De rechtszaak over de mondkapjesdeal is maandagmiddag bijna klaar als Sywert van Lienden een flesje cola light voor zich neerzet naast een trommeltje gevuld met druiven. Na de betogen van alle partijen te hebben aangehoord, soms hevig schuddend met zijn hoofd, wil hij nog „kort” iets zeggen. „Ik heb heel stellig de indruk dat u, de rechtbank, vandaag misleid bent.”
Van Lienden wil daarom op de valreep een stuk indienen, waarin hij zijn eigen visie op de zaak geeft. Dat dat nog niet was gebeurd, komt omdat hij zich geen advocaat of griffiekosten zou kunnen veroorloven – en dus ook niet als partij mee kon doen in het proces tegen zijn eigen bedrijf. Op zijn hele vermogen is beslag gelegd. „Even voor uw begrip”, zegt Van Lienden tegen de rechter. „Ik heb niks, ik leef van niks.”
Precies vier jaar na het sluiten van de omstreden mondkapjesdeal is het tijd voor de eindafrekening. Sywert van Lienden en zijn zakenpartners Bernd Damme en Camille van Gestel sloten een deal van 100 miljoen euro met de overheid, voor het leveren van mondkapjes uit China. Terwijl ze zich voor het grote publiek voordeden als weldoeners die zonder winstoogmerk zouden werken, maakten ze in werkelijkheid 29,3 miljoen euro winst op de megaorder.
Dat geld wordt nu teruggeëist door twee partijen die elkaar bestrijden: de Stichting Hulptroepen Alliantie en de Nederlandse staat. Beide vinden dat ze zijn bedrogen door Van Lienden en zijn zakenpartners en dat zij aanspraak maken op de winst.
Lees ook
Sywert van Lienden is het product van doorgedraaid neoliberalisme
Bomvol
Al die verschillende partijen kwamen maandag bij elkaar voor een civiele zaak in een bomvolle rechtszaal. Elf advocaten, ruim twintig journalisten en nog tientallen andere belangstellenden, hoorden hoe Van Lienden en zakenpartner Damme zich bereid toonden een groot deel van hun winst – zo niet alles – af te staan. „Mijn cliënten willen graag hun leven terug en weer normaal over straat kunnen lopen, zonder bespuugd en bespot te worden”, zei advocaat Steef Bartman. „Dat geldt ook voor hun kinderen en andere familieleden.”
Dat er nog geen deal is gesloten over het teruggeven van de winst, komt met name doordat de derde zakenpartner, Van Gestel, weigert mee te werken aan een schikking. Hij wil het oordeel van de rechter afwachten, omdat de ondernemers menen dat ze in hun recht staan met de mondkapjesdeal.
De juridische vraag of de drie mondkapjesondernemers zich schuldig hebben gemaakt aan bedrog, draait om de afspraken over de deal. Waar de ondernemers aanvankelijk met de inkopers van het ministerie spraken namens de Stichting Hulptroepen, werd het contract afgesloten met de bv Relief Goods Alliance.
De overheid wist dat ze met een bedrijf in zee waren gegaan, en dat er ook winst gemaakt kon worden, zo werd eerder erkend door verschillende ministers van Volksgezondheid. Maar de staat is nu plots van mening veranderd: de ondernemers zouden de overheid tóch hebben bedrogen. Dat zou met name blijken uit nieuwe heimelijke geluidsopnamen, die de ondernemers hebben gemaakt van hun gesprekken met de overheid.
‘Helemaal gek’
Daarin zeiden Van Lienden en zijn compagnons vooraf herhaaldelijk dat er geen sprake zou zijn van een winstoogmerk. „Je verdient er niks aan”, zei ondernemer Van Gestel in een van de overleggen.
Uit een opname van een intern werkoverleg blijkt eveneens dat Van Lienden wist hoe hij het ministerie onder druk moest zetten om met hem in zee te gaan. Hij spreekt in de opname over hun lijntjes met de politiek en media waar ze op het ministerie „helemaal gek van worden”. Van „alle kanten kunnen we druk zetten als het moet”, vult Damme hem aan. Van Lienden zegt in de opname dat ze hun „mega-inkoopcontract” hieraan te danken hebben.
Volgens landsadvocaat Paul Tanja blijkt de misleiding ook uit het strafdossier van het OM. Zodra het onderzoek bekend werd, waarschuwde Van Lienden zijn zakenpartner Van Gestel. In dit getapte telefoongesprek zei Van Lienden: „Get your shit in order. Computers, mobieltjes, schijven: wegbrengen die handel.” Volgens de landsadvocaat zegt dat genoeg: „Zo communiceer je niet, als je niks op je kerfstok hebt.”
‘Glashelder’
De ondernemers zelf stellen dat de commerciële deal er is gekomen op verzoek van de overheid zelf. Die wilde geen afspraak maken met de Stichting Hulptroepen, maar even later wél met Relief Goods Alliance. Dat er dus zaken werd gedaan met een bedrijf en geen non-profitstichting, was voor alle partijen „glashelder”, zegt advocaat Bartman. De inkooporganisatie van het ministerie heeft „nota bene zelf de naam van Relief Goods Alliance als leverancier ingevuld op de twee inkoopformulieren. In andere woorden: de staat heeft kilo’s boter op zijn hoofd en probeert die nu te deponeren op de hoofden van mijn cliënten. Dat gaat niet lukken”.
Opvallend genoeg krijgen de mondkapjesondernemers op dit punt bijval van hun voormalige Hulptroepen Alliantie. Ook deze stichting vindt dat de staat „op heel vreemde gronden” aanspraak probeert te maken op de mondkapjesmiljoenen, terwijl de overheid zelf bewust een commerciële deal afsloot.
De winst zou echter thuishoren bij de Hulptroepen. Van Lienden en zijn zakenpartners zouden in naam van de Hulptroepen de mondkapjesdeal tot stand hebben gebracht en hier onrechtmatig van hebben geprofiteerd. Als de stichting het geld terugkrijgt, wil het de miljoenen schenken aan een goed doel, zoals onderzoek naar long covid.
De rechter probeerde tijdens de zitting aan te sturen op een schikking. „Waarom gaat u niet eens bij elkaar zitten?” De kans lijkt echter klein dat effect gaat sorteren. Niet alleen omdat ondernemer Van Gestel weigert te schikken, maar ook omdat Van Lienden aanvullende voorwaarden stelt. Hij wil de garantie dat hij na een schikking niet meer wordt achtervolgd door andere claims, of door het OM. Dat doet nog strafrechtelijk onderzoek naar het drietal op verdenking van oplichting en verduistering. Of het onderzoek tot een rechtszaak leidt, is nog onbekend. De uitspraak in de civiele zaak wordt niet voor de zomer verwacht.
Lees ook
Ministerie hield onderzoek naar mondkapjeswinst Sywert van Lienden tegen
