Als we serieus willen streven naar gelijkheid, moeten we de familie afschaffen, meent Sophie Lewis. In 2020 publiceerde de Britse, in Amerika gevestigde onafhankelijk wetenschapper al het pamflet Full Surrogacy Now! Feminists Against Family, een radicaal-links, feministisch pleidooi voor het ontmantelen van het gezin als hoeksteen van de samenleving. Eigenlijk, stelt Lewis, is moederschap intensieve arbeid, zowel fysiek als emotioneel, en moet die dus ook eerlijk betaald worden, zoals alle arbeid. Zwangerschap is een ‘extreme sport’, die jaarlijks veel doden kost en lichamen opbreekt.
Kinderen opvoeden kost veel geld, terwijl de samenleving tegelijkertijd jonge mensen nodig heeft als nieuwe productiekrachten. Vrouwen worden hier niet genoeg voor gecompenseerd. Waarom zouden we dat als ‘natuurlijk’ moeten accepteren, vroeg Lewis zich af. Kunnen we als samenleving het moederen voor onze kinderen niet beter organiseren: collectief, gelijkwaardig, en niet van elkaar geïsoleerd? Zodat iederéén profiteert?
Twee jaar later publiceerde ze opnieuw een manifest waarin ze haar kernidee verder uitwerkt: Abolish the Family. A Manifesto for Care and Liberation (2022). Hoewel Lewis zichzelf in een lange traditie van feministisch activisme plaatst en zegt niet per se nieuwe ideeën te verkondigen, doet haar werk veel stof opwaaien. Vooral uit rechts-conservatieve hoek krijgt ze veel weerstand. Lewis bedankte voor een uitnodiging van Tucker Carlson, de beruchte conservatieve commentator die toen nog bij Fox News werkte. Hij wijdde daarna alsnog een primetime uitzending aan haar volgens hem gevaarlijke ideeën. Als feminist is Lewis een fel verdediger van het recht op abortus, wat volgens Carlson neerkomt op het goedpraten van moord. Na de uitzending werd Lewis overladen met berichten vol haat, die haar van satanisme beschuldigden.
Maar ondanks alle heftige reacties heeft Lewis haar thema, de kritiek op het kerngezin, toch hoog op de agenda weten te zetten. Ook andere schrijvers en academici publiceren de laatste jaren veel rond ‘familie-abolitionisme’. ‘Full Surrogacy Now’ werd een geliefd thema van memes op internet. Zelfs een conservatieve denker als David Brooks begint de laatste jaren openlijk aan het functioneren van kerngezin te twijfelen, blijkt in een essay in het liberale tijdschrift The Atlantic (‘Het kerngezin was een vergissing’, luidde de titel). Lewis zelf wordt sinds enkele jaren in uiteenlopende media om haar mening gevraagd. Vorige maand nog gaf ze een goed bezochte lezing aan de Universiteit van Amsterdam, als deel van een tournee door Europa.
Hoewel beide werken door haar uitgever Verso als manifesten worden gepresenteerd, analyseert Lewis onze samenleving eerder kritisch, dan dat ze een concreet ontwerp maakt voor hoe de toekomst er dan uit zou moeten zien. Ze stelt dat een werkelijk anti-kapitalistische politiek, die streeft naar de afschaffing van privé-eigendom en gelijkheid en rechtvaardigheid voor iedereen, óók de familie op de schop moet nemen. De kernfamilie is namelijk ‘de basiseenheid van het kapitalistische systeem’, ingericht om private welvaart te beschermen door de overerving van vermogen en bezit. Economische ongelijkheid wordt in stand gehouden door het erfrecht. De kloof tussen arm en rijk wordt door dit systeem zelfs weer groter, liet ook iemand als Thomas Piketty zien.
De familie als instituut is ook nog steeds onderdrukkend of ronduit gevaarlijk voor lhbtq-ers. In de meeste landen hebben twee ouders van gelijke sekse niet dezelfde rechten als een heteropaar.
Lewis’ belangrijkste kritiek betreft de vaak valse belofte dat de familie de plek is waar mensen elkaar verzorgen en liefhebben. Gelukkige families zijn zeldzamer dan ongelukkige. In haar persoonlijke essays is ze open over haar eigen gemankeerde familie, en het gebrek aan zorg en liefde dat ze heeft ervaren. Daarin is ze niet de enige, laat ze tevens zien. Het falen van de familie is een geliefd thema in klassieke romans, autobiografieën, dramaseries of tekenfilms. In het horrorgenre is het gezin het archetypische middelpunt van marteling en geweld; kinderen en kookgerei, in daglicht het toonbeeld van onschuld, zijn plots griezelig en gevaarlijk.
Door de kapitalistische organisatie van de wereld, betoogt Lewis, komt het voor het merendeel op de familie aan om zorg aan elkaar te verlenen. Ouders zorgen voor hun kinderen, kinderen voor hun oude ouders. Op de werkvloer moeten mensen fit en gezond zijn. De taak van de familie is om die arbeidskrachten in stand te houden. Daarmee wordt zorg een privé-aangelegenheid, stelt Lewis.
Een ouder die voor een jong kind zorgt, is tot op zekere hoogte geïsoleerd van het publieke leven. Maar thuis zijn vrouwen kwetsbaar. Het meeste (seksueel) geweld tegen vrouwen vindt binnenshuis plaats. Bovendien zijn vrouwen tegenwoordig evengoed arbeidskrachten, én nemen ze het grootste deel de zorgtaken op zich. Wie zorgt voor hen?
Zorg is altijd schaars, terwijl zorg ook ruimschoots beschikbaar zou kunnen zijn; genoeg voor iedereen. Dat kan als de samenleving zorg wil organiseren als een publiek en gedeeld goed.
Heel concreet is Lewis daar niet over. De praktische vervolgstappen laat ze aan anderen over – tot ergernis van sommige van haar critici. Lewis beschouwt zichzelf een kritische theoreticus, en staat daarmee in de traditie van Karl Marx. Die bleef ook altijd vaag over hoe het communisme eruit moest komen te zien. Zo’n nieuw systeem zou in elk geval sociaal, gelijkwaardig en collectief van karakter moeten zijn. Het doel is uiteindelijk méér zorg voor iedereen, niet minder.
De term ‘afschaffing’ roept veel weerstand op. Wat bedoelt u daar precies mee?
„Het zogeheten abolitionisme is een politieke stroming die de laatste jaren erg in opkomst is, vooral in de Verenigde Staten. Vooral de roep om de abolitie van het gevangeniswezen krijgt veel aandacht. Dat betekent niet dat alle politiebureaus en gevangenissen simpelweg in de fik moeten worden gestoken en klaar. Abolitionisten streven niet naar minder veiligheid en rechtvaardigheid, maar juist naar méér. Als we de droom van veiligheid willen realiseren, die aan de grondslag ligt van het gevangenissysteem, moeten we een heel nieuwe wereld optuigen die die belofte echt werkelijkheid kan maken. Abolitie – afschaffing – is een combinatie van ontmantelen, transformeren, en, paradoxaal genoeg, verwezenlijken.
„Familie-abolitie gaat over het idee dat ieder mens de zorg krijgt moet krijgen die iemand nodig heeft. Dat is een radicale transformatie. Daarvoor moeten we zoveel aspecten in onze huidige wereld veranderen. De organisatie van voeding, gezondheidszorg, therapie; al die dingen waar we nu toegang toe hebben via consumptie, want het huishouden is deel van het mechanisme waarbij je deze dingen allemaal moet kopen. Er komt veel bij kijken. ‘Schaf de familie af’ is maar een leuze. Ja, dat is de titel van mijn boek, maar eigenlijk gaat het over een enorme, collectieve omwenteling waarbij we ons hele economische en sociale systeem opnieuw moeten inrichten.’
Waarom pleit u niet voor hervorming, of uitbreiding van wie we tot familie rekenen in plaats van afschaffing?
„De familie staat niet op zichzelf. Abolitie benadrukt de reikwijdte van de transformaties die nodig zijn. Alles is met elkaar verbonden. We krijgen niet wat we verdienen totdat we die verbanden begrijpen.
Het probleem met woorden als uitbreiding of hervorming is bovendien dat ze al in gebruik zijn, onder anderen door neoliberalen. In 2019 vonden de meeste tijdschriften mijn ideeën gestoord, maar een jaar later werd ik ineens veel gevraagd om te komen spreken of stukken te schrijven. De lockdowns tijdens covid-crisis hebben duidelijk gemaakt, óók aan de heersende klasse, dat de arbeidsdeling binnen het gezin niet logisch is. Professionele vrouwen werden ineens weer terug het huis in geduwd. Het gezin bleek benauwend.
„Natuurlijk is er ook veel te zeggen voor het uitbreiden van wie we tot familie rekenen. Veel mensen laten me weten dat er in andere delen van de wereld betere ideeën bestaan over het familieleven dan in het Westen. Maar dan moet ik er toch op hameren dat zelfs op die plaatsen de kapitalistische logica alles bepaalt en helaas ook die tradities vernietigt. Er is geen plek op de wereld die onaangetast kan voortbestaan. Ik wil niet-westerse of pre-koloniale modellen van verwantschap evenmin romantiseren. Er zijn ook in de meer gemeenschappelijke systemen die we kennen vormen van overheersing, zoals een ongelijke verdeling tussen genders en de logica van patriarchale overerving.
„Laat me benadrukken dat ik géén voorstander ben van het losknippen van de banden tussen mensen. Familie-hereniging is een belangrijk recht voor migranten. Familie-abolitie wil mensen niet scheiden, maar juist bij elkaar brengen. Alleen niet onder dwang.”
Als we alles dan opnieuw gaan herverdelen, de familie afschaffen en zorg gemeenschappelijk organiseren, hoe zit het dan met liefde?
„Dat zou een goed idee zijn. Dat antwoord gaf Gandhi, toen hem werd gevraagd wat hij van de Westerse beschaving vond: ‘Dat zou een goed idee zijn.’ ‘Rode liefde’, noemen radicale denkers sinds honderd jaar de vorm van liefde die ons uitzicht biedt op een horizon voorbij eigendom. Rode liefde wil ik. Omdat we geven om wat liefde zou kunnen zijn, willen we de liefde zoals we die kennen vernietigen.’
