Atoomwaakhond van de VN waarschuwt: ‘Helaas zijn kernwapens weer aantrekkelijker geworden’

Posted on April 26, 2024 by admin

Een week na de Israëlische aanval op een luchtverdedigingssysteem bij een nucleair complex in Iran in reactie op een Iraanse raketaanval op Israël is Rafael Grossi, de Argentijnse topman van de nucleaire waakhond van de VN, diep bezorgd over de toegenomen kans op mogelijke nucleaire confrontaties. Terwijl onzeker is of Iran aanstuurt op een eigen kernwapen, is het een publiek geheim dat Israël daarover al jaren beschikt.

In een gesprek met NRC na een bezoek aan het Reactor-instituut van de TU in Delft constateert de directeur van het Internationaal Atoomenergie Agentschap (IAEA) dat Iran en Israël een gevaarlijk spel spelen. „Ze proberen tot de rand te gaan in een spel, waarbij ze zeggen: als ik wil kan ik een nucleaire faciliteit aanvallen”, zegt Grossi. „U heeft misschien ook gezien hoe een brigade-generaal van de Islamitische Revolutionaire Garde zei dat zij de coördinaten van Israëlische nucleaire faciliteiten kennen en dat ze daar zelfs actie tegen zouden kunnen ondernemen. Dit is los gepraat, dat tot moeilijkheden kan leiden want de mogelijkheid is reëel dat iemand op een knop drukt en dat er dan een heel gevaarlijke escalatie plaatsvindt.”

Grossi’s zorgen strekken zich niet alleen uit tot Israël en Iran, ook de oorlog in Oekraïne vergt veel van zijn tijd, omdat de grootste kerncentrale van Europa aan de frontlinie ligt, met alle gevaren van dien. Door de toegenomen onzekerheid in de wereld denken meer landen dan voorheen na over eventuele kernwapens voor zichzelf. „Helaas zijn kernwapens weer aantrekkelijker geworden”, zegt Grossi. „Een flink aantal landen dat aan non-proliferatie-verplichtingen is gebonden, heeft al gezegd: als land X kernwapens krijgt, wil ik die misschien ook wel. Dat baart me grote zorgen. Ik geloof dat het huidige non-proliferatieregime, ook al is het niet volmaakt, iets is wat we moeten behouden.”

Iran heeft uranium verrijkt tot 60 procent. Dat kan er op wijzen dat het een eigen kernwapen ambieert. Vreest u dat ook?

„In alle eerlijkheid kan ik niet met zekerheid zeggen dat Iran kernwapens bezit. Maar uranium verrijken tot 60 procent ontsnapt natuurlijk niet aan de aandacht. Het leidt ertoe dat andere landen dan hun eigen conclusies trekken. Tegelijk zegt Iran dat het net als andere NPV-landen wil worden behandeld. Daarom geloof ik dat de enige weg vooruit voor Iran maximale transparantie en samenwerking met ons is.”

Hebben uw inspecteurs genoeg toegang tot Irans nucleaire faciliteiten?

„Onze inspecteurs zijn ter plekke. We hebben in Iran een van de grootste inspectie-operaties ter wereld. Toch geloof ik niet dat we voldoende zicht hebben op hun nucleaire programma in alle breedte. Er zijn ernstige twijfels over een aantal zaken. Iran is het enige land zonder kernwapens dat zijn uranium zozeer heeft verrijkt. Evenmin hebben ze opgehelderd waarom we sporen van verrijkt uranium hebben gevonden op plaatsen waar helemaal geen nucleaire activiteiten werden geacht te zijn. Waarom geven ze daarop geen antwoord, als ze willen worden behandeld als een normaal NPV-land?”

Vond u het besluit in 2018 van president Trump om het nucleaire akkoord met Iran op te heffen rampzalig? Daarbij beloofde Iran zijn nucleaire programma te beperken in ruil voor opheffing van economische sancties. Iran hield zich daar tot dan toe wel aan.

„De situatie is zoals ze is. Mijn taak is niet om commentaar te geven op de besluiten van politieke leiders, maar om te werken met de gevolgen. Wat wel erg verontrustend is, is dat Iran nu niet aan beperkingen is gebonden, afgezien van de NPV-regels. Mijn indruk is dat we een soort basisafspraak moeten hebben van althans de vijf permanente leden van de Veiligheidsraad met misschien Duitsland er nog bij. Waarom die P5? Het is immers de Veiligheidsraad die gaat over vrede en veiligheid. Het was belangrijk, geloof ik, dat Iran eerder wist dat er een zekere consensus bestond tussen de grote mogendheden over wat het wel en niet kon doen. Ondanks hun verschillen waren Washington en China het wel eens over Iran en zijn nucleaire activiteiten. En dat gold ook voor Moskou en Washington. Als Iran zich dan niet hield aan zijn verplichtingen, kreeg het dat via de Veiligheidsraad te horen. Nu ben ik er niet meer zo zeker van of de grote mogendheden nog zo unaniem en samenhangend zouden reageren op zo’n situatie, want het onderlinge vertrouwen is flink geërodeerd.”

Mijn taak is niet om commentaar te geven op de besluiten van politieke leiders, maar om te werken met de gevolgen

U waarschuwt al twee jaar voor een potentiële ramp bij de Oekraïense kerncentrale in Zaporizja. Die is door de Russen bezet en ligt precies op de frontlijn. Hoe zorgt u ervoor dat die ramp voorkomen wordt?

„Het meest effectieve middel is de permanente aanwezigheid van mijn IAEA-mensen in de centrale. Daar heb ik sinds 2022, toen dit allemaal begon, heel erg op aangestuurd. Het was in de eerste maanden lastig, maar toen we de centrale eenmaal mochten bezoeken zijn we niet meer weggegaan. We hebben er een basis opgezet die ons in staat stelt verschillende dingen te doen. Op de eerste plaats: de waarheid vertellen over wat er gebeurt. Want er was veel fake nieuws van alle kanten. Het eerste dat sneuvelt in een oorlog is de waarheid, zoals u weet. Op de tweede plaats geven we steun en advies. We zijn daar niet de baas, maar we hebben verschillende keren zaken kunnen beïnvloeden. Tot slot werkt onze aanwezigheid ter afschrikking; iedereen weet dat we daar zitten. Sinds we onze basis hebben in de kerncentrale is het aantal directe aanvallen dramatisch afgenomen.”

Maar u heeft regelmatig gewaarschuwd voor een ramp.

„Er zijn incidenten geweest. Ik ben naar de Veiligheidsraad gegaan om een aantal principes vast te leggen waaraan beide partijen zich houden. We hebben eerst geprobeerd een gedemilitariseerde zone te creëren, maar dat was een no go voor beide zijden. Dus zijn we ons met onze IAEA-mensen ter plaatse gaan richten op het gedrag van de strijdende partijen: dingen die wel en niet kunnen rond de centrale. Betekent dat dat we een ongeluk kunnen voorkomen? Ik hoop het, maar dat valt nu nog niet te zeggen. We bekijken het per dag.”

Maar u kunt zelf niet ingrijpen.

„Elke keer als er iets gebeurt maken we heel veel lawaai. Ik ben uiteraard het meest bezorgd over een directe aanval op de centrale. Zoals deze maand, op 7 april, toen een drone bovenop de reactor terechtkwam. Dat zijn zeer, zeer ernstige incidenten. Ik heb daar inspecteurs zitten, onder mijn verantwoordelijkheid. Het toont aan dat iemand iets doet omdat hij het kán, als hij dat wil. Als een provocatie, alsof je zegt: de volgende keer bijt ik door. Ik was zeer bezorgd en heb bij de Veiligheidsraad een spoedvergadering aangevraagd. Als wij onze stem verheffen heeft dat volgens mij grote waarde.”

Wat was het gevaar van deze drone?

„Mensen verwachten van mij dat ik met mijn vinger ga wijzen, maar dat is in dit geval heel moeilijk. Drones kunnen van alle kanten komen. Ze komen niet, zoals artillerie, vanuit één richting. Je kunt met één kilo aan explosieven geen reactor binnendringen, want die is bestand tegen een vliegtuigcrash. Maar je kunt veel schade aanrichten. Er zijn open ruimten met verbruikte nucleaire brandstof, er zijn andere plekken die geen specifieke bescherming hebben. Er kan heel veel gebeuren.”

Uit veiligheidsoverwegingen zult u opgelucht zijn dat Oekraïne het gebied rond de kerncentrale niet heeft heroverd.

„Omdat de centrale pal aan het front ligt bestaat er een heel delicaat evenwicht. Dus ja, ik ben opgelucht. We praten hier heel open en eerlijk over, ook met de president. Ik heb veel ontmoetingen gehad met president Zelensky, en wij voeren een eerlijke dialoog. Uiteraard is het hun centrale, in bezet gebied. Dus we hebben veel begrip voor hun situatie. Het enige dat wij zeggen is dat dit gebied buiten de oorlog moet worden gehouden.”

Een jaar geleden werd de grootste dam van Oekraïne opgeblazen, waardoor een ecologische ramp werd veroorzaakt. Bent u er gerust op dat de Russen niet hetzelfde zullen doen met de kerncentrale in Zaporizja?

„Ik zal me nooit gerust voelen totdat dit allemaal voorbij is. Alles kan gebeuren. Ik denk niet dat ze dat zullen doen. Niemand zou dat doen. Maar er kan wel iets gebeuren waardoor er straling kan vrijkomen. We hebben negen keer een blackout gehad. Negen keer! Deze enorme centrale, met zes reactoren, werd gekoeld met noodgeneratoren op diesel. Dat is je laatste verdedigingslinie. Dus ja, er zijn zeer zorgelijke situaties geweest. Dus je kunt echt niets uitsluiten totdat er een staakt-het-vuren is, of onderhandelingen, of wat dan ook, waarbij beide partijen overeenkomen dat de kerncentrale niet wordt aangevallen.”

President Poetin dreigt regelmatig met het gebruik van kernwapens. Maakt u zich daar zorgen over? U hebt hem verschillende keren gesproken.

„Ik vind dat nucleaire wapens geen onderwerp moeten zijn in een conventionele oorlog als deze. Het is niet zo duidelijk wat er is gezegd en wat de implicaties waren. Er zijn in het begin van de oorlog uitspraken gedaan over de mate van paraatheid van het nucleaire arsenaal. Maar ik ben niet degene die Poetin verdedigt. Wat ik kan zeggen is dat elke uitspraak over nucleaire wapens, in Oekraïne of in het Midden-Oosten, onacceptabel is. We kunnen dit soort uitspraken over nucleaire wapens niet normaliseren.”

Denkt u dat een grote oorlog als deze andere landen ertoe kan aanzetten om nucleaire wapens te ontwikkelen, zodat ze zich veiliger voelen? Zeker nu er in de VS aarzelingen zijn over steun aan Europa.

„Als we straks, zoals werd gevreesd in de vroege jaren 60, dertig landen met kernwapens hebben, dan gaan ze zeker worden gebruikt. Dus we moeten dat heel sterk afwijzen en het regime van non-proliferatie blijven afdwingen.”

Hoe gaat u om met dat afnemende onderlinge vertrouwen in de wereld en die toegenomen neiging om kernwapens te verwerven?

„Wat wij doen is niet langs de kant gaan zitten, niet afwachten tot het voorbij is, maar een constructieve rol spelen om risico’s te verminderen. We praten met iedereen. Misschien zijn we wel de enige die met president Poetin praat. Met Zelensky, iedereen. Het is onze taak om alternatieven voor te stellen en uitwegen te zoeken. Macht hebben we niet maar we kunnen wel bruggen bouwen.”

Een gevoelige kwestie is ook in hoeverre kernenergie (met zijn eindige voorraden uranium en radioactief afval) wel duurzaam is. Vindt u dat er meer kerncentrales moeten worden gebouwd?

„Absoluut. Elke menselijke activiteit heeft zijn voors en tegens. Het kernafval is er maar dat probleem kun je onder controle houden, er is nog nooit een ongeluk mee gebeurd. Al met al kun je sterk profiteren van schone energie. We hebben een noodsituatie in de wereld en we moeten onze economieën aan de gang houden op een voor het milieu veilige manier. Ik geloof niet dat je de economie van de fossiele brandstoffen af kunt krijgen zonder kernenergie. Het zou heel verstandig zijn als 15 procent van de energie in Nederland uit kernenergie zou komen.”

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

admin
November 24, 2024
0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”

‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

admin
November 24, 2024
0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”

Related Posts