Onrust binnen het OM over aanpak van overlastgevende asielzoekers, die een boete betalen middels een celstraf

Binnen het Openbaar Ministerie is verdeeldheid ontstaan over de aanpak van overlastgevende asielzoekers. Officieren van justitie hebben intern zorgen geuit over de invoering van een nieuwe ‘asielzoekers-boete’. Het gaat om een aanpak waarbij asielzoekers voor lichte vergrijpen, zoals een winkeldiefstal, een boete betalen met de dagen die zij in de cel spenderen. Officieren vrezen dat asielzoekers hierdoor langer dan noodzakelijk worden opgesloten, wat in strijd zou zijn met de wet. Dat blijkt uit gesprekken van NRC met vijf officieren van justitie die bekend zijn met de nieuwe werkwijze.

Het doel van de aanpak ligt gevoelig binnen het OM. Die draait niet om het innen van de boetes, maar om het opbouwen van documentatie tegen overlastgevende asielzoekers. Daarmee kan hun aanvraag gemakkelijker worden afgewezen door immigratiedienst IND.

Vorig jaar verspreidde Rinus Otte, de hoogste baas van het OM, een werkinstructie onder alle parketten voor de vervolging van asielzoekers. Daarin wordt een nieuw soort geldboete geïntroduceerd, speciaal bedacht voor asielzoekers die kleine misdrijven plegen. Zij betalen de boete, anders dan normaal, met het aantal dagen dat zij in voorarrest doorbrengen.

Op een winkeldiefstal staat een minimale boete van 200 euro – gelijk aan vier dagen cel

Iedere dag in de cel is 50 euro waard. In de werkinstructie wordt als voorbeeld gegeven dat een asielzoeker die drie dagen in voorarrest zit, een boete van 150 euro krijgt opgelegd: drie keer 50 euro. Zo blijft onder de streep nul euro over, waarmee de straf direct is voldaan. Het OM noemt de nieuwe boetevorm een ‘strafbeschikking met aftrek’.

Maar volgens verschillende officieren dreigt op deze manier het voorarrest, bedoeld voor het doen van nader onderzoek, te worden misbruikt. „Een inverzekeringstelling is er om iemand gereed te houden voor het onderzoek”, zegt een officier. „Hier draait het Openbaar Ministerie de zaken om en wordt de inverzekeringstelling gebruikt om een straf te executeren. Dat staat op gespannen voet met het Wetboek van Strafvordering”.

Onrechtmatig vasthouden

Het kan er in de praktijk toe leiden dat asielzoekers onrechtmatig worden vastgehouden, zeggen verschillende officieren. Op dit moment zit iemand voor een licht vergrijp meestal maar even vast. „Als je ’s ochtends een winkeldief oppakt, is het dossier in de loop van die dag meestal wel klaar. Dan wordt iemand met een dagvaarding naar huis gestuurd”, schetst een officier de huidige praktijk. „Er is dan namelijk geen onderzoeksbelang meer.”

Maar voor het slagen van de nieuwe aanpak, is het wenselijk dat de asielzoeker langer vast blijft zitten. Op een winkeldiefstal staat een minimale boete van 200 euro – gelijk aan vier dagen cel. Er kán weliswaar een lagere boete worden opgelegd, maar zelfs bij halvering naar 100 euro zou de asielzoeker nog altijd twee dagen moeten zitten. In de werkinstructie worden suggesties gedaan voor juridische grondslagen om een langer voorarrest te kunnen rechtvaardigen. Zo zou het OM eerst nog justitiële documentatie uit het buitenland kunnen opvragen over de verdachte asielzoeker, zodat het wachten daarop als een ‘onderzoeksbelang’ kan worden uitgelegd. Ook het uitreiken van de strafbeschikking kan worden geschaard onder het onderzoeksbelang, wat nog wat extra tijd oplevert. Hierdoor „hoeft” het volgens de instructie „niet problematisch te zijn” dat het voorarrest van de asielzoeker „(iets) langer voortduurt onder de nieuwe werkwijze”.


Lees ook
Overlastgevende asielzoekers belanden voorlopig niet meer in omheinde opvang

De speciale pbl-afdeling op het asielcomplex in Ter Apel.

Onderzoeksgrond

De kritische officieren zien hierin een poging van het OM het voorarrest langer op te rekken, om de boete te kunnen verrekenen. „Dan krijg je een doelredenering”, zegt een betrokken officier. „En daar moet je heel erg voor oppassen. Wij gaan die onderzoeksgrond niet oprekken ten behoeve van een politiek-bestuurlijke aanpak van vreemdelingen. Als magistraten handelen wij op basis van het Wetboek van strafvordering. Iemand kan wel een leuke instructie bedenken, maar als dat ingaat tegen de strafvordering zullen wij daar niet naar handelen.”

De bezwaren zijn volgens de officieren intern kenbaar gemaakt bij het Parket-Generaal, het landelijke hoofdkantoor van het OM. De woordvoerder van het Parket-Generaal zegt in een reactie „bekend” te zijn met de „zorg” van officieren. Over de nieuwe boete vindt „intern overleg” plaats, en daarbij is „vanzelfsprekend ruimte voor discussie”. De woordvoerder onderstreept dat de inverzekeringstelling niet zal worden ingezet „als middel om de oplegging van een strafbeschikking met aftrek mogelijk te maken”.

Eerder stelde het OM dat de aanpak wordt ingevoerd zodra het Centraal Justitieel Incasso Bureau (CJIB) de boetevorm administratief kan verwerken. Dat is niet het geval, laat het CJIB weten. „Het OM heeft dit los van ons bedacht. Alleen al daarom kunnen wij dit niet uitvoeren.”

Het Parket-Generaal zegt nu dat de invoering van de nieuwe boete „on hold” is gezet. „We gaan hier pas toe over wanneer lopende gesprekken met het CJIB en het ministerie van Justitie en Veiligheid hierover positief zijn afgerond.”

Demissionair minister Dilan Yesilgöz (Justitie en Veiligheid, VVD) wil al langer een hardere aanpak van overlastgevers. De werkinstructie vermeldt dat de nieuwe OM-aanpak er is gekomen „na overleg met bewindslieden”. Zelf ontkent Yesilgöz in een recente Kamerbrief dat zij er iets mee te maken heeft gehad. Het OM zou geheel „uit eigen beweging” met de aanpak zijn gekomen.


Lees ook
Hoe een schaduwteam van Yesilgöz een omstreden asielaanpak doorvoerde

Hoge stalen hekken omgeven de speciale ‘procesbeschikbaarheidslocatie’ op het terrein van het aanmeldcentrum in Ter Apel. Hier moeten ‘overlastgevende asielzoekers’ 
22 uur per dag verblijven.