Hoe chique ‘extraparlementair programkabinet’ ook klinkt, de potentiële oppositiepartijen zien de door informateur Kim Putters voorgestelde kabinetsvorm gewoon als een rechts meerderheidskabinet. Het programkabinet is „een camouflagenet”, vond GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans, fractieleider Stephan van Baarle zag „een grote witwasoperatie” om tóch gewoon met de PVV van Geert Wilders te kunnen regeren. „Door er een andere term op te plakken denken de partijen de aandacht af te leiden en schoon te praten wat vies is.”
De Tweede Kamer sprak woensdag over het verslag van informateur Putters, die vorige week een voorzichtige doorbraak in de formatie bereikte. PVV, VVD, NSC en BBB zijn, na het mislukken van de eerste poging, toch weer bereid om inhoudelijk met elkaar door te praten. De partijen zeggen – hoewel ze samen in de Tweede Kamer 88 zetels hebben – geen klassiek meerderheidskabinet te willen vormen, maar een programkabinet met een beknopt regeerakkoord, meer bewindslieden van buiten en meer afstand tussen kabinet en coalitiefracties. Alle partijleiders, inclusief PVV-leider Wilders, zullen plaatsnemen in de Tweede Kamer.
Hoe anders wordt dit rechtse kabinet nu echt, vroegen meerdere partijen zich af. Timmermans (GroenLinks-PvdA) constateerde dat met deelname van de PVV „radicaal-rechts voor het eerst verantwoordelijkheid gaat dragen voor het landsbestuur” en dat Wilders weliswaar geen premier wordt, maar wel „aan de touwtjes gaat trekken”. Ook CDA-leider Henri Bontenbal verweet de andere formerende partijen dat zij door te willen samenwerken met de PVV bijdragen aan de „normalisering van polarisatiepolitiek”.
Vragen aan NSC-leider Omtzigt
Vooral NSC-leider Pieter Omtzigt kreeg de vraag waarom hij nu wel bereid is met de PVV in een kabinet te stappen, terwijl NSC eerder in deze formatie de „rechtsstatelijke afstand” nog te groot vond en zei geen bewindslieden aan zo’n kabinet te willen leveren. Omtzigt benadrukte het belang van de in de vorige ronde afgesproken ‘basislijn’ over de grondwet en rechtsstaat „waar we elkaar aan kunnen houden”. Dat de partijleiders in de Kamer blijven, en Wilders dus geen premier wordt, benoemde Omtzigt ook. Daardoor ontstaat volgens hem een grotere afstand tussen de NSC-fractie in de Kamer en het mede door de PVV gevormde kabinet.
Wilders zelf deed geringschattend over de bijzondere kenmerken van het programkabinet. „Het belangrijkste is dat wij als grote winnaar deel uitmaken van dit kabinet. Hoe je dit ook noemt, het maakt mij niet uit hoe het heet, wij zitten erbij”, zei de PVV-voorman. Dat hij op verzoek van met name NSC afstand had gedaan van het premierschap presenteerde hij als het grootst mogelijke “politieke offer”. „Ik had kunnen zeggen: bekijk het maar, we gaan de oppositie in, maar mijn liefde voor dit land is groter dan mijn eigen positie.”
‘Hoofdlijnenakkoord+’
Over de ambitie van de formerende partijen een beknopt ‘hoofdlijnenakkoord’ te sluiten bestaat bij de andere partijen veel scepsis. Minder dikke regeerakkoorden waren in Den Haag al vaker tevergeefs de ambitie en NSC-leider Omtzigt liet in het verslag van Putters optekenen dat hij „positief staat tegenover afspraken op hoofdlijnen maar gedetailleerde afspraken wenst over wat hij belangrijk vindt”, bijvoorbeeld op het gebied van financiën. Als alle partijen zo redeneren, vreest een deel van de Kamer, komen er alsnog over veel thema’s gedetailleerde afspraken.
Lees ook
Putters’ plannen prachtig op papier, maar erg ambitieus
Die vrees lijkt niet ongegrond, want Wilders sprak al over een „hoofdlijnenakkoord+”, op onderdelen kunnen de afspraken „meer dan hoofdlijnen” zijn. De PVV-leider noemde migratie: in het akkoord wil hij naast het doel om dat te beperken ook graag concrete maatregelen opnemen. Omtzigt zei over de financiële afspraken dat die meer moeten behelzen dan bijvoorbeeld het doel het begrotingstekort onder de 3 procent te houden. Hij wil een kabinet „niet de volledige vrijheid geven waar je bezuinigt en lasten verzwaart”. De NSC-leider waarschuwde alvast: het hoofdlijnenakkoord zal niet maar 1 A4’tje zijn. Waarop Rob Jetten (D66) voorspelde dat er „een gewoon regeerakkoord” komt.
Het debat werd even venijnig toen het over de steun aan Oekraïne ging. Zowel Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) als Mirjam Bikker (ChristenUnie) wilde van VVD-leider Dilan Yesilgöz horen dat over de politieke, militaire en financiële steun van Nederland aan Oekraïne niet te onderhandelen valt. Yesilgöz zei dat de VVD wil dat Nederland „de leidende rol” wil vasthouden, maar dat aan de onderhandelingstafel wel gesproken kan worden over hoe dat wordt ingevuld. Timmermans zei dat ze hiermee ruimte bood aan de PVV, die tegen de steun aan Oekraïne is. Yesilgöz vond dat „een valse suggestie” en verweet Timmermans een „lelijke manier” van politiek bedrijven.
Bemensing van kabinet
De precieze bemensing van het programkabinet kan nog tot spanning leiden. Tot verrassing van hun partijen werden oud-Kamerlid Elbert Dijkgraaf (SGP) en voormalig topambtenaar Richard van Zwol (CDA) woensdag door PVV-leider Wilders aangekondigd als nieuwe informateurs. SGP-leider Stoffer vond het prima, zijn CDA-collega Bontenbal „baalde” ervan. Het roept de vraag op of in het kabinet straks ook bewindslieden van andere partijen zullen plaatsnemen. Partijen als GroenLinks-PvdA en D66 hebben al met royementen gedreigd als dit zou gebeuren.
Zowel Omtzigt als Yesilgöz zei in het debat te hopen dat meer partijen, zoals bijvoorbeeld het CDA en de ChristenUnie, bereid zijn bewindslieden aan het nieuwe kabinet te leveren. Zij sloten dat uit, maar het is niet uitgesloten dat „mensen zichzelf melden”, zei Yesilgöz. De VVD-leider beloofde Bontenbal wel dat ze hem eerst zou bellen als ze zélf een CDA’er zou willen vragen. Oud-informateur Kim Putters leek impliciet voor een bredere samenstelling van het programkabinet te pleiten. „De komende jaren vragen om brede samenwerking, en een beetje openheid naar elkaar toe”, zei hij.
De nieuwe informateurs Dijkgraaf en Van Zwol krijgen van de Tweede Kamer maximaal acht weken, tot uiterlijk eind mei, om met de vier partijen een hoofdlijnenakkoord te sluiten. Met alle discussie over de vorm kon je woensdag in de Tweede Kamer bijna vergeten dat de onderhandelingen over de inhoud nog moeilijk genoeg kunnen worden. „We gaan hard onderhandelen”, waarschuwde Wilders. „Dit kabinet komt er alleen als ik onze kiezer een groot deel kan leveren van wat ik heb beloofd.”
