Opinie | Zie Joodse burger niet als Israëliër

De Britse historicus Tony Judt deed in 2009 veel stof opwaaien door zijn stelling dat de identificatie van Israël als een Joodse staat „slecht is voor Israël” en „slecht voor Joden in andere landen die moeten opdraaien voor de acties van Israël”. Reacties op de oorlog in Gaza lijken hem gelijk te geven. Joden worden niet zelden verantwoordelijk gesteld voor de ‘genocide’ op de Palestijnen.

Nieuws uit Gaza resulteert in de laatste zes maanden dikwijls in antisemitische oprispingen – in Londen, Parijs, New York, Wenen, Amsterdam, en elders. Synagogen worden met leuzen beklad, Joodse begraafplaatsen worden vernield, mensen met keppeltjes op worden op straat in elkaar geslagen, Lenny Kuhr werd tijdens een optreden uitgemaakt voor terrorist, en ga zo maar door.

Het is ook een feit dat Joden dikwijls deelnemen aan demonstraties die roepen dat Palestina vrij moet zijn „van de rivier tot aan de zee”. En zeker niet alle kritiek op de extreem-rechtse regering van Benjamin Netanyahu is antisemitisch. Maar de gretigheid waarmee sommige mensen zich werpen op het gewelddadige gedrag van Israël sterkt wel het vermoeden dat sommigen het niet onplezierig vinden om nu eindelijk eens de Joden de schuld te kunnen geven en daardoor af te zijn van dat eindeloze gezeur over de Shoah.

Beschermer van alle Joden

Israëlische leiders hebben bijgedragen tot dit onverkwikkelijke ressentiment. Niet alleen door de schandelijke behandeling van Palestijnen, maar ook door de manier waarop dit te vaak wordt gerechtvaardigd door een beroep op het afschuwelijke lot van Joden in het verleden. Sinds het proces in Jeruzalem tegen Adolf Eichmann in 1961, heeft Israël zich opgeroepen als de beschermer van alle Joden in de wereld. Als Israël er voor de oorlog was geweest, zo luidt de boodschap, dan waren de levens van zes miljoen Joden gespaard gebleven.

Er zijn genoeg Joden die niets met Israël te maken hebben

Misschien werd daarom besloten om de Israëlische president Isaac Herzog uit te nodigen om de opening van het Nationaal Holocaustmuseum bij te wonen. Toen Gaza ontplofte en Herzog verklaarde dat alle mensen in Gaza medeplichtig waren aan de gruweldaden van Hamas op 7 oktober was het te laat om de uitnodiging alsnog in te trekken. Maar dat was geen reden om een plechtige herdenking van Joden in Nederland die voor een groot deel waren uitgeroeid te verstoren met het brullen van agressieve leuzen. Het is onduidelijk of ‘Juden raus!’ werd geroepen, zoals door sommigen wordt gezegd. Ik hoop het niet.

Zionistisch ideaal

De vereenzelviging van Joden met Israël kon volgens Tony Judt gemakkelijk worden opgelost door de Joodse identiteit los te koppelen van de staat Israël. Dan zou, volgens hem, „een natuurlijk onderscheid ontstaan tussen mensen die toevallig Joods zijn maar staatsburgers van andere landen en burgers van Israël die toevallig Joods zijn”.

Dit was niet een helemaal nieuw standpunt. De schrijver Arthur Koestler, ook ooit een zionist, net als Judt, vond dat Joden die een Joods leven wilden leiden zich in Israël moesten vestigen. Zo niet, dan was het beter die Joodse identiteit maar te vergeten.

Helaas is het niet zo simpel. Het gaat niet alleen om wat Joden van zichzelf denken, maar ook om wat anderen van Joden denken. Veel Duitse Joden voelden zich in de eerste plaats Duits, en misschien helemaal niet Joods. Maar zij werden net zo goed vergast, samen met orthodoxe Joden uit Litouwen en Polen.

Het zionistische ideaal in Israël vond zijn duidelijkste uitdrukking in de Wet van Terugkeer, aangenomen in 1950. Volgens die wet hebben alle Joden het recht om zich als staatsburger in Israël te vestigen. Israël is het laatste toevluchtsoord voor Joden die worden vervolgd. Maar wie is een Jood? Israël volgt min of meer de rassenwetten van nazi-Duitsland: iemand met een Joodse grootouder komt in aanmerking voor burgerschap, en ook iemand die zich tot het joodse geloof heeft bekeerd.

Wet van Terugkeer

Dat Palestijnen wier ouders of grootouders in 1948 door Joodse troepen uit hun huizen werden verjaagd hier een probleem mee hebben is niet verwonderlijk. Waarom mag een Nederlander of een Rus met een Joodse grootouder zich automatische vestigen in Israël, en een nazaat van Palestijnse vluchtelingen niet?

Er zijn ook genoeg Joden die niets met Israël te maken willen hebben en geen enkele reden zien om de politiek van Israël te moeten verdedigen. Daar is ook geen reden voor, en veel Joden doen het dan ook niet. Loyaliteit en solidariteit kun je ook niet opleggen. Maar het feit dat Joden in West-Europa of de VS zich geborgen voelen betekent niet dat dit ook geldt voor Joden op minder veilige plekken. Het huidige Israël is ook niet bepaald veilig. Maar dat betekent niet dat het principe van Israël als een asiel voor Joden helemaal niet deugt.

Er is veel voor te zeggen om de Wet van Terugkeer te herzien, al was het alleen maar om een billijkere verstandhouding met de Palestijnen mogelijk te maken. De afschaffing van de wet zou misschien rechtvaardig zijn, maar het zou ook de raison d’être van Israël als een toevluchtsoord ondermijnen. Zolang je niet gelooft dat God het recht geeft aan alle Joden om het heilige land te bezitten, blijft het ideaal van een vluchtoord voor slachtoffers van antisemitisme een belangrijke rechtvaardiging van het bestaan van Israël.

Zolang dat zo is, blijft het moeilijk voor Joden om zich geheel van Israël los te maken. En zelfs als Joden in de diaspora dat zouden willen, dan nog zullen genoeg niet-Joden de associatie blijven zien. Identiteit wordt ons tenslotte vaak door anderen opgelegd – een probleem waar Joden al lang mee hebben moeten leven.

Delen





Mail de redactie