Nigeriaanse jongeren hopen op een ‘politieke revolutie’

Het is een van de levensaders van Lagos, de Third Mainland Bridge. Een kilometerslang betonnen gevaarte dat het vasteland van Nigeria’s commerciële hart verbindt met haar eilanden. Dagelijks brengen miljoenen Lagosianen er uren op door, zachtjes voorttuffend tot ze eindelijk op hun werk, of weer thuis, zijn aangekomen.

Tot in oktober 2020 gedurende twee dagen alles stil kwam te staan.

In de voorgaande dagen waren overal in het land duizenden jongeren de straat op gegaan om te protesteren tegen een rovende en moordende politie-eenheid, de SARS (Special Anti-Robbery Squad). Maar al snel ging wat bekend kwam te staan als de EndSARS-beweging over veel meer. Over het failliet van de Nigeriaanse staat, van een land waarvan de instituties niet functioneren, waar corruptie en straffeloosheid regeren. En waar burgers de prijs betalen.

Lees ook: Mishandeld worden door de politie – jonge Nigerianen pikken het niet langer

„Drie uur lang blokkeerden we de brug”, zegt Obiajulu Ozegbe, 28. „Dat was echt iets groots.” Nog altijd klinkt trots in de stem van Ozegbe, een danser uit Oworonshoki, een buitenwijk aan de voet van de brug. Maar aan de andere kant van de stad kwam niet lang daarna op 20 oktober een bloedig einde aan het protest, toen soldaten bij een tolweg het vuur openden op de demonstranten.

Hoewel, een einde?

„EndSARS heeft ons wakker geschud”, zegt Ozegbe, zijn kroezende haar in stekels gedraaid. „Het was de eerste keer dat ik Nigeriaanse jongeren de straat op zag gaan om tegen de regering te demonstreren. We waren nooit bezig met wie onze president is, wie onze regering. We waren te druk met onze hustle. Maar open Twitter en zie hoeveel jonge mensen nu over de verkiezingen van 2023 praten, hoe ze zich mobiliseren.”

Dát, zegt Ozegbe, is de geest van EndSARS.

Eind volgende maand gaat Nigeria naar de stembus. Alle overheidsbestuurders, van gouverneurs tot senatoren, worden straks ge- of herkozen. De voornaamste vraag is wie de president, oud-generaal Muhammudu Buhari, straks zal opvolgen. Hij laat Nigeria in diepe crisis achter. Met inflatie, een werkeloosheid van 33 procent, en berovingen en ontvoeringen aan de orde van de dag.

Vooral bij jonge Nigerianen is het geduld op. Ze willen verandering. En dit is hun kans.

„Het voelt als een gevecht om de ziel van ons land”, zegt de 24-jarige Rinu Oduala, een prominent gezicht van de protestbeweging via Zoom. Achter haar een grote kaart van Nigeria met ervoor een gebalde, omhooggestoken vuist. „EndSars heeft de valse overtuiging weggenomen dat een nieuw Nigeria niet mogelijk is, dat dit land nooit zal werken. Het kan wél, als we besluiten onszelf bij het proces te betrekken.”

In een land waar de gemiddelde leeftijd van de ruim 200 miljoen inwoners 18 jaar kan een verandering in opkomst bij verkiezingen voor een aardverschuiving zorgen

Het zou een ongekende ommezwaai zijn. Vrijwel nergens in Afrika is de opkomst bij landelijke verkiezingen zo laag als in Nigeria. De laatste keer, in 2019, kwam amper een derde van de kiezers opdagen. Vooral jongeren laten het afweten. In een land waar de gemiddelde leeftijd van de ruim 200 miljoen inwoners 18 jaar is, kan een verandering daarin voor een politieke aardverschuiving zorgen.

De eerste tekenen zijn er. Een recordaantal van 10,5 miljoen nieuwe stemmers liet zich dit keer registreren, de meesten onder de 34 jaar. Daar gingen massale campagnes aan vooraf, met megaconcerten van Nigeriaanse sterren als Falz en Teni waarbij stempassen als tickets dienden. De sterren werden bijgestaan door influencers op sociale media en door religieuze leiders.

In Lagos gingen de dansers van Ozegbe’s gezelschap de straat op met een serie voorstellingen getiteld Rhythm & Blood. „Iedere maand had een thema.” Het meest controversiële, grijnst Ozegbe, was: ‘Ik heb niet op Bubu gestemd’ – de bijnaam van president Buhari. „Daarmee vertelden we: mensen kijk, wij stemden niet op hem, maar hij regeert ons nu toch. Dus laten we zorgen dat de volgende persoon beter is.”

Tot voor kort leek hun keuze beperkt. In de ring had je Bola Tinubu van het nu regerende All Progressives Congress (APC). De ‘Godfather van Lagos’, van wie niemand zeker weet hoe oud hij is (zelf houdt hij het op 70) of waar zijn immense rijkdom vandaan komt. Tegenover hem was er Atiku Abubakar van de Peoples Democratic Party (PDP), een voormalige vicepresident van 75 die ooit uit de VS werd verbannen wegens dubieuze geldstromen.

Twee oude heren met een weinig schone reputatie, van partijen die Nigeria afwisselend regeerden sinds in 1999 een einde kwam aan decennia militaire dictatuur. Niet bepaald de verandering waar veel jonge Nigerianen op zitten te wachten. Het heeft geleid tot de opkomst van een opmerkelijke derde kandidaat: Peter Obi (61), voormalig gouverneur van de deelstaat Anambra en rijke zakenman.

In amper enkele maanden is Obi, kandidaat van de kleine en tot voor kort onbeduidende Labour Party omhooggeschoten in de peilingen, die hem soms als winnaar aanwijzen. Zijn campagne bloeit op sociale media, onder meer door de gezichten van de EndSARS-beweging die zich achter hem scharen. In Obi, die in Anambra een reputatie opbouwde als zuinige en ‘schone’ bestuurder, zien zij de hoop die ze zochten.

Mars voor een stempas

Onder een viaduct in het noorden van Lagos blijft de telefoon van Laura Ogunsola, 30, aan haar oor geplakt. Van de honderden Labour-aanhangers die deze ochtend mee zouden lopen in een mars om mensen eraan te herinneren hun stempas op te halen, zijn nog maar enkele plukjes op komen dagen. „Ze hebben dit veel te last minute geregeld”, zucht Ogunsola, in een strakke, gescheurde jeans en een petje met ‘Stempas ophaal-loop’ erop.

De binnenhuisarchitecte had nooit gedacht dat ze nog eens voor een politieke partij aan de slag zou gaan. Politiek, daar bleef ze ver van. Tot EndSARS. En de jeugdvriendin die ze daarbij verloor. „Pas na twee dagen hoorden we wat er met haar was gebeurd.” Jongeren als zij zijn te lang onverschillig gebleven, zegt Ogunsola. „Deze beweging is onze payback.” De ernst verdwijnt van haar ronde gezicht, ze glimlacht. „We pakken ons land terug.”

Recordaantal visumaanvragen

Niet iedereen lukt het die hoop op te brengen. De afgelopen maanden noteerde de Britse ambassade in Nigeria een recordaantal visumaanvragen. Iedereen kent wel iemand die net het land heeft verlaten. Het zijn de Japa chronicles grapt een jonge journalist die in korte tijd drie collega’s, een neef en een goede vriend zag vertrekken. Japa betekent vluchten in het Yoruba.

„Voor veel mensen voelt dit als een do or die moment”, zegt Dele Farotimi, een bekende advocaat en activist met de stem en dictie van een dominee. Farotimi ontvangt thuis in het oosten van Lagos, waar een massief hek en twee beveiligers nauwlettend bijhouden wie toegang krijgt tot de villa’s in deze uitgestorven straten. „Nigeria is ziek”, zegt hij, gezeten aan zijn houten eettafel. „Alleen de gekken blijven.”

Noem hem maar gek. Eén die nu campagne voert voor Obi. „Iemand die de verbeelding aanwakkert van een ontgoochelde jeugd.” Het gaat niet meer om Peter Obi als persoon, zegt hij, „maar om het idee dat morgen misschien beter is dan vandaag.”

Verkiezingen in Nigeria worden notoir geplaagd door geweld en gesjoemel met stemmen

Maar hoop kan gevaarlijk zijn, geeft de advocaat toe. Zeker in Nigeria. Verkiezingen worden geplaagd door geweld en gesjoemel met stemmen. Recente hervormingen, waaronder biometrische herkenning en het digitaal uploaden van stemmen, moeten dat tegengaan. Maar niemand lijkt te denken dat de twee grote partijen hun macht zomaar zullen opgeven.

De vraag is dan ook eerder: hoe erg gaat het dit keer worden? De geweldsincidenten stapelen zich al op. In deelstaat Kaduna schoten gewapende mannen onlangs een vrouwelijke leider van de Labour Partij dood. Niet lang daarna vielen gewapende mannen een kantoor van de kiescommissie in de staat Imo aan.

„We schipperen tussen extreme hoop en extreem gevaar”, zegt Farotimi. „Verbroken hoop lokt rebellie uit. Jongeren klampen zich nu aan hun verwachtingen vast. Maar als de verkiezingen straks niet eerlijk verlopen, hebben ze weinig meer te verliezen.”

Stappen zijn er wel gezet. Begin dit jaar is een nieuwe kieswet aangenomen. Eerder al, in 2018, is de minimumleeftijd voor kandidaten verlaagd. Deze ‘Not Too Young To Run’-wet, niet te jong om verkiesbaar te zijn, maakt het voor 25-jarigen mogelijk om in het Huis van Afgevaardigden gekozen te worden (eerst was dat 30 jaar) en voor een 30-jarige om een gooi te doen naar het presidentschap (dat was 40).

Makkelijk is dat niet. „Tenzij je miljardair bent of het petekind van een politicus”, zegt activiste Rinu Oduala. Voor je kandidatuur betaal je aan de partij. De regerende APC verdubbelde onlangs de kosten voor hun presidentsnominatie naar zo’n 240.000 dollar, een fooi voor de steenrijke Tinubu. Oduala: „Alleen de slechtsten van de slechtsten kunnen zo op de kieslijst komen.”

Toch is ze optimistisch. Ja, door Peter Obi. Maar vooral, zegt Oduala, door wat ze tijdens de EndSars-demonstraties zag. „Het feit dat jongeren erin slaagden zelf geld in te zamelen, medische hulp te verlenen, het feit dat ze verantwoordelijkheid en transparantie toonden, dat is iets ongekends in dit land.”

Het is haar generatie die haar hoop geeft, zegt de activiste. „De beschuldiging is altijd dat jongeren niet aan het systeem deelnemen. Maar hier zijn we nu. En we gaan nergens meer heen.”