Het Havana-syndroom bestáát en de Russen hebben er de hand in. Dat liet onderzoeksjournalist Christo Grozev ons op 1 april weten: het lijkt wel zeker dat het de Russen zijn die sinds 2014 zoveel Amerikaanse inlichtingenmensen en andere overheidsfunctionarissen het leven zuur maken. Grozev had dat met Der Spiegel en het CBS-programma 60 Minutes uitgezocht en publiceerde erover in het internetmagazine The Insider.
Het Havana-syndroom is de aanduiding voor een complex aan klachten die zich tussen 2016 en 2017 onder Amerikaans ambassade- en inlichtingenpersoneel op Cuba voordeden. Slachtoffers hoorden opeens (en altijd op heel specifieke plaatsen) hard geluid als van het getjirp van krekels en kregen daarna klachten die doorgaans in verband worden gebracht met een lichte hersenschudding: drukkend gevoel in het hoofd, misselijkheid, duizeligheid, tinnitus, slapeloosheid, enzovoort. Het syndroom heet inmiddels AHI: anomalous health incidents. Afwijkende gezondheidsverstoringen. Deze rubriek besprak ze in 2020 en 2017.
Van lieverlee ontstond het vermoeden dat kwaadwillenden langs elektronische weg bundels ultrageluid of microgolven (van magnetron-frequentie) naar de Amerikanen straalden, dus dat een soort wapen werd ingezet. Er zijn over de hele wereld meer dan honderd AHI-gevallen genoteerd. De Amerikaanse overheid liet ze herhaaldelijk onderzoeken maar kwam er niet uit. De klachten verschilden van persoon tot persoon, bestonden vaak al langer of waren reacties op gewone ziektes of allerlei omgevingsinvloeden. (Het woord massahysterie valt niet.) Er waren geen aanwijzingen dat er buitenlandse tegenstanders, lees: Russen, bij betrokken waren.
Sabotage- en liquidatie-eenheid
Dat laatste vindt Grozev dus wél en hij gaat een stap verder: de Amerikaanse overheid kent de Russische betrokkenheid maar verzwijgt die om paniek te voorkomen.
De Bulgaar Christo Grozev, eerder verbonden aan het collectief Bellingcat, had zich tot dusver niet in het Havanadebat gemengd. Hij is al sinds de MH17-ramp in 2014 actief als onderzoeksjournalist en werd vooral bekend door onderzoek aan de Russische militaire inlichtingendienst GROe waarvoor hij het telefoongebruik van de dienst analyseerde. Hij ontdekte het bestaan van sabotage- en liquidatie-eenheid 29155 die verantwoordelijk bleek voor de novitsjok-aanslag op Sergej Skripal in 2018, vergiftigingspogingen in Bulgarije in 2015 en allerlei sabotage-acties. Met zijn beheersing van spoofing-technieken regelde hij eind 2020 een telefoongesprek tussen Aleksej Navalny en diens moordenaar. De Russen zien hem als staatsvijand.
Grozevs recente onderzoek concentreerde zich weer op het telefoongebruik van de 29155-agenten en verder op digitale boekingen van vlieg- en treinreizen. Hij heeft er een onoverzichtelijk verslag van gemaakt waarin veel niet ter zake doet. De Russische betrokkenheid bij de vermeende ‘aanslagen’ leidt hij af uit de ervaringen van twee AHI-lijders. In oktober 2021 kreeg een zekere ‘Joy’, vrouw van een Amerikaanse ambassademedewerker in Tbilisi, felle AHI-verschijnselen. Tegelijk zag ze een man op straat staan die er snel met zijn auto vandoor ging toen ze hem benaderde. Grozev maakt aannemelijk, maar bewijst niet, dat er die dag inderdaad een 29155-lid in Tbilisi was. Twee jaar later meent Joy deze persoon ook werkelijk op een foto te herkennen.
Dat is geval één. Geval twee betreft een gebeurtenis in Frankfurt in 2014. Een paar weken nadat een opvallende man bij het Amerikaanse consulaat was waargenomen die met een Russisch accent sprak kregen twee ambassademedewerkers een hevige AHI-ervaring. Grozev toont aan dat er rond die tijd een 29155-agent in Genève zat en denkt dat die best wel voor een aanslag naar Frankfurt kan zijn gevlogen. En waarachtig: negen jaar na dato herkent een Amerikaan de man van een foto die Grozev hem laat zien.
Een derde geval is beschreven door 60 Minutes. In juni 2020 hield de verkeerspolitie van Florida een man aan die te hard reed en een stopteken negeerde. Het bleek een Rus die radio-elektronica had gestudeerd aan een militair instituut in Rusland maar later in de VS een succesvolle chef-kok was geworden. In zijn auto lagen bankafschriften en een apparaat waarmee hij de gegevens van de boordcomputer van zijn auto kon wissen. De chef-kok is na zijn gevangenisstraf teruggekeerd naar Rusland en aan het Oekraïense front gesneuveld.
Knullige fotoconfrontatie
Hij kan best spion geweest zijn, denkt Grozev. En: in 2020 deden zich ook AHI-gevallen voor in Florida, dus tel maar op. Dit is het niveau van de recente onthullingen, ze moeten het vooral hebben van die knullige fotoconfrontatie, toch al een zwak middel, en het fabelachtige geheugen van ‘Joy’ en de Amerikanen in Frankfurt.
Grozev maakt het er niet beter op door zich op medisch terrein te begeven. Hij heeft de klok horen luiden over ‘biomarkers’ in het bloed die het bewijs zouden leveren dat iemand een lichte hersenschudding heeft gehad (nou én, denk je dan) en gaat aan de haal met het Minor’s syndroom. ‘Joy’ en veel andere AHI-patiënten lijden aan het Minor’s syndroom: ze hebben minder botafdekking op het evenwichtsorgaan dan andere mensen. Grozev denkt dat het bottekort door de geheimzinnige straling is opgewekt, maar de literatuur ziet het als een aangeboren afwijking die gedupeerden onder meer extra gevoelig voor geluid maakt. Een normaal mens zou de causaliteit dus anders leggen.
Ten slotte ontdekte Grozev in een attachment van een e-mail aan een 29155-agent een verwijzing naar een onderzoek aan de toepassing van ultrageluid in stedelijke oorlogsvoering. Duidelijker kan je het niet krijgen, laat hij weten. In een later artikel in The Insider zegt hij te beseffen dat de halve wereld onderzoek doet of deed aan militaire toepassing van ultrasoon geluid maar dat brengt hem niet van stuk. Van belang is dat tot op heden geen enkel stralingswapen is gevonden en dat zelfs de veronderstelde straling nooit is gedetecteerd. Wat natuurlijk niet wil zeggen dat ze niet bestaan.
