Oorlog. Migratie. China. Klimaat: donkere wolken pakken zich samen boven Europese verkiezingen

De Europese verkiezingen? Die zijn „niet zo relevant”, aldus premier Mark Rutte (VVD) in januari 2019 op de Nederlandse televisie. Onlangs, inmiddels iets meer dan vijf jaar later, sloeg Rutte op bezoek in Brussel een volstrekt andere toon aan. „Je hoopt dat het meer gaat leven”, zei de demissionair premier, want het gaat om „belangrijke verkiezingen”.

Het toont een persoonlijke Werdegang van Rutte, die de afgelopen jaren steeds Europeser ging denken. Maar het illustreert ook iets wat onder Europese politici – ook zij die internationaal al eerder ontwaakten – breder wordt gevoeld: het belang van de EU-verkiezingen is evident – en nog meer dan voorheen.


Lees ook
Alles wat je wil weten over de Europese verkiezingen

Russen, rechtsstaat, radicaal-rechts. Alles over de Europese verkiezingen

De oorlog in Oekraïne en de groeiende Russische dreiging hangen immers als een donkere wolk boven Europa. Ondertussen blijven de spanningen in het Midden-Oosten groot, rukken in veel landen rechts-radicale partijen op én zou in de Verenigde Staten later dit jaar Donald Trump, niet zelden openlijk Europa-vijandig, herkozen kunnen worden.

Onder die schaduw gaan Europese kiezers van 6 tot en met 9 juni naar de stembus. Nog meer dan voorheen zullen politici in aanloop daarnaar benadrukken: er staat deze verkiezingen voor Europa echt wat op het spel.

Of die boodschap ook gaat aankomen bij de Nederlandse kiezer, is onzeker. Een nieuw onderzoek van Ipsos I&O toont juist dat die vooral de binnenlandse politiek in gedachten heeft als het gaat om de EU-verkiezingen.

Met een eerste debat tussen de Europese aanvoerders van politieke partijen, in Maastricht, ging maandag de campagne voor de verkiezingen echt van start. De komende weken verplaatst die campagne zich vooral naar de verschillende lidstaten. Europese kiezers stemmen immers op nationale politici, dus voor kandidaten is vooral dáár wat te halen.

Het betekent traditioneel ook dat de strijd overal in Europa vooral beheerst zal worden door nationale thema’s. Niet alleen in de EU-landen waar begin juni óók nationale verkiezingen plaatsvinden, zoals in België, Bulgarije en Cyprus. Ook in overige landen veranderen de EU-verkiezingen vanouds in een peiling over de zittende coalitie of een referendum over actuele thema’s. In Nederland zal de lopende formatie volgens het onderzoek van Ipsos I&O bij veel kiezers meewegen.

Oorlog op het continent

Tegelijk proberen kandidaten overal in Europa te benadrukken dat deze verkiezingen over méér gaan, vooral omdat er een verwoestende oorlog op het Europese continent woedt. Terwijl de campagne op gang komt, wordt de situatie aan het front in Oekraïne steeds nijpender. In veel (oostelijke) EU-landen wordt de Russische dreiging bovendien heel direct gevoeld en groeit de vrees dat zij Poetins volgende prooi worden.

De oorlog, klinkt het bij veel politici, heeft de inzet verhoogd: houdt Europa de rijen gesloten, blijft de meerderheid die Oekraïne volmondig steunt in stand, of winnen partijen die de EU willen ‘ondermijnen’ of Poetin zelfs steunen?

De oorlog beïnvloedt daarnaast ook de thema’s waar het om gaat. Het versterken van de Europese defensie is nu misschien wel het belangrijkste verkiezingsonderwerp, terwijl de hogere energieprijzen als gevolg van de oorlog ervoor zorgen dat ook economie aan belang heeft gewonnen.

Bocht naar rechts

Daarbij komt de verwachte groei van radicaal-rechts. Dat de Europese Unie naar rechts afslaat, is op basis van de peilingen waarschijnlijk. Maar hoe radicaal gaat die bocht eruit zien? Dat peilingen kunnen leiden tot een grote overwinning, toont het voorbeeld waarnaar in veel EU-lidstaten nu wordt gekeken: de PVV-winst in Nederland.

Centrumpartijen vrezen voor de gevolgen van zo’n rechts-radicale ‘golf’. Bijvoorbeeld omdat de steun voor Oekraïne bij veel van deze partijen niet vanzelfsprekend is. Maar ook omdat ze klimaatbeleid zeggen te willen blokkeren of vormen van Europese samenwerking willen stopzetten of hinderen – bijvoorbeeld die op het gebied van defensie.

Ook niet onbelangrijk: deze partijen maken in het Europees Parlement geen doortastende indruk. Veel Europarlementariërs klagen al jaren dat hun rechts-radicale collega’s nooit komen opdagen en zich onttrekken aan onderhandelingen. Daarmee vrezen sommigen ook een verlamming van het Europarlement als de rechts-radicale flank fors groeit.

Ondertussen spelen ook die andere verkiezingen van dit jaar nu al een belangrijke rol: die in de Verenigde Staten. De dreiging van een mogelijke herverkiezing van Donald Trump wordt in Brussel al gevoeld. In de campagne versterkt het de roep om méér te investeren in defensie, maar ook om als Europa na te denken over het versterken van de eigen autonomie – bijvoorbeeld met betrekking tot cruciale grondstoffen en technologie.

De Green Deal? Migratie? China?

Oorlog, opkomend radicaal-rechts en de dreiging-Trump vormen het achtergronddecor, maar in de campagne zal het de komende weken ook gaan over concreet beleid dat de EU de komende jaren moet voeren. Bijvoorbeeld: hoe verder met de Green Deal? Moet Europa er nog een tandje bijzetten, of betekenen boerenverzet en economisch ontij dat de rem er voorlopig juist op moet?

Ook een belangrijk thema: de toekomst van het Europese migratiebeleid. Onlangs sloot de EU een omvangrijk akkoord over hervorming van de asielregels, maar volgens sommige partijen is dat pas een begin en moet Europa vooral ook meer deals gaan sluiten met niet-Europese landen over het tegenhouden van migranten. Of: deals over het opvangen van migranten buiten de Europese grenzen, vergelijkbaar met de deal die het Verenigd Koninkrijk met Rwanda sloot.

Keuzes moeten er komende jaren ook gemaakt worden over het versterken van de Europese economie en concurrentiekracht ten opzichte van China en de VS. Of over mogelijke uitbreiding richting het oosten, op termijn ook met Oekraïne, en de manier waarop de EU daartoe ook zelf moet hervormen.

Zoom je uit, dan is de conclusie: er valt nogal wat te kiezen. En: er zijn de komende weken veel Europese thema’s te bespreken die kiezers kunnen laten meewegen bij hun stem begin juni. Of het in de campagne ook zal gebeuren, blijft afwachten.