Zij moet de bezem door het internet halen: ‘Meldingen van kinderpornografisch materiaal lopen weer op’

In de eerste video figureert Brenton Tarrant, die in 2019 ruim vijftig moslims doodschoot in Nieuw-Zeeland. In het filmpje op sociale media wordt de tot levenslang veroordeelde rechts-extremistische terrorist verheerlijkt als heilige.

Het tweede filmpje was een compilatie van beelden van de Hamas-aanslagen in Israël op 7 oktober en van IS-geweld. Kijkers wordt opgeroepen tot het plegen van geweld.

Het zijn de eerste twee video’s waar de sinds een week actieve Autoriteit online Terroristisch en Kinderpornografisch Materiaal (ATKM) tegen heeft opgetreden. „Dit materiaal is schadelijk voor de maatschappij”, zegt Arda Gerkens, voorzitter van de ATKM. „We weten dat het mensen radicaliseert, aanzet tot daden, lone wolves inspireert.”

De ATKM vraagt niet of internetbedrijven zulk materiaal willen verwijderen, zoals tot nu toe gebeurde, maar beveelt dat. Bij weigering volgen dwangsommen, gevolgd door hoge boetes tot 4 procent van de omzet. De autoriteit is niet afhankelijk van meldingen, maar mag zelf ook onderzoek doen naar fout materiaal.

Ook kinderpornografisch materiaal moet straks verwijderd worden. Gerkens wacht ongeduldig op de behandeling van de bijbehorende wetgeving door de Tweede Kamer. Die werd onlangs weer uitgesteld. „We zien de meldingen van kinderpornografisch materiaal weer oplopen.”


Lees ook
Het afvoerputje van het internet zit in een Noord-Hollands dorp

Het afvoerputje van het internet zit in een Noord-Hollands dorp

Grote hostingsector

Vorig jaar kwamen bij het kinderpornomeldpunt van stichting OffLimits meldingen over 145.000 video’s en afbeeldingen binnen. In 60 procent van de gevallen ging het echt om strafbaar kinderpornografisch materiaal. Het maakt Nederland, met zijn grote, snelle en goedkope hostingsector wereldwijd de tweede vindplaats, na de VS.

De twee terroristische beelden zijn netjes binnen de termijn van één uur verwijderd, zegt Gerkens in het Rotterdamse kantoor. Op termijn moeten hier tientallen mensen zich mee bezighouden. Jaarlijks steekt de overheid zo’n 6,5 miljoen in de ATKM.

Gerkens (58), ex-senator en -Tweede Kamerlid voor de SP, was jarenlang directeur van OffLimits toen het nog het Expertisecentrum Online Kindermisbruik heette. Wat kinderpornografisch en terroristisch materiaal gemeen hebben? „Het is allebei materiaal dat je niet online wilt hebben, heel naar om te zien en het heeft een ontwrichtende werking op onze samenleving.”

Verder zijn er vooral verschillen: terroristisch materiaal komt vaak op sociale media voorbij, kinderporno niet zo snel. Ook de wetgeving is anders: het bestrijden van terroristisch materiaal volgt uit EU-regels, het verwijderen van kinderporno is een wens van Nederland. En waar maar weinigen kinderpornografisch materiaal verdedigen, is het beoordelen van terroristisch materiaal veel moeilijker en contextafhankelijk.

De overeenkomst is vooral het optreden van de ATKM. Gerkens: „Het wordt spannend. We gaan een bevel geven om iets te verwijderen dat online staat, op een internet waarvan je toch hoopt dat de vrijheid van meningsuiting hoog in het vaandel staat.” Dat moet vooral zo blijven, zegt zij. „Je kunt niet zomaar zeggen: dit is terroristische content. Dan ga je naar staatscensuur.”

De ATKM heeft gespecialiseerde beoordelaars, die in twee rondes onafhankelijk van elkaar het materiaal beoordelen. Gerkens of andere bestuurders tekenen elk verwijderbevel. „Zulke ingrijpende maatregelen die aan de vrijheid van meningsuiting raken, neem je niet op je onderbuikgevoel. We baseren ons op de wet en waar we uitzonderingen moeten maken, spreken we met het maatschappelijke veld.

„Ik ben blij dat in Nederland een aparte autoriteit is gekomen. In alle andere EU-landen wordt deze taak uitgevoerd door politiediensten, maar die politie is veel meer beïnvloedbaar door de staat dan een zelfstandig bestuursorgaan. Wij laten ons niet leiden door wat de minister zegt.”

Sluitstuk

Veel Nederlandse internetbedrijven zijn zich bewust van hun verantwoordelijkheid in het bestrijden van kinderpornografisch materiaal. Zij zetten niet zelf de beelden online – dit doen gebruikers van websites van hun klanten – maar verzorgen wel de toegang tot het materiaal. De internetbranche financiert het kinderpornomeldpunt en maakte afspraken: bij een melding over dat soort materiaal wordt het binnen 24 uur verwijderd.

Een klein deel van de hostingsector negeert de meldingen, gaat in discussie of werkt alleen mee als de politie zich ermee bemoeit. Het materiaal blijft online. Voor die bedrijven is de ATKM „het sluitstuk van de zelfregulering”. Als deze bedrijven in de portemonnee getroffen worden, moeten ze wél luisteren, is de gedachte.

Onder oud-justitieminister Ferd Grapperhaus werd een jaarlijkse ranglijst gepubliceerd van hostingbedrijven waar veel kinderporno te vinden was. Het effect van dat naming and shaming lijkt uitgewerkt, ziet Gerkens. „Je ziet die bedrijfjes terugkomen naar Nederland, het is een aantrekkelijke markt met snelle, goedkope hosting. We hebben een stok nodig om de niet-welwillende partijen mee te kunnen slaan.”


Lees ook
Op bezoek bij het hostingbedrijf bovenaan de zwarte lijst van Grapperhaus: „Ik vind dat je de makers aan de hoogste boom moet opknopen, maar dat mag niet.”

Dit hostingbedrijf staat bovenaan de zwarte lijst van Grapperhaus

Dat de Autoriteit boetes mag uitdelen, betekent niet dat er over een paar jaar geen kinderporno op het internet staat, zegt Gerkens. „Het probleem van deze nalatige partijen die op twee handen te tellen zijn, is wel opgelost, maar die bedrijven zijn mobiel: dan zitten ze een paar maanden in Nederland, dan in Engeland, dan buiten Europa.

„We moeten ons realiseren dat Nederland een heel sterk netwerk heeft. Als we zulke aanbieders van alle sterke netwerken kunnen wegdrijven, komen ze op trage netwerken terecht. Dan wordt het veel minder interessant het materiaal te bekijken. Ik wil niet meer dat Nederland elk jaar zo hoog op de lijstjes staat. Dat wil ik voorgoed oplossen.”