Vapen? „Ja, dat gebeurt zat bij ons op school”, zegt Max, die samen met vier vrienden van een jaar of zestien op een bankje in het Beatrixpark in Amsterdam-Zuid zit. Het is één uur ’s middags, de jongens hebben een tussenuur. Max, grijze Nike-hoody en witte sneakers, vapet het meest, is de consensus. Hij staat op en haalt een oranje stuk plastic uit zijn zak. „Heel chill”, zegt-ie. „Cherry cola, 12.000 puffs [hijsjes], voor maar 20 euro.”
En ook nog eens makkelijk te verkrijgen. Max wil niemand verlinken, zegt hij, „maar via sociale media vind je zat dealers.” Daar kun je ook nog gewoon de smaakjesvapes kopen, die sinds begin dit jaar verboden zijn, zegt Max. En anders zijn er nog de vele nachtwinkels, vult vriend Jasper aan. „Als je daar wat vaker langsgaat, vertrouwen ze je wel.”
Max en Jasper willen niet met hun volledige naam in de krant, het roken van e-sigaretten, ook wel vapen (dampen) genoemd, is immers verboden onder de achttien. Toch zijn vapes populair onder jongeren. Uit een peiling van het Trimbos-instituut blijkt dat 21,7 procent van de jongeren tussen de 12 en 25 vorig jaar heeft gevapet. Zo’n 10 procent deed dit maandelijks.
De jongens in het Beatrixpark hebben allemaal welééns gevapet, zeggen ze. Maar het is toch meer iets voor de tweede- en derdeklassers, vertelt ook Parel (16), die even verderop van school naar huis aan het lopen is. Zelf vapet ze alleen op feestjes. „Onderbouwers vinden het wel cool, rook uit je mond, en dan stiekem filmen op het toilet. Voor ons zijn sigaretten iets meer de vibe.”
TikTok-influencers
De grootste groep jongeren die vapen, bevindt zich onder de 18- tot 21-jarigen, maar zelfs tussen de 12- tot 14-jarigen gebruikte 10 procent in 2023 een vape. Het is een trend waarvoor artsen sinds een paar jaar steeds vaker waarschuwen. Vorig jaar trok het collectief Artsen Slaan Alarm nog naar TikTok om influencers aan te spreken op hun vapegedrag. Die werden gevraagd afstand te nemen van hun vapes. Dat lukte, zegt vaatchirurg Joep Teijink, die betrokken is bij Artsen Slaan Alarm, maar bij jonge ouders die de filmpjes van influencers ook zagen langskomen, zorgde het ook voor vragen: is vapen echt zo slecht dan?
Terwijl het vanuit de wetenschap steeds duidelijker wordt hoe schadelijk vapen is, wil het bij het grote publiek nog niet doordringen, zegt Teijink. Problematisch, vindt hij. Vapes bevatten vaak meer nicotine dan een pakje sigaretten, vertelt de arts. Vapen is daarom zeer verslavend en kan voor serieuze en onherstelbare problemen in de ontwikkeling van hersenen zorgen, met psychische klachten tot gevolg.
De hoge cijfers zijn daarom „schokkend”, zegt Teijink, zeker als je beseft dat het merendeel van de jongeren die maandelijks vapen – 69 procent – óók sigaretten rookt. Het lijkt er sterk op dat de tabaksindustrie met vapes bewust „een nieuwe aanwas aan rokers creëert”, aldus Teijink. Daarom voert hij deze week samen met collega-artsen opnieuw campagne om te wijzen op de gevaren van vapes.
Max in het Beatrixpark ziet vooral voordelen aan vapen. De geur blijft bijvoorbeeld minder lang hangen, waardoor je gewoon binnen kunt vapen. Stiekem, op het toilet van school, of op je slaapkamer. Moet je wel oppassen dat de geur zich niet te snel verspreidt, waarschuwt-ie. Laatst stormde opeens zijn vader naar binnen. „Vanaf beneden kon hij het ruiken. Hij heeft liever niet dat ik het doe, maar weet ook wel dat hij me niet kan stoppen.”
Arts-epidemioloog Esther Croes houdt het in plaats van ‘vapes’ liever bij „e-sigaretten”. Dat deden fabrikanten ook aanvankelijk, toen elektronische sigaretten nog voornamelijk werden gezien als een alternatief voor traditionele sigaretten. Doorgewinterde rokers konden erop overstappen als helemaal stoppen met nicotine niet lukte.
Maar sinds een aantal jaar is het imago van de e-sigaretten opgepoetst, zegt Croes, wat de populariteit onder jongeren volgens haar grotendeels verklaart. ‘E-sigaret’ werd ‘vape’, ‘nicotinevloeistof’ werd ‘e-juice’, de plastic staafjes kregen felle kleuren en ook werden steeds vaker zoete smaakjes toegevoegd aan de vapes. Daarnaast bevatten de vapes nicotinezouten, die in tegenstelling tot andere vormen van nicotine een stuk milder zijn voor de keel.
Lees ook
Vapers, dat zijn eerste en tweedeklassers met zwarte hoodie
De tabaksindustrie
Het is „zeer zorgwekkend” hoe snel de populariteit is toegenomen, zegt Croes, zeker nu het net de goede kant op ging. Sinds eind vorig eeuw ging het aantal rokende scholieren gestaag omlaag. Van 26 procent in 1999, naar 7,7 procent in 2019. Afgelopen jaren stabiliseerde deze trend. Er zijn zelfs indicaties dat het roken in bepaalde groepen weer aan het toenemen is, zegt Croes. „Vapen lijkt hiervoor de meest waarschijnlijke verklaring.”
Teijink hoopt dat ouders het gesprek aangaan met hun kinderen. Niet dat een ouder dan direct een totaalverbod moet opleggen, dat kan juist averechts werken. „Het gesprek moet open zijn: waarom vape je nou eigenlijk? Uiteindelijk moet kinderen wel duidelijk gemaakt worden dat ze worden beïnvloed door de tabaksindustrie.”
Ja, ja, tuurlijk is het slecht, klinkt het bij de jongens in het Beatrixpark. „Weet ik ook wel”, zegt Max. „Maar voorlopig merk ik er niks van. Die klachten komen later wel. En anders stap ik wel over op iets anders.”
Lees ook
Verbod op e-sigaret met zoete smaakjes? ‘Dan gaan we wel naar de dealer’
