Uitgerekend in de week waarin met name rechtse partijen in de Tweede Kamer bij het demissionaire kabinet aandringen om nu echt werk te maken van meer gaswinning in de Noordzee, zet de rechter een streep door een project dat daar een flinke impuls aan had moeten geven.
Donderdag vernietigde de rechtbank in Den Haag een deel van de vergunning voor het nieuwe winningsproject van gasbedrijf ONE-Dyas in de Noordzee, NO5-A geheten, op zo’n twintig kilometer ten noorden van Schiermonnikoog. Bij de verlening van de vergunning had de overheid moeten vaststellen dat beschermde zeezoogdieren voldoende beschermd zouden worden tegen geluidsoverlast, als gevolg van het heien van de verankeringspalen voor het productieplatform. Volgens de rechtbank heeft de overheid dat niet of te laat gedaan. Het gaat om de grijze en gewone zeehond en de bruinvis.
Ook vindt de rechtbank de compensatiemethode die is bedacht voor de stikstof die bij de aanleg vrijkomt – de aankoop van de stikstofrechten van drie boerderijen – „niet juist”. Andere delen van de vergunning hield de rechtbank wel in stand; daar constateerde zij geen „gebreken” in de vergunningsverlening. Dat gaat onder andere om de hoeveelheid gas die maximaal mag worden gewonnen gedurende het project. Volgens de rechtbank heeft de overheid voldoende onderbouwd dat de bodemdaling door de winning van de afgesproken volumes „beperkt” blijft, en de kans op aardbevingen „verwaarloosbaar klein” is. De rechtbank achtte ook „nut en noodzaak van de gaswinning, in het licht van de energietransitie en leveringszekerheid, voldoende onderbouwd”.
Maar de installatie van het platform zelf mag voorlopig niet doorgaan. En dat is een tegenvaller voor de Noordzee-ambities die met name sterk bij de rechtse partijen leven. Het NO5-A-project moet namelijk substantieel gaan bijdragen aan de verhoging van die gasproductie in de Noordzee. NO5-A is een van de vergevorderdste projecten – eind dit jaar had het in bedrijf moeten worden genomen. En het is tevens een van de grootste projecten. Jaarlijks wil ONE-Dyas er 1,5 miljard kubieke meter gas winnen. Ter illustratie: vorig jaar werd in de gehele Noordzee 5,5 à 6 miljard kuub gas gewonnen. Volgens ONE-Dyas is er een investering mee gemoeid van een half miljard euro.
Milieubeweging MOB
De procedure was aangespannen door onder andere milieubeweging Mobilisation for the Environment (MOB) van Johan Vollenbroek. Die vreest onder meer voor schade aan kwetsbare nabijgelegen natuur, bijvoorbeeld de duinen van Schiermonnikoog, als gevolg van een teveel aan ‘neerslag’ van stikstof door de aanleg. MOB is ook kritisch omdat gas een fossiele brandstof is en het voortdurende gebruik daarvan de strijd tegen klimaatverandering in de weg zou staan.
Het huidige demissionaire kabinet heeft sinds de energiecrisis schoorvoetend ingezet op de winning van meer Noordzeegas. Nederland moest in principe ‘van het gas af’, om klimaatverandering tegen te gaan. Maar toen Rusland de gaskraan dichtdraaide, werd pijnlijk duidelijk hoe afhankelijk Nederland door de jaren heen was geworden van buitenlands gas. Er ontstonden acute tekorten en de prijzen stegen explosief. Veel burgers en bedrijven konden hun energierekeningen niet meer betalen en hadden financiële steun nodig van de overheid.
De politieke druk om weer meer ‘eigen’ gas te gaan winnen, om de leveringszekerheid veilig te stellen, groeide. Kamerleden Silvio Erkens (VVD) en Henri Bontenbal (CDA) riepen het kabinet in een motie op om meer gas uit de Noordzee te gaan halen, waar de productie in de jaren voor de energiecrisis juist sterk was afgenomen. Omdat velden uitgeput raakten en gasbedrijven nieuwe boringen financieel niet meer aantrekkelijk vonden (de gasprijzen waren toen nog relatief laag). Staatssecretaris Hans Vijlbrief (Mijnbouw, D66) beloofde onder die druk in juli 2022 uiteindelijk een „versnelling”. Die hoopte hij te bereiken door de vergunningsprocedures te herzien en extra ambtenaren in te zetten voor het beoordelen van vergunningsaanvragen, zodat die minder tijdrovend zouden worden. Vooral bij zijn partij zat de aarzeling, want gas is nu eenmaal een fossiele brandstof.
De rechtse partijen die nu een nieuw kabinet proberen te vormen, VVD, BBB, PVV en NSC, zien Noordzeegas nog nadrukkelijker als een belangrijk onderdeel van de oplossing om ‘energie-onafhankelijk’ te worden. En ze willen dat er nu ook echt werk wordt gemaakt van nieuwe winning. Dat zou inmiddels nog belangrijker zijn, omdat het Groningse gasveld nu ook definitief dichtgaat. Deze vrijdag zette Vijlbrief een handtekening onder de wet die de sluiting regelt, een historisch moment. De officiële sluiting is 1 oktober.
De rechtse partijen wijzen erop dat Nederland de ene afhankelijkheid heeft ingeruild voor de andere: het Russische gas is goeddeels vervangen door Amerikaans en Qatarees gas, dat per schip en in vloeibaar gemaakte vorm naar Nederland wordt vervoerd, en door Noors pijpleidingengas. Bovendien zou dit ook ‘viezer’ gas zijn. Om gas vloeibaar te maken is veel energie nodig en het moet ook nog eens per schip over lange afstanden worden vervoerd. Dat maakt de ‘CO2-afdruk’ ervan groter. Je kunt dan dus beter gas van eigen bodem hebben, redeneren de voorstanders van de Noordzeewinning. En het is ook nog eens beter voor de schatkist, want de overheid krijgt ook opbrengsten uit de velden.
Volgens de rechtse partijen is er van de beloofde versnelling tot nu nauwelijks iets terechtgekomen. Uitgerekend deze week zetten zij het demissionaire kabinet opnieuw onder druk meer te doen. Een nieuwe motie van VVD’er Erkens, waarin het kabinet werd opgeroepen tot een „daadwerkelijke versnelling”, werd met 111 stemmen aangenomen. Vijlbief erkende vorige week zelf in een debat in de Eerste Kamer dat zijn eerdere voorstel niet een van zijn „succesvolste plannen” was.
Nieuwe domper
Maar juist nu is er dus opnieuw een domper voor de Noordzee-ambities van deze partijen. Het meest concrete en materiële project loopt door de uitspraak mogelijk vertraging op, waarschuwt ONE-Dyas, dat voor een groot deel in handen is van industriebedrijf SHV van de familie Fentener van Vlissingen. Topman Chris de Ruyter van Steveninck benadrukt in een telefonische toelichting dat zijn „doel” nog altijd is om het productieplatform eind dit jaar in gebruik te nemen. „Maar hoe haalbaar dat is, hangt af van hoe snel we de incomplete vergunning kunnen repareren.”
Een creatieve oplossing is misschien noodzakelijk, stelt hij. De Ruyter van Steveninck wijst erop dat tijdens de energiecrisis die in 2022 uitbrak ook alvast begonnen mocht worden met de bouw van twee terminals voor de import van vloeibaar gas in de Eemshaven, voordat de vergunning er was. Het kabinet zag zich genoodzaakt tot deze onorthodoxe route vanwege de acute gastekorten die ontstonden na het wegvallen van Russische gasleveranties. „Als we met zijn allen overtuigd zijn van het nut en de noodzaak van dit project, moeten we misschien ook naar dit soort oplossingen kijken.”
De topman van het gasbedrijf waarschuwt dat andere gasbedrijven die overwegen te investeren in winning in de Noordzee mogelijk worden afgeschrikt door de uitspraak. „Vertraging helpt niet. Dat is niet goed voor het investeringsklimaat. Ondernemers houden niet van onvoorspelbaarheid.”
Zijn zorgen worden gedeeld door onafhankelijk energie-expert Cyril Widdershoven. Andere bedrijven zal de uitspraak niet ontgaan, stelt ook hij. In zijn ogen wordt Nederland zo langzamerhand zelfs „geregeerd door andere partijen dan de regering”, wat investeerders afschrikt. Hij doelt op de verschillende klimaatzaken die worden gevoerd door milieubewegingen bij de rechter, en waar staten en bedrijven verplicht werden meer te doen tegen klimaatverandering. Zoals het Urgenda-vonnis uit 2019. En in 2021 legde de rechtbank olie- en gasbedrijf Shell een vergaande plicht op om zijn uitstoot, evenals die van klanten, te reduceren. Het hoger beroep dat Shell aanspande tegen die uitspraak diende de afgelopen weken.
Ook Widdershoven zegt dat Nederland wel gek zou zijn als het dat Noordzeegas niet gaat winnen. „Milieubewegingen mogen wel willen dat we zo snel mogelijk stoppen met gas, maar voorlopig hebben we dat hard nodig. Omdat er nog onvoldoende hernieuwbare energiebronnen zijn. Amerikaans schaliegas is veel viezer. Nu ben je ook aangewezen op landen met regeringen waar sommige mensen niet blij van worden, zoals Qatar. Dat we niks met ons eigen gas doen, is niet slim.”
Niet energie-onafhankelijk
Bij de ‘belofte’ die het Noordzeegas zou zijn, plaatst de energie-expert tegelijk wel een paar nuanceringen. Voorraden zijn er, zonder meer, waardoor in potentie de productie weer naar 7 tot 8 miljard kubieke meter per jaar kan. „Op ons totale verbruik is dat natuurlijk niet zo veel, zo’n 15 procent, uitgaande van het gemiddelde verbruik de afgelopen jaren van zo’n 50 miljard kubieke meter.” Kortom: Nederland wordt er niet ineens energie-onafhankelijk mee, zegt hij. „Het is geen game changer, maar het scheelt natuurlijk wel een slok op de borrel.”
Tegelijkertijd is het de bedoeling dat de gasvraag de komende jaren verder daalt – wat sinds de energiecrisis ook al gebeurde, toen huishoudens en bedrijven fors gingen besparen op hun energieverbruik, omdat gas zo duur was geworden. Dan wordt het aandeel van het ‘eigen’ gas dus weer groter. Punt is wel dat dat gas dan nog wel uit de bodem moet worden gehaald, en dat kost tijd. „Tussen het vinden van nieuwe velden en het produceren van gas, kan een jaar of drie zitten.”
Staatssecretaris Vijlbrief was daar in 2022 zelf wat minder optimistisch over. Hij ging uit van vijf, zes jaar. Bovendien wees hij op andere „beperkingen” en „uitdagingen”, zoals tekorten aan personeel en materieel, en de huidige ‘drukte’ op de Noordzee. Het kabinet wil daar ook grote windparken bouwen. Dat is lastig als er veel gaswinningsplatformen liggen. Helikopters moeten daar „obstakelvrij” naartoe kunnen vliegen, voor bijvoorbeeld vervoer van platformpersoneel.
Nu heeft Vijlbrief, maar ook de rechtse partijen die een nieuw kabinet proberen te vormen, er echter weer een nieuwe uitdaging bij. De staat kan nog in beroep tegen de uitspraak. Of dat gaat gebeuren is onduidelijk. Vijlbriefs woordvoerder laat kort weten dat „we het bij een schriftelijke reactie houden”. Die luidt: „De rechtbank heeft geoordeeld dat de omgevingsvergunning momenteel nog niet voldoende op orde is. Dat zit met name in de stikstofproblematiek en zeehonden. Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat gaat de komende tijd met het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en ONE-Dyas om tafel om te kijken of hier een oplossing voor te vinden is.”
