelijks last. Wortel- en bietensap, waar van nature wel suiker inzit, zijn nu al zo duur dat een beetje belasting weinig uitmaakt.
Dat is hoe ik er over denk. Voor Kamerleden die dit lezen: ik ben voor scenario I van de regering maar zonder melk en karnemelk. De overheid wil ook graag uw mening horen, lezer. Die kunt u geven op internetconsultatie.nl. Wie weet krijgt u de volgende keer dan ook een e-mail, want met de suikertaks zijn we nog niet klaar.
Martijn Katan is biochemicus en emeritus hoogleraar voedingsleer aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Voor cijfers, bronnen en belangen zie mkatan.nl.
Reageren op dit artikel kan alleen met een abonnement.
Heeft u al een abonnement, log dan hieronder in.
Hij wilde hoge straffen voor de militairen die betrokken waren bij de luchtaanval die zijn vrouw en driejarig dochtertje het leven kostte. „Diegenen die deze aanval voorbereidden, uitvoerden en erbij betrokken waren, moeten de zwaarst mogelijke straf krijgen”, zei Zeyad Thonnoon, onderzoeker aan de universiteit van Mosul, twee jaar geleden tegen NRC.
Behalve zijn vrouw en dochter kwamen nog eens vijf andere familieleden en bekenden om na de aanval op zijn flat op 22 maart 2016. Nederland en zijn bondgenoten vermoedden daar een hoofdkwartier van Islamitische Staat (IS), de terreurorganisatie die destijds grote delen van Irak in haar greep hield, maar daar door de internationale coalitie uiteindelijk werd verjaagd. In werkelijkheid verbleven er in de flat twee gezinnen. Zeyad was tijdens de aanval net buiten, druk bezig met de verhuizing van zijn familie uit de flat.
De kans dat de door Zeyad gehoopte straf voor militairen die bij de aanval betrokken waren er ooit komt, is vrijwel nihil. Vrijdag werden de conclusies bekend van het zogeheten feitenonderzoek van het Openbaar Ministerie naar het incident waarover NRC, NOS en Nieuwsuur in maart 2023 berichtten. Conclusie van het OM: Ja, er zijn waarschijnlijk zeven burgers omgekomen zoals de drie media destijds meldden. En nee, anders dan Nederland en de VS steeds zeiden waren er geen IS-strijders. Maar er is evenmin sprake van grove nalatigheid van betrokken militairen die strafrechtelijke vervolging zou vereisen. Wel was de informatie waarmee de Nederlandse vliegers op pad werden gestuurd, zeven weken oud. Of de Amerikanen die informatie tijdig ‘geupdate’ hebben kort voor de aanval, kon het OM niet achterhalen.
Combinatie OM en Defensie
Bij hun contacten in Irak met getuigen, nabestaanden en andere betrokkenen, werkten de officieren van het OM samen met ambtenaren van Defensie. Het ministerie deed de afgelopen twee jaar zelf ook onderzoek naar het bloedige incident in Mosul. „Dit deel van het onderzoek combineerden we om praktische redenen, om nabestaanden en getuigen niet te veel te belasten met dezelfde soort vragen”, zegt officier Niels Gerlsma, die bij het onderzoek betrokken was. Veel gesprekken waren in Erbil, op zo’n 80 kilometer van Mosul. „In Erbil hadden we een geschikte faciliteit waar we getuigen en nabestaanden konden spreken”, aldus Gerlsma. De tolk was ingeschakeld door Defensie.
Advocaat Liesbeth Zegveld, die namens Zeyad Thonnoon en andere nabestaanden vorig jaar de Staat der Nederlanden aansprakelijk stelde, noemt de gang van zaken ‘bizar en gênant ’. Ze zegt: „Defensie en Openbaar Ministerie waren twee handen op een buik. Van onafhankelijkheid in het feitenonderzoek van het OM was geen sprake.”
Bovendien zegt Zegveld niet te hebben geweten dat Zeyad Thonnoon een gesprek had met ambtenaren van zowel het OM als van Defensie in Erbil. „Dat is mijn cliënt pas tijdens het gesprek verteld, zonder dat de betekenis daarvan tot hem doordrong. Anders had hij waarschijnlijk ter plekke aangifte gedaan tegen de Staat der Nederlanden. Zeyad wil heel graag gerechtigheid en straf voor degenen die hem dit hebben aangedaan. Ik had hem hier graag over geadviseerd, maar dat kon nu niet.”
Geweldsinstructie
Het OM concludeert in zijn feitenonderzoek dat er „niet in strijd met de geldende geweldsinstructie is gehandeld of andere strafbare feiten zijn gepleegd. ” Gebleken was immers, op basis van inlichtingen, dat er veel activiteit was van IS-terroristen in de flat. Ook zouden er documenten van de terreurorganisatie in de flat zichtbaar zijn geweest. Nederland mocht daarom denken dat er inderdaad een hoofdkwartier van IS was gevestigd in de flat, aldus het OM.
Maar hoe kon het dan dat in werkelijkheid twee gezinnen werden weggevaagd? Op die vraag geeft het OM geen antwoord. Wel constateert het dat de informatie over het gebouw dat als IS-hoofdkwartier was aangemerkt, en waarmee de Nederlandse vliegers op pad waren gestuurd, dateerde van 1 februari 2016, zeven weken voor de aanval. De flat stond in een gebied waar veel burgers dagelijks in en uit gingen. Gerlsma zegt: „De geldende procedure was dat deze informatie werd geactualiseerd en geverifieerd tot vlak voor de aanval. Nederland mocht er destijds op vertrouwen dat dit ook daadwerkelijk is gebeurd. Je werkt niet voor niets samen met bondgenoten.”
Het OM weet niet zeker of de informatie is geactualiseerd. Om dat te controleren was medewerking van de Amerikanen vereist die de informatie hadden aangeleverd. Die is ,via Defensie, wel gevraagd, maar niet verkregen.
Hawija
Het zou niet de eerste keer zijn dat achterhaalde of incomplete informatie heeft bijdragen aan een voor Iraakse burgers bloedige afloop van een Nederlands bombardement. In juni 2015 vielen in Hawija ten minste 85 burgerslachtoffers nadat Nederland een bommenfabriek van Islamitische Staat in de Noord-Iraakse stad had gebombardeerd. Een onderzoekscommissie onder leiding van Minister van Staat Winnie Sorgdrager stelde onlangs dat er vooraf „geen langdurig en systematisch onderzoek” was geweest als gevolg van een gebrek van observatiemiddelen. Net als in het geval van het Mosul-incident weigerden de VS aan Nederland inzicht te geven in de actualiteit van het materiaal waarmee Nederlandse F-16-vliegers naar Hawija werden gestuurd.
Defensie-minister Ruben Brekelmans (VVD) schreef vrijdag dat zijn ministerie tegen de zomer het eigen onderzoek naar het incident in Mosul afrondt. Dan zal ook blijken of zijn ministerie slachtoffers zoals Zeyad Thonnoon een schadevergoeding verstrekt.
Een strakblauwe lucht boven Parijs, doortrokken van enkele vliegtuigsporen. Met de Eiffeltoren op links verzamelt zich zondag een menigte voor het podium van de radicaal-rechtse partij Rassemblement National (RN), strategisch geplaatst voor de imposante koepel van Les Invalides, waar Napoleon Bonaparte in zijn graftombe rust.
Een voor een worden ze bij aankomst op de Place Vauban gefouilleerd, de duizenden Fransen die hun steun komen betuigen aan ‘hun Marine’. Wie zich niet definieert als patriot, wordt er vanzelf een bij het aannemen van een van de vele Franse vlaggen die door de RN-organisatie worden uitgedeeld.
De bijeeenkomst is het antwoord op de oproep tot „vreedzaam en democratisch, vaderlandslievend verzet” van politiek leider Marine Le Pen, nadat ze maandag werd veroordeeld voor gesjoemel met Europees geld. Zelf spreekt ze tijdens de demonstratie van een „politieke beslissing, een heksenjacht”. Het vonnis in eerste aanleg: vier jaar gevangenisstraf, waarvan twee jaar voorwaardelijk en twee jaar met elektronisch toezicht, een geldboete én vijf jaar onverkiesbaarheid met onmiddellijke ingang. Dat betekent uitsluiting van de presidentsverkiezingen van 2027, en dat terwijl Le Pen goede kaarten had om bij haar vierde poging de eerste radicaal-rechtse president van Frankrijk te worden.
Ook Europarlementariër Jordan Bardella, de 29-jarige gedoodverfde kroonprins van de radicaal-rechtse partij, sluit uit dat dit een puur juridisch besluit was. „Dit is een politieke executie, die niet alleen de rechtsstaat, maar ook de staat van de democratie met de voeten treedt.” Er klinkt gejoel en geklap.
‘Bananenrepubliek’
„Ik ben geen typische Mariniste, maar het is zeer ernstig dat haar het recht wordt ontnomen zich verkiesbaar te stellen”, stelt Michel-Alain Picos, die zich bezig houdt met het CO2-neutraal maken van de industrie. Picos is er nog niet zeker van of RN in de toekomst zijn stem krijgt. „Het grote probleem is dat ze een links economisch beleid voert. Ik denk dat we moeten stoppen met het aannemen van meer ambtenaren in een land dat er al bijna 10 miljoen heeft.”
Vlak voor Le Pen, naar eigen zeggen „geëmotioneerd”, het podium opstapt, wordt de boodschap van radicaal-rechts op grote schermen geëchood door internationale collega’s uit dezelfde politieke familie. Santiago Abascal Conde en Harald Vilimsky, vooraanstaande politici van de extreemrechtse Spaanse partij Vox en de radicaal-rechtse Oostenrijkse partij FPÖ, komen in beeld, hun steun betuigend aan Le Pen. Matteo Salvini van de Lega, lid van de rechtse regeringscoalitie met premier Giorgia Meloni: „Ik weet wat het betekent om persoonlijk te worden aangevallen door het juridisch systeem. Toen ik de Italiaanse landsgrenzen beschermde, probeerden ze me zes jaar achter de tralies te krijgen.”
De Hongaarse premier Viktor Orbán roept zijn „beste vrienden” op „de toekomst van Frankrijk niet te laten beslissen door enkele politiek commissarissen”. PVV-leider Geert Wilders spreekt kort „zijn vertrouwen in vriendin Marine en de menigte” uit. „Laat van jullie land geen bananenrepubliek maken”, is de boodschap van Wilders.
Publiek bij de bijeenkomst van RN in Parijs. Foto Michel Euler/AP
Foulards, blazers en Barbourjassen
De menigte danst op de muziek van Dalida (‘Laissez-Moi Danser’), terwijl de vlaggenzee de RN-politici op het podium, met sjerp in de gelijke driekleur, weerspiegelt. De sfeer is, onder een warme voorjaarszon, gemoedelijk. Dat is exact hoe de partij het voor ogen had: RN wilde ver weg blijven van de gewelddadige bestorming van het Capitool in Washington op 6 januari 2021, zei parlementariër Jocelyn Dessigny eerder deze week. „Veel kiezers namen contact met ons op. We moesten iets doen om hun gerust te stellen en hun woede te kanaliseren.”
Vrouwen met strohoeden, foulards om hun nek, zwaaien verwoed met hun vlag. Mannen in blazer of Barbour-jas knikken instemmend. Gouden zegelringen wisselen metalen oorringen af. Een groot deel van het publiek is jong. Het past volgens Steven Van Hecke, hoogleraar Europese politiek aan de universiteit van Leuven, perfect in de politieke strategie van Le Pen, om „centrumrechtse kiezers te overtuigen”. Hij vervolgt: „Hoe deftiger het publiek is dat ze kan mobiliseren, hoe beter. Ze doet er alles aan om het beeld te vermijden dat ze extreemrechts gespuis aantrekt.”
Marine Le Pen spreekt de menigte toe bij de bijeenkomst in Parijs.
Foto JULIEN DE ROSA/AFP
Een grote groep jongere activisten is per bus uit Seine-et-Marne gekomen, een Frans departement waar voorsteden van Parijs elkaar afwisselen met landelijk gebied. Jazz Roubaud (18) en Gabriel Fabre (17) poseren voor een fotograaf – om haar nek bungelt een kruisje, hij draagt een pak en een stropdas. De rechter die Le Pen veroordeelde is volgens Fabre „een socialist”, het gaat volgens hem om een „regelrechte aanval op de democratie”.
Le Pen weet van een nederlaag een politiek succes te maken
Grote woede over het Le Pen-vonnis blijft uit. De bijeenkomst krijgt meer de uitstraling van een vroege aftrap van de campagne voor de presidentsverkiezingen van 2027 – verbloemd onder de slogan #SauvonsLaDémocratie („Laten we de democratie redden”).
„Le Pen weet van een nederlaag een politiek succes te maken”, zegt politicoloog Van Hecke. Le Pen gaat in hoger beroep en krijgt een versnelde procedure, waarbij haar onverkiesbaarheid in 2026 mogelijk kan vervallen. Als RN-kroonprins Bardella’ het aanvoerderschap op zich neemt bij de volgende presidentsverkiezingen en wint, „kan hij Le Pen gratie verlenen”, zegt Van Hecke. Hij besluit: „Dit is absoluut niet het politieke einde van Le Pen.”
Burgemeesters van de zes grote steden gaan wisselend om met hun nieuwe bevoegdheid om woningen tijdelijk te sluiten na een explosie voor de deur, blijkt uit een inventarisatie van NRC.
Op 114 woningexplosies werden vorig jaar in Rotterdam 32 woningen gesloten. Dit terwijl in Amsterdam 4 woningen werden gesloten op een totaal van 191 woningexplosies in de regio.
Advocaten en de Rotterdamse Ombudsman zijn bezorgd over de wijze waarop woningensluitingen plaatsvinden. Bewoners kunnen zich namelijk niet verweren tegen de politierapportage waarop de sluiting mede gebaseerd wordt. Na een tijdelijke sluiting kan een verhuurder het huurcontract ontbinden.
Geconfronteerd met het verschil tussen 010 en 020 valt ze even stil, de Rotterdamse ombudsman Marianne van den Anker. In beide steden waren vorig jaar aanslagen met explosieven op woningen aan de orde van de dag. Maar waar de Rotterdamse burgemeester 32 woningen sloot na een aanslag – en de bewoners op straat zette – deed de burgemeester van Amsterdam dat slechts vier keer. „Deze cijfers laten zien dat het in veel gevallen ook anders kan”, zegt Van den Anker.
Als ombudsman vraagt ze al maanden aandacht voor de slachtoffers van de explosies. Toen die aanslagen – vooral gepleegd met illegaal vuurwerk zoals cobra’s – drie jaar geleden in zwang raakten, betroffen het vrijwel altijd afrekeningen in het criminele circuit. Algauw werden ook woningen van onschuldige familieleden doelwit.
Explosieven worden tegenwoordig ook op de deur geplakt bij vechtscheidingen en arbeidsconflicten
Anno 2025, ziet Van den Anker, is een criminele link überhaupt niet meer vanzelfsprekend. „Explosieven worden tegenwoordig ook op de deur geplakt bij vechtscheidingen, broodnijd, arbeidsconflicten en andere onenigheid.”
Ombudsmannen gingen dan ook anders kijken naar de explosies. En politie, justitie, gemeenten en woningcorporaties zouden dat ook moeten doen, vindt Van den Anker. Een cobra aan de voordeur kan tegenwoordig iedereen overkomen. „Er wordt nu bijna niet geredeneerd vanuit het idee dat je dan een slachtoffer bent.”
Dankzij een verruiming van de gemeentewet kunnen burgemeesters sinds vorig jaar een woning sluiten als de openbare orde ernstig wordt verstoord door geweld – zoals bij een explosie. Door zo’n tijdelijke sluiting, vaak voor een maand, komen de bewoners op straat te staan. Hun woonruimte kunnen ze bovendien permanent kwijtraken, want na een sluiting mag de verhuurder het huurcontract buitengerechtelijk ontbinden.
Afgelopen jaren groeide het aantal aanslagen op woningen en bedrijfspanden in Nederland van 227 in 2022 naar ruim 1.100 in 2024. Voor burgemeesters die zich met de explosiegolf geen raad wisten, was uitbreiding van de sluitingsbevoegheid een vurige wens. Voorheen konden ze alleen sluiten als de aanleiding zich voordeed in de woning – zoals een drugs- of wapenvondst – en niet voor de deur.
Uit cijfers die NRC opvroeg bij de zes grootste steden blijkt dat burgemeesters hun nieuwe bevoegdheid wezenlijk anders aanwenden. Hoewel het aantal explosies in Amsterdam en Rotterdam elkaar weinig ontloopt, sloten de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb en diens opvolger Carola Schouten vorig jaar 32 woningen. In Amsterdam ging Femke Halsema slechts vier keer over tot sluiting. Zij kiest vaker voor lichtere maatregelen om de veiligheid te verbeteren, zoals cameratoezicht.
Ook de Utrechtse burgemeester Sharon Dijksma sloot verhoudingsgewijs veel woningen na een explosie: 9 op de 22, terwijl Jan van Zanen in Den Haag maar 6 op de 60 gevallen tot sluiting besloot. In Almere ging Hein van der Loo tot 8 sluitingen over op 44 explosies. Alleen de Eindhovense burgemeester Jeroen Dijsselbloem sloot geen enkele woning na een aanslag.
Dat Rotterdam met kop en schouders boven de rest uitsteekt, verbaast advocaat Burç Temeltasch uit de havenstad niets. „Keihard”, zo omschrijft hij het Rotterdamse beleid.
Recent was hij advocaat van een jong stel met kinderen op wier woning een aanslag werd gepleegd. Ze hadden geen antecedenten en het was niet zeker of ze überhaupt het doelwit waren, vertelt Temeltasch. Toch besloot de burgemeester tot sluiting. „En wat doet de woningbouwcorporatie? Die gebruikt die sluiting als wettelijke grondslag om de huurovereenkomst te ontbinden.”
Omdat het gezin niet meewerkte, ging de corporatie in oktober over tot een kort geding. Vol vertrouwen toog Temeltasch naar de rechtbank. Bij sluitingen leunt de burgemeester zwaar op een ‘bestuurlijke rapportage’ van de politie. „Daarin stond enkel: ‘Meneer heeft de aandacht van de politie’, zonder verdere toelichting. Vermoedelijk omdat hij werkt in de autoverhuurbranche.”
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="auto" data-description="Verschillende dichtgetimmerde ramen in de Rotterdamse Van Speykstraat.
Foto Phil Nijhuis / ANP
” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Verschillende dichtgetimmerde ramen in de Rotterdamse Van Speykstraat.
Verschillende dichtgetimmerde ramen in de Rotterdamse Van Speykstraat.
Foto Phil Nijhuis / ANP
Verschillende dichtgetimmerde ramen in de Rotterdamse Van Speykstraat.
Foto Phil Nijhuis / ANP
<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="auto" data-description="Een raam is dichtgetimmerd aan het Piet Paaltjesplein in de Rotterdamse wijk Spangen.
Foto Bas Czerwinski / ANP
” data-figure-id=”1″ data-variant=”grid” readability=”2″><img alt data-description="Een raam is dichtgetimmerd aan het Piet Paaltjesplein in de Rotterdamse wijk Spangen.
Een raam is dichtgetimmerd aan het Piet Paaltjesplein in de Rotterdamse wijk Spangen.
Foto Bas Czerwinski / ANP
Een raam is dichtgetimmerd aan het Piet Paaltjesplein in de Rotterdamse wijk Spangen.
Foto Bas Czerwinski / ANP
Toch verloren ze de zaak. De corporatie mocht de angstgevoelens van omwonenden en het belang van een leefbare wijk zwaarder laten wegen, dan het ‘woonbelang’ van het gezin. Hoger beroep zagen de cliënten niet zitten, mede vanwege de hoge kosten.
Temeltasch kent talloze soortgelijke voorbeelden. „Wat al deze gevallen gemeen hebben, is dat gewone mensen, zonder eigen schuld of betrokkenheid, geconfronteerd worden met een reeks besluiten die hun leven volledig ontwrichten.” Ze komen na de explosie op straat te staan, moeten zelf opvang regelen en raken vervolgens hun huis definitief kwijt – zonder recht op vervangende woonruimte.
Politierapportage
Voor het onderbouwen van een sluiting is de bestuurlijke rapportage van de politie cruciaal. Die maakt aannemelijk of de aanslag op de woning was gericht en mogelijk met een crimineel conflict samenhangt.
„Het probleem is dat die rapportages vol staan met speculaties en aannames”, vertelt advocaat Angelique Bhagwandin die meerdere ‘explosieslachtoffers’ als cliënt heeft. Om haar punt te illustreren, loopt ze met NRC de politierapportage van tientallen pagina’s langs die werd opgesteld na een explosie bij de woning van haar cliënte E.
Die deed zich vorig jaar juni voor om 00.20 uur. Nog dezelfde dag produceerde de politie een bestuurlijke rapportage en sloot burgemeester Aboutaleb de woning voor een maand. Mevrouw E., haar achttienjarige zoon en vijftienjarige dochter kwamen op straat te staan.
In de rapportage wordt de doopceel van de hele familie gelicht. Zo staat over mevrouw E. dat ze in 2019 op Marktplaats een gestolen elektronisch apparaat kocht, iets wat ze volgens Bhagwandin niet wist en waarvoor ze niet is vervolgd. Over haar dochter blijkt de politie een registratie te hebben gemaakt vanwege overlast en baldadigheid. Het betreft een incident van jaren geleden, toen ze op Nieuwjaarsdag naast haar neefje stond die vuurwerk afstak, aldus Bhagwandin.
Van de zoon van E. wordt in het rapport de indruk gewekt dat hij een van de grootste criminelen van de stad is. Hij komt 125 keer in de politiesystemen voor, onder meer vanwege verboden vuurwapenbezit, een gestolen scooter en het bezitten van tientallen grammen hasj. „Het is een probleemjongere van wie je er in Rotterdam en andere steden heel veel hebt”, erkent Bhagwandin. „Hoe hij in de rapportage wordt neergezet, is echter buiten alle proportie. Daardoor ontstaat een tendentieus beeld.”
Het probleem is dat die politierapportages vol staan met speculaties en aannames
In plaats van alleen veroordelingen te benoemen – E.’s zoon is volgens Bhagwandin twee keer veroordeeld – noteert de politie in het rapport iedere registratie en iedere observatie die ooit door agenten is gemaakt. De heftigste registratie betreft vuurwapenbezit. Dat de jongen daarvan is vrijgesproken vermeldt het rapport niet.
De slotsom van de politie over de aanslag luidt dat kennelijk sprake is van criminele onenigheid, mogelijk in de wereld van de zware criminaliteit of softdrugs. „Kennelijk, mogelijk. De politie weet nog helemaal niet wat speelt, maar speculeert wel over een samenhang met het criminele circuit. Moet je dat niet eerst even uitzoeken voor je de woning dichtgooit?”, zegt Bhagwandin.
Het wringt des te meer omdat maanden later een buurjongen voor de aanslag is aangehouden. Bij een tussentijdse zitting in de rechtbank Dordrecht, die NRC bezocht, hield hij de lippen stijf op elkaar. Voor Bhagwandin is echter duidelijk dat hier een burenruzie speelde, geen crimineel conflict.
Bij het verloren kort geding om de woningsluiting ongedaan te maken woog de bestuursrechter de politierapportage, die een crimineel conflict veronderstelt, echter zwaar mee.
De kritiek op bestuurlijke rapportages deelt ombudsman Van den Anker. Ze kent het dossier van mevrouw E. „Wij maken ons zorgen over welke informatie wordt gebruikt en hoe die wordt gewogen.” De ombudsman wijst erop dat burgers geen invloed hebben op wat agenten registreren en dat in de systemen makkelijk fouten sluipen. Bijvoorbeeld omdat een agent een verkeerde registratiecode gebruikt.
Een dichtgetimmerde portiek in de Crooswijkseweg.
Foto Phil Nijhuis / ANP
In een buurgemeente van Rotterdam kwam ze laatst een politieregistratie tegen van een profvoetballer die op een pleintje stond te kletsen met een blowende jongere. Vervolgens werd geregistreerd dat hij voor drugsoverlast zorgde. „Wanneer je wil dat een pand dichtgaat, worden dit soort registraties erbij gehaald.”
Van den Anker pleit daarom voor een „veel zorgvuldigere” werkwijze. Dat is extra belangrijk omdat niet zelden ook kinderen de dupe van een sluiting zijn. Ze stelt voor na een explosie de situatie te ‘bevriezen’, terwijl de bewoners tijdelijk elders verblijven en de politie zorgvuldig onderzoek doet voor een bestuurlijke rapportage. Zo zou ook hoor en wederhoor bij de bewoners toegepast kunnen worden over wat de politie noteert.
Aanvechten
Een burgemeesterssluiting heeft namelijk bijzonder veel impact. Niet alleen moeten bewoners een maand – of langer – op eigen kosten elders verblijven, ze lopen ook het risico hun huis voorgoed kwijt te raken. Want zodra een burgemeester een woning tijdelijk sluit, kan de verhuurder sinds vorig jaar het huurcontract buitengerechtelijk ontbinden.
In Rotterdam deed corporatie Hef Wonen dat het vaakst van de corporaties die cijfers wilden delen met NRC. Van de tien keer dat het kon na een explosie, ontbond deze corporatie zeven keer de huurovereenkomst – waaronder die van mevrouw E. Woningcorporatie Havensteder deed dat slechts na één van de twaalf woningssluitingen.
Bewoners plaatst dat voor een enorm probleem. Een opzegging aanvechten is daarnaast juridisch complex. Er bestaan twee routes. De eerste loopt via het aanvechten van de (tijdelijke) burgemeesterssluiting. Bewoners kunnen naar de bestuursrechter stappen om de sluiting van tafel te krijgen door te betogen dat die niet noodzakelijk en evenwichtig is geweest.
Burgemeesters verweren zich daar echter geregeld met succes tegen door erop te wijzen dat zij een belangenafwegingen hebben gemaakt tussen die van de bewoners en de openbare orde.
Bijkomend probleem, zo signaleren advocaten en ombudsman Van den Anker, is dat de rechter in zulke procedures kijkt of de burgemeester tot sluiting had kunnen overgaan gezien de informatie waarover hij toen beschikte – zoals de politierapportage. Dat de woningcorporatie de huurovereenkomst wil ontbinden en bewoners op straat zet, is latere informatie en wordt doorgaans niet meegewogen.
Je kunt je niet verdedigen over wat in de bestuurlijke rapportage staat en de verhuurder kan ook je huurcontact opzeggen
De tweede juridische mogelijkheid is de ontbinding van de huurovereenkomst aanvechten bij de civiele rechter. In het geval van mevrouw E. dient die zaak in juli, zegt Bhagwandin. Winst van zo’n zaak is niet vanzelfsprekend, omdat de woningcorporatie volgens de letter van de wet tot ontbinding kan overgaan als een burgemeester de woning heeft gesloten. „Ik zal de rechter erop wijzen dat de ontbinding in strijd is met de redelijkheid en billijkheid en zwaar leunt op een tendentieuze politierapportage die niet is gestoeld op feiten die door een onafhankelijk rechter zijn vastgesteld”, zegt Bhagwandin.
Hoewel het er volgens ombudsman Van den Anker onder de nieuwe Rotterdamse burgemeester Schouten zorgvuldiger aan toe gaat is het huidige systeem volgens haar onhoudbaar. Ze heeft er alle begrip voor dat de wet is aangepast om burgemeester en woningcorporaties meer mogelijkheden te geven om ondermijning te bestrijden. En in sommige gevallen waren woningsluitingen en huurcontractontbindingen volkomen terecht. In de praktijk wordt echter onvoldoende stilgestaan bij het feit dat explosies al lang niet meer alleen in het criminele circuit plaatsvinden en allerlei andere slachtoffers maken.
Van den Anker wijst erop dat onschuldige mensen nu vier keer gestraft kunnen worden. „Eerst omdat je onschuldig slachtoffer van een explosie kan zijn. Vervolgens heeft de buurt meteen een oordeel over je klaar. Daarna kun je je niet verdedigen over wat in de bestuurlijke rapportage staat en ten slotte kan de verhuurder ook nog eens het huurcontact opzeggen. ”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130505079-0643c0.jpg|https://images.nrc.nl/wuJ7bwETVjzyIdX8wJ-yTzpCwGU=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130505079-0643c0.jpg|https://images.nrc.nl/2g_otXBadBNaMJ7BNy6N6aD5_IE=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130505079-0643c0.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130505074-e200c1.jpg|https://images.nrc.nl/sQBp8N6MsKVMuxZm3a4Rh4cy6dY=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130505074-e200c1.jpg|https://images.nrc.nl/Mp-0ag6CeqQVF2LZv2N5-q3T618=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data130505074-e200c1.jpg)
