Nederlanders bewegen te weinig. Zelfs bij baby’s van een maand zie je de eerste tekenen daarvan al

Foto’s Merlin Daleman

Ze is van de weegschaal gekomen en ligt op een ziekenhuisbed. Mascha Verboven (42), ze werkt op een zorgboerderij, kijkt de arts aan. „Hoeveel is het?” Dareczka Wasowicz, maagchirurg: „Ik zag 106”. Verboven: „Goh. Thuis was het nog 104. Maar ik heb zware schoenen aan.” Wasowicz: „Mag ik even voelen aan uw buik?”

Ze heeft er al een halve dag op zitten in het Tilburgse Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis. Voorlichting. Bloedprikken. Een hartfilmpje. En nu is ze bij de chirurg die de maagoperaties doet. Ieder jaar krijgen 12.000 mensen in Nederland een maagverkleining – vijftien jaar geleden waren het er nog enkele honderden. Om in aanmerking te komen voor een operatie moeten mensen een BMI van boven de 40 hebben, of boven de 35 met klachten.

Het lichamelijk onderzoek is voorbij. Mascha Verboven kijkt even naar de stoel voordat ze gaat zitten in het kantoor van de arts. Wordt het een maagverkleining plus omleiding van de darm (gastric bypass) of een ‘gewone’ maagverkleining (sleeve)? Wasowicz: „Ik ben geneigd om richting de sleeve te denken. Ik kan u op de lijst zetten voor 26 februari. Dan gaat het gebeuren.”

Een paar maanden voordat ze in het ziekenhuis komt is Mascha Verboven, uit het dorp Haghorst in Noord-Brabant, naar haar huisarts gegaan. Het gaat echt niet meer, zei ze tegen hem. Ze wil geholpen worden. Alles heeft ze geprobeerd om af te vallen, niets is gelukt. Dan maar „de laatste strohalm”, zoals ze het noemt.

Het heeft geholpen dat ze via Facebook in contact kwam met een oude schoolvriendin, Daan van Helvoirt (44). Van Helvoirt kreeg dezelfde operatie een jaar geleden. Ze is erbij in het ziekenhuis. „Ik heb een nieuw leven gekregen”, zegt ze een paar keer. Ze ging de operatie in met 116 kilo en viel 50 kilo af. Tegen haar vriendin: „Het gaat zo’n opluchting voor je zijn, Mas.”

Alles heeft ze geprobeerd om af te vallen, niets is gelukt. Dan maar „de laatste strohalm”, zoals ze het noemt

De man van Verboven is sceptisch. Die zegt: waarom zou je gaan snijden in een gezond lichaam? „Dan zeg ik tegen hem: het lijkt goed te gaan, maar mijn lichaam ís niet gezond.”

Ze danst al jaren niet meer. Volleybal, zumba, pilates, ze vond het allemaal leuk, maar hoe zwaarder ze werd, hoe minder goed het ging. Met haar moeder kan ze er goed over praten. Die heeft ook een leven lang gelijnd, bleef te zwaar, maar koos nooit voor een operatie. Aquafitness, dat doet Verboven nu – „dat gaat nog met mijn lichaam.”

Ze kan haar veters niet goed strikken. Loopt langs een terras en scant de stoelen – past ze daar wel in? Niet te veel eten als er anderen bij zijn. Het shotje laten staan dat speciaal voor haar man, Prins Carnaval van het dorp, is gebrouwen. Op haar hoede in het busje van de zorgboerderij, als ze ouderen moet vastzetten. Hoe buig ik over die mensen heen? Krijg ik mijn adem weer onder controle achter het stuur? „En ondertussen de hele tijd mijn mooie masker opzetten. Want ik ben zo gezellig.”

Hoe het zo is gekomen kan ze niet goed achterhalen. Deels genetisch, denkt ze. En toch ook een ongezond leven. Na elk dieet volgde weer een terugval. Algoritmes zorgen ervoor dat haar sociale media vol staan met perfecte lichamen, van mensen die zogenaamd vroeger ook te zwaar waren. „Maar zo is het leven niet. Je gaat steeds weer eten”, zegt ze.

Verboven kwam in een vicieuze cirkel waarin veel mensen met overgewicht belanden. Het lichaam is ontregeld, de hersenen geven te vaak het seintje ‘honger’. Daar uit komen is heel ingewikkeld – zelfs ná een operatie. Mensen die flink afvallen moeten dubbel zoveel bewegen (vijf uur matig-intensieve beweging per week). Wat ze eten moeten ze na hun operatie heel strak plannen, hoeveelheden afwegen. Terwijl de hersenen vaak nog wel het signaal afgeven om meer te eten. Op gezond gewicht blijven ná een maagoperatie is daarom heel moeilijk.

Dareczka Wasowicz, de maag-darm-chirurg: „Bij mijn patiënten is het probleem vaak al op kinderleeftijd begonnen, en ze komen niet meer uit de ongezonde patronen. De maatschappij werkt niet mee. Overal schermen, stoelen, elektrische vervoersmiddelen. We hebben met z’n allen een groot probleem – dat er steeds meer mensen een operatie krijgen is daar een logisch gevolg van.”

Mascha Verboven hoopt vooral op een normaal leven. „De trap op lopen zonder te hijgen, werken, een wijntje drinken. Niet meer de hele tijd met mijn lijf bezig zijn.”

Twee weken na de operatie stuurt ze een e-mail. Ze is net terug van een controle bij de chirurg. Het was best een pijnlijke operatie. Driekwart van haar maag is verwijderd via een kleine snede. Ze eet nog vloeibaar, als het goed is hoeft dat niet lang meer. „Het komt goed, maar het gaat allemaal iets langzamer dan gehoopt”, schrijft ze. Ze heeft al zes kilo verloren. De verwachting is dat er nog een stuk meer af gaat. Haar maag is zoveel kleiner dat ze minder zal kunnen eten. „Maar dit is zeker een goed begin.”

Strand van NoordwijkEén voor één

Beweegcoach Willemijn van Gastel geeft sportles aan zee.

Foto’s Merlin Daleman

De zon gaat onder op het strand van Noordwijk als Willemijn van Gastel (54) diep door de knieën gaat en de grond aantikt. Michiel (55), in stevige schoenen en winterjas, doet haar na. Hij buigt, gaat diep, tikt tegen het zand, komt overeind. Al snel staat hij te hijgen, hij lacht een beetje verontschuldigend.

Ze hebben thee gedronken in een strandpaviljoen. Al bij binnenkomst heeft Michiel gezegd dat hij niet herkenbaar in NRC wil. „We gaan het natuurlijk ook over gewicht hebben en… ja”, zegt hij. Willemijn van Gastel, beweegcoach, wist wel dat Michiel moeite had om erover te vertellen, maar ze heeft hem toch gevraagd om te komen. Hij vindt het zelf ook belangrijk. Er zijn veel mensen zoals Michiel, en ze vinden allebei dat naar hen niet vaak wordt geluisterd. Van Gastel: „Deze mensen zijn ziek en ze worden niet genoeg geholpen door de overheid. Ik zie veel verborgen leed.”

De overheid doet veel om mensen in beweging te krijgen maar drukt, zegt zij, „consequent” op de verkeerde knoppen. Uit een onderzoek van NRC bleek eerder dat de overheid zich er al decennia van bewust is dat er ieder jaar duizenden mensen overlijden omdat ze te weinig bewegen. Daar iets tegen doen is niet gelukt, al proberen gemeenten en het Rijk met allerlei beweegprogramma’s de trend te keren. Belangrijk probleem is dat plannen vaak tijdelijk zijn en mensen die even in beweging waren gekomen weer ‘verdwijnen’ als het potje geld op.

Van Gastel: „Deze mensen zijn ziek en ze worden niet genoeg geholpen door de overheid. Ik zie veel verborgen leed.”

Willemijn van Gastel zag het van dichtbij gebeuren. Ze adviseerde lange tijd de overheid bij het ontwikkelen van gezondheidsinitiatieven en raakte gefrustreerd. „De implementatie van het programma is een probleem, de doelgroep wordt niet bereikt” – dat schreef ze dan in haar nota’s. Steeds opnieuw.

Tot ze dacht: als het niet op grote schaal kan, dan ga ik mensen één voor één helpen. Ze werd leefstijlcoach en hardlooptherapeut en begon haar eigen ‘op stap’-programma. Geen publiekscampagnes, posters of flyers. Geen projecten van een tijdje en dan nooit meer contact opnemen. Van Gastel: „Mensen durven niet de eerste stap te zetten, en ze vinden het ook moeilijk om dóór te gaan.”

Wat gemeenten en de Rijksoverheid niet zien, zegt Van Gastel, is wat weinig bewegen met mensen doet. „Ze voelen zich een buitenstaander, hebben een moeilijke relatie met hun lichaam. Ik zie ze vaak gebogen staan, de trots ontbreekt.”

Beweegcoach Willemijn van Gastel geeft sportles aan zee.

Deze groep zal bijna nooit meer uit zichzelf beginnen met bewegen, zegt ze. Dus belt Van Gastel mensen, die worden aangedragen door artsen, zelf op en nodigt hen uit om te komen sporten. Haar trainingen, in de duinen en op het strand van Noordwijk, zijn voor iedereen – of mensen nu tien meter kunnen wandelen of vijfhonderd meter hardlopen. „We kiezen rustige routes, zodat ze niet worden bekeken. Niemand kan ‘laatste’ worden – echt niet alleen jonge mensen zijn daar gevoelig voor. Maar het gaat wel ergens over: het doel is drie keer per week actief bewegen.”

Michiel komt uit een gezin waar gezond werd gegeten en niemand problemen heeft met gewicht. Hij volgde een universitaire studie, heeft een goede baan. In zijn twintiger jaren kwam hij wat aan, maar hij sportte veel. Tot een auto-ongeluk. Hij werd van achteren aangereden. De pijn bleef.

Hij werd bang om het erger te maken. Zijn racefiets liet hij staan en hij werd steeds zwaarder. Net toen hij weer zin – en vertrouwen – had om te gaan fietsen, kreeg hij nóg een ongeluk met de auto. En toen ook nog een (vermoedelijke) Covid-infectie, met een dag op de intensive care.

Hij mocht een revalidatieprogramma doen, bewegen hoorde er ook bij. Zijn gewicht ging in een steile lijn naar beneden. Wonderbaarlijk vonden de artsen het – Michiel zelf ook. „Maar daarna word je losgelaten. Dan moet je het zelf gaan doen. En er zijn allerlei valkuilen, momenten dat het even niet lukt. Daar word je moedeloos van. En dan is het nog moeilijker”, vertelt hij.

Hij heeft een half mensenleven van proberen achter de rug. Fietsen en dan toch weer een tijd niet. Wandelen, soms, maar meestal niet. De chips laten liggen, en zich schuldig voelen als dat niet lukte. Hij volgde ook een beweegprogramma bij artsen, maar daar werd vooral gepráát. Praktische tips. Ga in de tuin werken, wandel elke dag in je pauze. Maar dat moest hij dan zelf doen. En hij begrijpt zelf ook niet helemaal waarom het nooit goed lukte. „Ik wil het zo graag anders doen, maar er zit een angst in mijn lijf waardoor het niet gaat.”

Hij heeft een half mensenleven van proberen achter de rug. Fietsen en dan toch weer een tijd niet. Wandelen, soms, maar meestal niet

En toen belde Willemijn van Gastel. „Een beetje dwingend misschien, zo rechtstreeks, maar voor mij was dat juist fijn. Iemand die zegt: ik ga je helpen. Die begrip voor je heeft”, zegt Michiel. Hij vond het spannend, die eerste keer in de duinen. „Houd ik het wel vol? Of valt het niet mee?”

Het viel mee. Het was gezellig, iedereen voelde zich prettig. Hij volgde het hele programma, zoals bijna alle mensen die meedoen. En hield daarna contact. Nu loopt hij nog elke week met twee andere deelnemers door de duinen. De één wat harder dan de ander. Ook als het regent, want ze laten elkaar niet vallen. En ze houden vol.

voetbalveld van Vitesse ’63 in KoekangeWandelend voetballen

Bij Vitesse ‘63 doen ze aan ‘walking football’ – na de training volgt een biertje.

Foto’s Merlin Daleman

Jos Kok (70) en Jeene Keizer (67) wandelen met acht teamgenoten in rode trainingsjasjes over een voetbalveld in Koekange, een plattelandsdorp in Drenthe. „Kom op mannen, even de pas erin”, roept de leider. En daar gaan ze. Steeds grotere stappen, zo snel mogelijk zónder te rennen, want dit is walking football. Slidings zijn verboden, de bal moet laag blijven. Ze noemen zich de Old Stars van Vitesse ’63.

Na de koffie en Bastognekoek kwamen ze het veld op. Warming-up, wat techniektraining en dan een partijtje. Het gaat er fel aan toe, soms trekt iemand een sprintje, al mag dat eigenlijk niet. „Schieten!”, roept Kok als iemand te lang treuzelt voor het doel. Keizer staat in de verdediging zachtjes te mopperen als zijn teamgenoot een kans mist. Al snel zijn de mannen buiten adem. Straks zullen ze een biertje nemen en aan de stamtafel praten over voetbal, Formule 1 en hun vrouwen.

Wandelend voetballen is een Engelse uitvinding die naar Nederland is gebracht door de Ouderenbond en een aantal betaald-voetbalclubs. 60 procent van de 65-plussers beweegt te weinig en eenzaamheid is een groot probleem onder ouderen: van de mensen boven de 75 is meer dan de helft eenzaam en dat wordt met de jaren steeds erger. Walking football zou een medicijn kunnen zijn.

Wandelend voetballen is een Engelse uitvinding die naar Nederland is gebracht door de Ouderenbond en een aantal betaald-voetbalclubs

De eerste training van de Old Stars in Koekange was acht jaar geleden. Er werd die dag een foto gemaakt. Tien mannen voor een bakstenen muurtje, de helft in een geel hesje. Jannes Hofsteenge was de trainer – hij was werkeloos en kreeg wat geld van de gemeente om het wandelend voetbal in de regio op te zetten. Dat ging niet meteen goed. Soms stonden ze maar met drie man op het veld. Bij het biertje is weleens geopperd om er maar mee te stoppen.

In Koekange en de omliggende dorpen kennen mensen elkaar. Dus de mannen vroegen in de supermarkt, op feestjes of bij de bakker aan anderen of ze een keer wilden meedoen. Langzaamaan kwamen er steeds meer mensen bij, tot er een wisselende groep van achttien spelers was. Ze zijn accountant, shovelmachinist, boer, vrachtwagenchauffeur, kunstenaar, klusjesman.

Jos Kok, die vroeger op de universiteit werkte en een bedrijfje in 3D-printers had, hoorde er in de beginperiode van en ging kijken. „Het leek me helemaal niks. Dat wandelen, ik ben nog niet bejaard! Toen ik bij het veld ging, staan werd meteen gevraagd of ik voetbalschoenen bij me had. Binnen een paar minuten was ik buiten adem”, vertelt hij. „Ik ben nooit meer weggegaan.”

Jeene Keizer, eigenaar van een klussenbedrijf, voelde nog meer weerstand. Hij is hier geboren en heeft vroeger bij Vitesse ’63 gespeeld, in het eerste. Een harde verdediger. Fysiek, stevig in de duels. „Ik houd van alles wat bij dit spelletje niet mag. Dus ik zei: dat doe ik nooit. Maar dan doe je toch een keer mee. En dan grijpt het spelletje je toch hè. En we hebben nog best een aardig niveau.”

Het leek me helemaal niks. Dat wandelen, ik ben nog niet bejaard!Jos Kok doet aan ‘walking football’

Er kwamen meer spelers en een sponsor. Walking football-teams in Steenwijk, Zuidwolde, Dedemsvaart en Emmen. Toernooien in de regio, een jaarlijks toernooi met buitenlandse teams in Almelo en zelfs een keer met z’n allen voetballen op Mallorca in Spanje. Met een aantal andere verenigingen heeft Jos Kok een competitie opgezet waar nu acht teams aan meedoen. Hij had niet verwacht dat het zo populair zou worden. Inmiddels krijgt hij telefoontjes uit het hele land: hoe doe je dat, zo’n competitie?

Sommige teams komen „meer van de Ouderenbondkant”, vertelt Kok. Dan zien ze een groep mannen in een rondje de bal overgooien als ze op een ander sportpark komen. Enfin, ook goed, ze hebben zelf ook spelers die nooit gevoetbald hebben. Hoewel, een béétje winnaarsmentaliteit wil Jeene Keizer wel zien: „Wij worden regelmatig kampioen en we worden steeds beter. Ik wil gewoon graag winnen, dat zit er diep in.”

Jos Kok zit een beetje te lachen. Híj heeft pas nog een mailtje gestuurd aan alle teams – of het niet „wat rustiger” kon. Kok: „Ze begonnen elkaar een beetje achter de vodden te zitten en de scheidsrechters kregen van alles te horen. Dus toen heb ik gezegd: jongens, dit willen we niet meer. We zijn geen pubers en het blijft walking football.”

Er zijn mannen in het team die al jaren niets hadden gedaan, vertellen ze. Ze waren aangekomen, hadden nul conditie. Die werden gewaarschuwd: niet te snel beginnen. Er is weleens een hamstring gescheurd tijdens een eerste training. Kok: „Je merkt wel dat deze middagen heel belangrijk zijn voor veel mensen. Je ziet elkaar toch elke week, dat is fijn.”

Ze pakken de foto er nog eens bij van het eerste clubje Old Stars. Drie man zijn er nog steeds bij. De rest is gestopt door blessures of omdat de verplichting toch wat te veel werd. Kok: „Dan gaat de leeftijd wel meespelen. Maar ons oudste meespelende lid wordt bijna 80 jaar. Zo zie je maar: sommige mensen weten het behoorlijk te rekken.”

Delen





Mail de redactie