Joyce Sylvester: ‘Zowel in de Toeslagenaffaire als bij DUO zie ik een overheid die discrimineert’

Joyce Sylvester vond het „bemoedigend”, dat de minister van Onderwijs vrijdag excuses maakte voor discriminatie door DUO, de dienst die de studiebeurzen regelt. Bij de controle op fraude met de uitwonende studiebeurs werden „voornamelijk mbo-studenten met een niet-Nederlands klinkende naam” gecontroleerd, bleek uit onderzoek.

Excuses zijn belangrijk, zegt Sylvester, die zorgen voor „erkenning”. Ze is voorzitter van de Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme, die werd opgericht in 2022 naar aanleiding van de Toeslagenaffaire. Sylvester en haar collega’s doen onderzoek naar discriminatie en racisme in Nederland en adviseren de overheid.

Vaak worden klachten over discriminatie en racisme „niet serieus genomen”, zegt Sylvester. „Ze worden afgewimpeld als incident, als ongegrond.” Het is „een stap vooruit” dat DUO en het ministerie van Onderwijs het probleem nu hebben onderkend, zegt ze. „Studenten met een migratieachtergrond geven al langer signalen af, NOS en Investico hebben er vorig jaar over gepubliceerd. Maar goed, deze excuses zijn pas het begin, nu is er werk aan de winkel.” Tussen 2012 en 2023 onderwierp DUO 26.800 studenten aan een huisbezoek. Welke gevolgen dat had voor hen is nog onduidelijk.

Wat doet dit met studenten met een migratieachtergrond?

„Ik denk dat zij eruit zullen opmaken dat ze waakzaam moeten zijn, en dat ze de overheid niet moeten vertrouwen. En dat is een probleem, in een tijd dat het vertrouwen in de overheid toch al laag is.”

Doet wat er bij DUO is gebeurd u denken aan de Toeslagenaffaire?

„De overeenkomst is dat de overheid discrimineert. Een probleem dat van de Staatscommissie zien, is dat mensen die met discriminatie en racisme door de Nederlandse overheid te maken krijgen te weinig mogelijkheden hebben om hun recht te halen. Zij kunnen bijvoorbeeld niet terecht bij het College voor de Rechten van de Mens. Wij vinden dat dat moet veranderen.”

Sommigen denken: het is ver van mijn bed. Maar discriminatie is heel breed

Het valt op dat de fouten bij DUO sneller zijn erkend dan in de Toeslagenaffaire. Is dat hoopgevend?

„Je ziet dat er steeds meer aandacht komt voor discriminatie en racisme. Tegelijkertijd zijn de oorzaken van discriminatie en racisme zó diep verankerd in de samenleving, dat ze nog veel meer aandacht behoeven. Dat kwam ook naar voren uit onze eerste voortgangsrapportage, eind vorig jaar.” Een belangrijke vaststelling daarin is dat ervaringen met discriminatie geen „op zichzelf staande incidenten” zijn, maar „structureel” plaatsvinden, en kunnen „opstapelen gedurende iemands leven”.

Sylvester wijst erop dat iedereen ermee te maken heeft. „Sommige mensen denken: het is ver van mijn bed. Maar je moet je realiseren dat discriminatie heel breed is. Misschien heb je een familielid dat mindervalide is en lang moet wachten op een aangepaste woning. Of een zus of dochter die minder verdient dan haar mannelijke collega die hetzelfde werk doet.”

Wat moet er nu gebeuren bij DUO?

„DUO doet mee aan een pilot die wij met de Staatscommissie net hebben opgestart. We hebben een instrument ontwikkeld om bij overheidsorganisaties de risico’s op discriminatie in kaart te brengen. De gemeente Arnhem en de douane doen ook mee. Wij hebben hen gevraagd. Dat DUO ook ja heeft gezegd, laat zien dat ze beseffen dat er iets moet gebeuren.

„Voor de pilot stellen ze zelf een doorlichtingsteam op en werken allerlei vragen door, begeleid door iemand van ons.” De checklist staat vol met vragen, bijvoorbeeld over hoe een risicoprofiel is opgesteld, of er onderscheid wordt gemaakt op persoonskenmerken, of er antidiscriminatiebeleid is, of burgers terechtkunnen met klachten over discriminatie en of het tegengaan van discriminatie een prioriteit is van het management. „We maken een soort röntgenfoto van de organisatie. DUO moet straks met een actieplan komen: waar lopen we risico en hoe kunnen we die uitbannen?”

De oorzaken van discriminatie en racisme zijn zó diep verankerd in de samenleving, dat ze nog veel meer aandacht behoeven

Is het moeilijk om zo’n actieplan te maken als een organisatie zelf niet erg divers is?

„We betrekken er ook burgers bij, in diverse samenstelling. Zij worden ook bevraagd, naar hun ervaringen, en ook aan het einde om de rapportage te valideren. Dat is belangrijk, dat het niet losstaat van de samenleving.”

Is het de bedoeling dat straks alle overheidsorganisaties zichzelf gaan doorlichten?

„Na de pilot gaan we evalueren. In Ierland en het Verenigd Koninkrijk doen overheidsorganisaties dat nu al regelmatig, met het doel discriminatie en racisme uit te bannen. Wij moeten onderzoeken of we dat ook in Nederland moeten aanbevelen, zodat het geen eenmalige exercitie is. Ik vind het in elk geval inspirerend.”

Lees ook
Joyce Sylvester: ‘Lang voelde ik mij een roepende in de woestijn’

Discriminatie Methode van DUO

DUO ontwikkelde tijdens een workshop zelfstandig een niet-onderbouwde methode om potentiële fraudeurs te selecteren, bleek uit het vrijdag gepubliceerde onderzoek van PwC. De methode was gebaseerd op „praktijkervaringen” en was „niet op formele wijze gevalideerd door een interne of externe (wetenschappelijke) deskundige”.

Studenten werden eerst gerangschikt op leeftijd, onderwijssoort en de afstand tussen het opgegeven woonadres en dat van hun ouders. Een lage leeftijd, een lager opleidingsniveau en een kleine afstand tot het ouderlijk huis, waren volgens de bedenkers van de methode allemaal risicofactoren.

Deze criteria vertekenden al direct de selectie. Zo is bekend, schrijft PwC, dat uitwonende kinderen van Turks-Nederlandse en Marokkaans-Nederlandse ouders gemiddeld veel dichter bij hun ouderlijk huis wonen dan kinderen van ouders zonder migratieachtergrond.

Uit de eerste automatische selectie werden vervolgens handmatig studenten geselecteerd voor huisbezoek. De paar medewerkers die dit deden, hielden niet bij op basis waarvan ze selecteerden. Hun handelswijze was „niet reproduceerbaar” en op hun werk vond „hoogstens een beperkte interne controle” plaats.

Bij deze handmatige selectie, zo blijkt uit het PwC-onderzoek, hadden studenten uit migrantenwijken een twee keer zo hoge kans om geselecteerd te worden.

Delen





Mail de redactie