In 2000 lagen er scherpschutters op de daken rond de Dam, na een dreigtelefoontje. In 2010 was er die dakloze en dronken ‘Damschreeuwer’, die de menigte deed rennen. In 2020 stond de koning vanwege corona op een vrijwel lege Dam. Wat zal Dodenherdenking dit jaar brengen, naast de onvermijdelijke kransen en de taptoe?
Zeker is dat 2024 weer „een bijzonder jaar” is, zei burgemeester Femke Halsema woensdag tijdens een persconferentie op het Amsterdamse stadhuis. Die was onder embargo belegd. Dat was al „ongebruikelijk”, volgens de burgemeester, die zoiets zelf niet eerder had meegemaakt.
Reden voor deze ongewone bijeenkomst zijn de extra maatregelen die de Amsterdamse driehoek (hoofdofficier van justitie, politiechef, burgemeester) op 4 mei treft rond de Dam. Die maatregelen komen volgens Halsema „voort uit de grote voorstelbaarheid dat er een verstoring zal zijn”.
Het gaat nadrukkelijk niet om terroristische dreiging, dat dreigingsniveau is vergelijkbaar met voorgaande jaren, „de voorstelbaarheid van een aanslag is niet hoog”. De vrees is dat pro-Palestijns protest dit jaar de herdenking zal verstoren, om aandacht te vragen voor de barre situatie in Gaza.
525.600 minuten
Daarover heeft de driehoek „signalen” binnen gekregen, aldus Halsema. „En tegelijkertijd is het de les van de afgelopen maanden, als we kijken naar de vele demonstraties die hier zijn. En de woede die in deze stad merkbaar is. Er is grote actiebereidheid.”
In maart klonk tijdens de opening van het Nationaal Holocaustmuseum luid protest tegen de aanwezigheid van de Israëlische president Isaac Herzog. Naderhand kreeg Halsema het verwijt dat zij demonstranten onvoldoende op afstand had geplaatst. Zij verdedigde zich met een beroep op het recht van demonstratie binnen zicht- en gehoorsafstand van de doelgroep.
Lees ook
Halsema verdedigt zich tegen kritiek, ‘kon niet ingrijpen bij protest bij Holocaustmuseum’
Aangekondigde demonstraties – één tot nog toe – zijn tijdens 4 mei niet het probleem voor de driehoek. Omdat het gaat om een nationale herdenking, wordt elk jaar een noodverordening afgekondigd. Demonstraties worden niet toegestaan op of in de buurt van de Dam.
De zorg van de burgemeester zit ’m „veel meer in diegenen die zich niet aanmelden en plotseling hun mond opendoen”. Het is volgens Halsema namelijk „van groot belang dat de herdenking respectvol, waardig en beheerst verloopt”. Dus zonder wanordelijkheden, zeker niet tijdens de gewijde twee minuten stilte. „Een jaar telt 525.600 minuten. Dat zijn allemaal minuten waarin gedemonstreerd kan worden”, aldus de burgemeester. „Maar niet deze twee minuten.”
Vooraf gefouilleerd
Een van de belangrijkste extra maatregelen is dat er dit jaar maar zo’n tienduizend mensen tot de Dam worden toegelaten. Eerdere jaren waren dat er naar schatting twintigduizend. Bovendien worden al deze mensen vooraf gefouilleerd, om te voorkomen dat zij vlaggen, protestborden of geluidsversterkende apparatuur meenemen. Het publiek zal worden opgedeeld in compartimenten. Zo kan de politie makkelijker optreden bij overtredingen en is er bij een incident minder kans op verdrukking.
De politie krijgt vooraf een „goed handelingskader”, belooft hoofdofficier René de Beukelaer, zodat agenten niet hoeven te wachten met optreden tot de driehoek heeft overlegd. Wie schreeuwt veroorzaakt wanorde (artikel 144 Wetboek van strafrecht). Wie een vlag bij zich draagt overtreedt de noodverordening. „Dit zijn de twee modellen waardoor je kunt optreden.”
Er komt in de noodverordening geen verbod op bepaalde kleding. Het dragen van een T-shirt met een pro-Palestijnse leus, kleding in de kleuren van de Palestijnse vlag of een keffiyeh, mag dus op de Dam. Ook mag men wel praten om 20.00 uur. Maar als zo’n uiting leidt tot een reactie uit het publiek en daardoor wanorde ontstaat, kan de politie toch optreden.
Dat optreden zal in principe de-escalerend zijn. „Want ook voor ons staat die waardigheid voorop”, aldus de hoofdofficier. Hoe er precies wordt opgetreden staat vooraf niet vast. „Als er honderd mensen beginnen te roepen, is het moeilijker daartegen op te treden dan wanneer er een eenling roept. En bij stil protest moeten we ook kijken hoe we dat bezien. Het middel moet niet erger zijn dan de kwaal.”
Onverstoorbaarheid
Is de Amsterdamse driehoek niet bang om, met zoveel aandacht voor extra maatregelen vooraf, mensen op ideeën te brengen? Wie op 4 mei wil protesteren heeft nog ruim de tijd om de aangekondigde maatregelen creatief te omzeilen.
„Wij hebben daar vanzelfsprekend over nagedacht”, aldus de burgemeester. „Want wij zijn helemaal niet gewoon om maatregelen van tevoren bekend te maken. Maar we kunnen ook niet naïef zijn hier. We weten dat er iets aan de hand is.”
Ondanks alle voorzorg kan de burgemeester „geen garantie” geven dat er geen verstoringen zullen plaatsvinden. Als je alle risico op verstoring wilt uitsluiten, dan kom je uit op een lege Dam, aldus de burgemeester. „Maar wij vinden het van groot belang dat er publiek kan komen.”
De driehoek heeft er ook belang bij om het publiek op een mogelijke verstoring voor te bereiden. „We kennen allemaal de geschiedenis van de Damschreeuwer”, memoreert Halsema. „We willen niet dat er paniek ontstaat.” Sterker, de burgemeester roept dat publiek „dringend” op om als er een verstoring is „een zekere mate van onverstoorbaarheid te laten zien”.
