Hier uw gezagvoerder: ondanks turbulente tijden is Air France-KLM gezond

Posted on February 29, 2024 by admin

Kalmpjes kabbelt de presentatie van de jaarcijfers van Air France-KLM donderdag voort. De groep haalde meer omzet dan ooit in zijn twintigjarige geschiedenis en ook de winst is een record. Meer dan 93 miljoen passagiers vervoerde het bedrijf in 2023, bijna net zoveel als voor de pandemie.

En zelfs voor het verlieslijdende Transavia Frankrijk heeft bestuursvoorzitter Ben Smith geruststellende woorden. Hij is zijn onderkoelde zelf als hij de resultaten doorneemt.

Maar zodra Smith wordt gevraagd naar Schiphol struikelt de Canadees bijna over de felle bewoordingen. De krimp, uitgesteld maar niet afgesteld, noemt hij „ongehoord”. „Uiterst schokkend” vindt hij het plan van het Nederlandse kabinet. „Een grote teleurstelling, terwijl wij juist veel bijdragen aan de Nederlandse economie.”

KLM zit in de „allermoeilijkste omstandigheden om in te werken, wanneer een luchthaven tegen je is”. Schiphol is zelf ook voor krimp, onder meer in de nacht, om de overlast op de omgeving te verkleinen. „Gewoonlijk wil een vliegveld juist meer verkeer, niet minder.” KLM wordt „onterecht aangevallen, dag in dag uit”.

Smiths felle reactie tekent de zorgen van Air France-KLM over de positie van zijn Nederlandse luchtvaartmaatschappij op thuishaven Schiphol. Air France-KLM’s resultaten mogen in totaal beter zijn dan ooit, KLM had de laatste maanden van 2023 last van tegenslagen op operationeel niveau. Zo is er een tekort aan monteurs en zijn er niet genoeg piloten om sommige toestellen te vliegen.

Alle lopende rechtszaken rond Schiphol – in Nederland en in Europa – maken de situatie voor KLM ook niet zekerder. Air France-KLM is veruit de grootste gebruiker van de Amsterdamse luchthaven.

Zes conclusies naar aanleiding van de resultaten van Air France-KLM.

1. Mensen willen nog steeds massaal vliegen. Het aanbod van tickets is beperkt, door operationele problemen, en dat geeft hogere ticketprijzen. Maar mensen lijken bereid die te betalen.

Met minder passagiers dan in 2019 haalde Air France-KLM in 2023 een hogere omzet dan ooit. Dankzij duurdere tickets steeg de omzet naar 30 miljard euro. Dat is een record voor de groep. De winst was 934 miljoen (2022: 206 miljoen), eveneens een record.

Ook concurrent International Airlines Group (IAG), moederbedrijf van onder meer British Airways en Iberia, meldde woensdag financiële records. Daar steeg de omzet met zo’n 28 procent naar 29,5 miljard euro. IAG haalde 2,7 miljard euro winst.

Budgetmaatschappijen Ryanair en easyJet meldden al eerder goede resultaten. Lufthansa maakt volgende week jaarcijfers bekend. Ook voor de komende zomer verwacht de luchtvaart veel vraag naar tickets. Met name van vakantiegangers. Zakelijke reizigers zijn nog niet helemaal terug na de Covid-19-crisis.

Ook het vliegverkeer naar sommige bestemmingen is nog niet hersteld van de pandemie. Air France-KLM vliegt bijvoorbeeld naar China nog de helft van het aantal vluchten van 2019. Dat komt vooral doordat Chinese toeristen nog veel minder naar Europa reizen dan voor de pandemie. Voor heel Azië is de capaciteit nog slechts 77 procent. Naar de VS daarentegen vliegt Air France-KLM een capaciteit van 114 procent ten opzichte van 2019.

Het verklaart volgens financieel directeur Steven Zaat van Air France-KLM de lagere omzet van zijn bedrijf vergeleken met IAG. De Spaans-Britse groep concentreert zich namelijk vooral op bestemmingen in Noord-Amerika en Latijns-Amerika en heeft minder last van de situatie in Azië.

2. Budgetmaatschappijen zijn sneller hersteld van de coronacrisis dan ‘traditionele’ maatschappijen. Dat komt onder meer door geopolitieke problemen.

Passagiers willen weliswaar graag weer vliegen – en dat is de basis voor de positieve resultaten van Air France-KLM en IAG – maar niet tegen elke prijs. Het verklaart het succes van Ryanair en easyJet.

Sneller dan de traditionele maatschappijen herstelden de budgetmaatschappijen van alle reisbeperkingen tijdens de coronacrisis. Tijdens de coronapandemie hielden zij hun toestellen aan de grond, en ontsloegen zij veel personeel; erna hielden ze de kosten laag. Wie het aantal vluchten van bijvoorbeeld Ryanair in 2022 en 2023 vergelijkt, ziet dat de Ierse prijsvechter vorig jaar al 21 procent meer vluchten uitvoerde dan in 2019.

Verder hebben de budgetmaatschappijen die vliegen binnen Europa minder last van de geopolitieke problemen die bijvoorbeeld KLM wel heeft. Lucratieve routes naar Azië leveren nu minder geld op, herhaalde Air France-KLM tijdens de presentatie van donderdag, omdat vliegen over Rusland niet mag. KLM moet soms vier in plaats van drie piloten meenemen omdat de omvliegroutes flink langer zijn.

Air France, groot van en naar Afrika, had in 2023 veel last van onrust in West-Afrika. Na de staatsgreep in Niger in juli kon niet meer worden gevlogen op (en over) het land. En budgetdochter Transavia schrapte afgelopen najaar veel vluchten naar populaire vakantiebestemmingen in Egypte en Jordanië door het conflict in Gaza.

Transavia leed vorig jaar overigens een operationeel verlies van 97 miljoen euro. Volgens topman Smith ligt dat aan de vernieuwde Franse tak van Transavia. Smith: „Transavia Nederland maakt winst en doet het juist heel goed.”

3. KLM, jarenlang het best presterende onderdeel binnen de groep, verliest terrein aan Air France. Het vierde kwartaal was zeer slecht voor KLM.

Van de oude rivaliteit tussen Air France en KLM is geen sprake meer, stelde Ben Smith donderdag. „Wij zijn een internationaal bedrijf dat in de hele wereld opereert. Ik ben niet Frans, ik ben niet Nederlands”, aldus de Canadees. „En neem SAS – niet Frans en niet Nederlands.” Air France-KLM nam vorig jaar een aandeel van 19,9 procent in de Scandinavische maatschappij SAS.

Wie toch de resultaten van Air France en KLM vergelijkt, ziet dat de Nederlandse maatschappij terrein verliest in de groep. Air France en KLM boekten allebei circa 13 procent meer omzet (Air France: 13,7 procent, KLM: 12,8 procent). De Fransen zorgen nog steeds voor ruim 60 procent van de omzet, de Nederlanders voor pakweg 40 procent.

Maar het aandeel in de brutowinst (voor rente, belasting, afschrijvingen en andere lasten) van Air France steeg vorig jaar aanzienlijk. Air France haalde een resultaat van 2,66 miljard euro; dat is 63 procent van de totale brutowinst, tegenover 54 procent in 2022. KLM droeg een brutowinst van 1,57 miljard bij (een aandeel van 37 procent; dat was in 2022 nog 47 procent).

Een erg slecht vierde kwartaal van 2023 brak KLM op. „Operationele problemen”, aldus de maatschappij. KLM moest vluchten annuleren door een beperkte baancapaciteit op Schiphol als gevolg van het stormachtige weer en door verminderde inzetbaarheid van de vloot.

Marjan Rintel, president-directeur van KLM, stelde donderdag dat de problemen onder meer zijn veroorzaakt door een haperende toeleveringsketen. KLM’s onderhoudstak moet vaak lang wachten op een paar laatste onderdelen voordat men een vliegtuig weer de lucht in kan sturen.

Verder probeert KLM „een inhaalslag te maken” bij het aannemen van technici en piloten, aldus Rintel. Vakbond Nederlandse Vereniging van Luchtvaarttechnici (NVLT) waarschuwt al veel langer dat een personeelstekort dreigt bij KLM’s onderhoudstak. Veel ervaren technici, die een reparatie mogen certificeren, gaan met pensioen. KLM laat sinds kort onderhoudswerk doen in het VK en België.

4. Air France-KLM lijkt nu financieel gezond maar daarvoor heeft het bedrijf wel alles uit de kast moeten halen. Zo heeft het bedrijf zijn Flying Blue-programma verkocht aan een durfinvesteerder.

De Frans-Nederlandse groep eindigde 2023 met een netto schuld van 5 miljard euro. Dat is 1,3 miljard lager dan een jaar eerder. De groep heeft een verhouding netto schuld/brutowinst van 1,2. Dat was vorig jaar nog 1,8. Onder de 3 wordt gezien als financieel gezond. Concurrent IAG (British Airways, Iberia) meldde donderdag een verhouding van 1,7 (2022: 3,1).

Air France-KLM heeft zijn schuld weten te verlagen met allerhande financiële instrumenten. Zo introduceerde het bedrijf een jaar geleden duurzaamheidsgerichte obligaties. Als de groep een aantal ‘groene doelen’ haalt, zoals een lagere CO₂-uitstoot, krijgt het gunstiger voorwaarden voor een lening van 1 miljard euro. De groep deed donderdag geen mededelingen over deze financiering.

Verder verkocht Air France-KLM zijn loyaliteitsprogramma voor trouwe klanten, Flying Blue, deels aan investeringsmaatschappij Apollo. Dat levert naar schatting 1,5 miljard op. Apollo participeert nu in het bedrijf dat het Flying Blue-spaarprogramma exploiteert voor Air France-KLM op termijn moeten ook klanten van Transavia en SAS kunnen deelnemen.

KLM moet nog 1,3 miljard euro terugbetalen aan de Nederlandse fiscus. Net als andere bedrijven in Nederland kreeg de maatschappij uitstel van belastingen tijdens de pandemie.

5. De consolidatie in de versnipperde Europese luchtvaart schiet niet op. De Europese Commissie verzet zich tegen overnames van ITA, Air Europa en mogelijk ook SAS.

Bestuursvoorzitter Ben Smith had donderdag weinig nieuws te melden over fusies en overnames in de Europese luchtvaart. Air France-KLM nam vorig jaar voor 145 miljoen euro een belang van bijna 20 procent in SAS. Maar welke plannen Smith heeft met dat bedrijf wilde hij nog niet kwijt. Eerder moet SAS helemaal uit surseance van betaling komen. Dat is vermoedelijk dit voorjaar.

Evenmin wist Smith nieuws te melden over zijn interesse in TAP. Air France-KLM zou de kleine Portugese maatschappij graag inlijven – en de Portugese regering wil een deel van haar aandelenpakket verkopen – maar meer duidelijkheid volgt vermoedelijk pas na de Portugese verkiezingen eind maart. TAP is sterk op routes naar groeimarkt Brazilië.

Ook de overname van de Spaanse maatschappij Air Europa door IAG stagneert. Ook daar wil Brussel meer onderzoek. Ben Smith begrijpt dat wel, zei hij donderdag. „Met Air Europa krijgt IAG, ook eigenaar van Iberia en [de Spaanse budgetmaatschappij] Vueling een heel sterke positie op de luchthaven van Madrid. Daar hebben wij zorgen over.”

Geen nieuws over fusies en overnames is misschien wel goed nieuws voor Europese passagiers. Reisbureaus, touroperators en luchthavens uiten al langer zorgen over de stijgende concentratie in de Europese luchtvaart. Als de overnames van SAS, ITA, Air Europa en TAP doorgaan krijgen de vijf grote luchtvaartmaatschappijen in Europa (Lufthansa, IAG, Air France-KLM, Ryanair en easyJet) bijna driekwart van de markt in handen. Twintig jaar geleden was hun gezamenlijk aandeel nog minder dan 50 procent. De reissector vreest dat de concurrentie op duizenden vliegroutes fors wordt beperkt.

6. Het blijven onzekere tijden voor Air France-KLM, vooral op Schiphol. Slecht weer speelt mee, maar ook alle juridische procedures in Nederland geven onzekerheid.

Een flink aantal procedures maakt de situatie op Schiphol een juridisch moeras.

De Hoge Raad doet vermoedelijk dit voorjaar uitspraak in de zaak van KLM en andere luchtvaartmaatschappijen en -organisaties tegen de kabinetsplannen voor Schiphol. Verder moet de Europese Commissie advies uitbrengen over de Europese procedure die Nederland moet volgen voor krimp op luchthavens om de geluidsoverlast te beperken.

Daarnaast loopt de rechtszaak van stichting Recht op Bescherming tegen Vliegtuighinder. Omwonenden van Schiphol eisen dat de Nederlandse staat hen beter beschermt tegen lawaai.

De vierde zaak gaat over corona-steun aan KLM. De Commissie heeft die staatssteun goedgekeurd, maar al twee keer heeft de Europese rechter de Commissie op de vingers getikt. Hoe dit verder gaat is onduidelijk, zei Ben Smith donderdag.

De vijfde procedure betreft de arbeidsomstandigheden van het personeel van KLM en dienstverlenende bedrijven die op het platform van Schiphol werken. Zij moeten beter worden beschermd tegen (kankerverwekkende) uitstoot van kerosine- en dieselmotoren, vindt de Arbeidsinspectie. Als KLM verantwoordelijk wordt gesteld voor ernstige ziekte van werknemers, kan dat grote gevolgen hebben.

En tot slot dreigt een rechtszaak tegen het afgeven van de natuurvergunning aan Schiphol. Als die zaak op termijn leidt tot minder vluchten op de Amsterdamse luchthaven, raakt dat KLM direct.

Ondertussen, vertelde Ben Smith tijdens de presentatie van donderdag, kijkt de groep naar andere luchthavens buiten Nederland. Transavia vliegt deze zomer al vaker vanaf Brussel.

Kabinet wil aftrek hypotheekrente verhogen voor midden- en hoge inkomens

admin
November 25, 2024
0

Goedemorgen, welkom bij het economieblog van 25 november.

De aftrek van de hypotheekrente is een heikel punt. Toch is het kabinet van plan om de regels te veranderen: middeninkomens en hoge inkomens mogen straks meer aftrekken dan lage inkomens, meldt Het Financieele Dagblad. De Eerste Kamer kan er nog een stokje voor steken.

De verwachting is dat de regering-Biden nog deze week strengere exportmaatregelen voor Chinese chipbedrijven aankondigt. Het zou gaan om honderden chipmakers in China die geen geavanceerde apparatuur uit het Westen meer mogen importeren. Wat dat voor ASML en ASM International betekent is niet zeker. Nog voor Thanksgiving (donderdag) zouden de regels bekend moeten worden.

De Italiaanse bank UniCredit doet een bod van 10 miljard dollar op zijn Italiaanse concurrent, Banco BPM. De Financial Times ziet dit als het teken van een nieuwe consolidatietrend, om met grotere Europese banken beter te concurreren met banken uit de VS en Azië.

Bloomberg meldt dat beurzen positief reageren op de keuze van Scott Bessent als voorgestelde kandidaat-minister van Financiën in de regering-Trump. Geen verrassing: hij is van plan de belastingen te verlagen, vertelde hij de The Wall Street Journal.

Oliereuzen hebben zich op massaproductie van plastic gestort. Hoe Shell bij Pittsburgh de buurt vervuilt met een enorme plasticfabriek

admin
November 22, 2024
0

Zoet. Zo rook de lucht, de eerste keer dat hij de fabriek rook. „Geen vieze geur”, zegt Skyler Brimmeier (31). „Een beetje als ahornsiroop.” Maar soms rook de lucht „een paar dagen naar rotte eieren”. En meestal „naar verbrande benzine”.

Brimmeier, met een strakke donkergrijze jeans en een groene sweater, zit aan een houten picknicktafel voor de bibliotheek van de gemeente Beaver County, in de staat Pennsylvania. Hij zit er graag, vanwege het uitzicht over de rivier de Ohio. De bomen aan de overkant van de vallei steken in rode en gele herfsttinten tegen elkaar af.

Vanuit zijn achtertuin in het plaatsje Vanport zag hij tot twee jaar geleden de fabriek van Shell anderhalve kilometer verderop verrijzen; de aanblik van een kleine stad. De geuren vlogen hem aan als hij ’s ochtends de deur uit stapte om zijn hond uit te laten. Nog indrukwekkender waren de kleuren. „Soms waren de vlammen door het affakkelen van gassen zo hoog, dat het leek of er een gigantische oranje lichtbol over de horizon hing. Vrienden uit Ohio vroegen of Beaver in brand stond.”

Op een terrein van minstens 225 voetbalvelden groot bouwde Shell voor 13 miljard euro een nieuwe plasticfabriek. In de fabriek heeft de oliereus de capaciteit jaarlijks 1,6 miljoen ton plastic te maken. Het gaat om polyetheen-korrels, die worden gebruikt voor shampooflessen, speelgoed en flexibele plastics zoals verpakkingen en wegwerptasjes.

De bouw begon in 2017, eind 2022 startte de fabriek de eerste productie. Het kreeg vergunningen om bepaalde hoeveelheden chemische stoffen uit te stoten, maar na ruim één maand productie schoot Shell al door de maximale jaarlijkse uitstoot heen.

Grootste fossiele groeimarkt

Shell noemt zich in reclames graag een van de grootste aanjagers van de energietransitie. Tegelijk investeert het aan de andere kant van de wereld in de grootste fossiele groeimarkt van de toekomst: (wegwerp-)plastics.

Shell ziet net als andere oliebedrijven dat de vraag naar brandstof door elektrische auto’s kan gaan dalen. Oliereuzen hebben afgelopen jaren de ene na de andere plasticfabriek – zoals deze in Pennsylvania – gebouwd. Ze investeerden gezamenlijk honderden miljarden euro’s in plastic productie wereldwijd.

Omdat plastic een wereldmarkt is en in de praktijk fossiel plastic met gerecycled plastic concurreert, hebben Europese reyclingbedrijven last van de goedkope, fossiele plastics van oliereuzen en andere fabrieken die via de haven van Antwerpen en Rotterdam het continent binnenkomen. In Nederland vielen dit jaar al vijf plasticrecyclingbedrijven om.

Monitoren als fulltime baan

Ook op een donkere avond is Clifford Lau een opvallende verschijning. Zijn donkerbruine haar zit wild, zijn baard is grijs, en zijn rug iets gebogen. In zijn hand heeft hij een meetapparaat: een soort groot uitgevallen walkie-talkie met gele knoppen, rood flikkerend licht en een lange witte antenne.

Lau parkeert zijn grijze Honda Fit onderaan Cade Drive in Monaca en stapt uit. De struiken aan het einde van de kronkelende nieuwbouwstraat tekenen scherp af tegen de witte waas van de fabriek van Shell, die door duizenden lampen wordt verlicht. Lau duwt takken opzij en loopt de heuvel af voor beter uitzicht. „Dit is eigenlijk al Shell-terrein.”

Lau brengt veel tijd door in deze bosjes in de nachtelijke uren. Voor hem is het monitoren van Shell een bijna fulltime baan geworden. Een paar jaar geleden zag zijn leven er nog heel anders uit. Lau is gepromoveerd in synthetische organische scheikunde en werkte dertig jaar als chemicus in de industrie, zoals bij Bayer en Polaroid.

Hij raakte in 2021 betrokken bij Shell na het „ahornsiroop-incident”. De lokale toezichthouder, de Department of Environmental Protection, kwam na meldingen op de zoete lucht af. „Ze gingen alle restaurants af om te vragen of ergens in de keuken suiker was aangebrand. Hoewel de geur vijf dagen bleef hangen, stelden ze wel vast dat de geur van Shell kwam. Maar ze namen geen luchtmonsters om onderzoek te doen naar de oorsprong van de zoete lucht. We besloten: als zij de fabriek niet goed in de gaten houden, moeten wij het maar doen”, zegt Lau.

**Omwonende Clifford Lau monitort** met meetapparatuur de uitstoot van de Shell-fabriek. Inmiddels is dit voor hem bijna een fulltime baan geworden, hij is het aanspreekpunt voor Beaver County.

Inmiddels is Lau het aanspreekpunt voor Beaver County. Hij krijgt regelmatig sms’jes over alarmen, geuren, licht of lichamelijke klachten en probeert waar mogelijk bij de fabriek te achterhalen wat de oorzaak is. Overtredingen meldt hij met de milieuorganisatie waarvoor hij actief is, Beaver County Marcellus Awareness Community, aan de lokale toezichthouder. In eerste instantie verzette Shell zich tegen een monitoringssysteem, nu hangen aan de huizen of hekken van tientallen buurtbewoners camera’s en meetapparaten.

De witte gloed van de fabriek schijnt op het gezicht van Lau. De fabriek heeft de aanblik van een dystopisch landschap van tientallen meters hoge torens, grote vaten en hoge pijpen, waar nu witte stoom uit komt, maar waar ook regelmatig oranje vlammen te zien zijn als de fabriek overbodige gassen affakkelt. Uit de fabriek stijgt een continu ruisend geluid op, en af en toe een hoge fluittoon. Goederentreinen rijden af en aan.

Lau wijst naar zeven slanke, tientallen metershoge pijpen naast elkaar. „Wij noemen dat de zeven zussen. Dat zijn de ethyleenkrakers. En dat”, hij wijst naar een andere installatie, „is iets wat we het soepblik noemen. En soort verbrandingsoven. Daar hebben we nog het grote potlood, en daar het kleine potlood.” Waarom al die namen? „Mensen belden mij op en zeiden: ‘Ik zie vlammen’. Wáár dan, vroeg ik. Toen hebben we deze namen bedacht. Nu kunnen mensen zeggen: bij de zeven zussen, of het soepblik.”

Kankerverwekkende stoffen

Lau somt op hoog tempo stoffen op die de fabriek uitstoot. „Stikstofdioxide, zwaveldioxide, koolmonoxide, kooldioxe, formaldehyde, benzeen, hexaan, naftaleen, tolueen. Een aantal van deze stoffen veroorzaakt een toename van ozon in de lucht. Sommige stoffen, of een cocktail ervan, kunnen een verhoogd risico op kanker geven.” De tijd moet uitwijzen wat over tien of twintig jaar de gevolgen zijn voor de mensen uit Beaver County, zegt Lau.

Soms merkt hij zelf dat de lucht anders is, bijvoorbeeld toen hij in het voorjaar van 2023 zijn keel geïrriteerd voelde raken bij de bibliotheek van Beaver. Op zijn walkie-talkie-meetapparaat zag hij de waarde van vluchtige organische stoffen enorm hoog uitslaan. „Ik was kilometers verwijderd van de fabriek.”

Shell bleek binnen 24 uur honderd kilo benzeen te hebben uitgestoten, vele malen meer dan toegestaan. Benzeen kan (in grote hoeveelheid) kankerverwekkend zijn. Buurtbewoners klaagden over geïrriteerde ogen en een sterke geur in de lucht.

Benzeen is een van de bijproducten die ontstaan in de fabriek, legt Lau uit. „Voor het proces waarmee hier plastic wordt gemaakt heb je geen olie nodig. Het wordt van vloeibaar gas gemaakt, afkomstig uit schaliegas. In die ovens verwarmen ze dat op zeer hoge temperaturen, en dan scheurt de ethaan als het ware uit elkaar. En daarbij krijg je bijproducten als methaan, benzeen – allerlei stoffen.”

Hij bekijkt de fabriek met een mix van scheikundige bewondering, en minachting. „Als ze er nou een geneesmiddel voor kanker zouden ontwikkelen, dan zou het misschien wel oké zijn. Maar ze maken geen geneesmiddel voor kanker. Polyethyleen is een behoorlijk goedkoop plastic. Het opboren van schaliegas is een vervuilend proces. Het transporteren van gas geeft vervuiling. Wat deze fabriek doet is vervuilend. En dan is het product dat ze maken op zichzelf een vervuiler van het milieu. Dus het is slecht van begin tot eind.”

‘Ik woon in een nachtmerrie’

Vijftig kilometer ten zuiden van de Shell-fabriek woont Michelle Stonemark met haar man en drie kinderen. In een bosrijk heuvellandschap, in het district Washington County, leidt een grijze oprijlaan naar haar lichtblauwe woning. ‘Happy Halloween’, staat op haar deurmat. De omgeving lijkt sereen, maar is het niet. Stonemark: „Ik woon in een nachtmerrie.”

Met haar ouders, zus en een vriendin kocht ze in 2010 dit stuk land van 12 hectare groot. Terwijl ze er elk hun eigen huizen op lieten bouwen, bleek de buurman zijn terrein te hebben verhuurd aan een schaliegasbedrijf. Inmiddels zijn er vijf schaliegasputten aangelegd bij haar buurman, zo’n 160 meter van haar woning.

„Ik voel de trillingen in m’n borst. Onze vaat rammelt, onze schilderijen schudden aan de muren. Soms word ik wagenziek als ik door mijn huis loop.”

**Even Clark (l.) en Heather Hulton VanTassel** varen op de Ohio nabij het complex van Shell om onderzoek te doen naar vervuiling van de rivier.

Problematischer dan de trillingen vindt ze het affakkelen van overbodige gassen bij haar buurman. „De vlammen kunnen bijna 10 meter hoog de lucht in schieten. Het ziet eruit als een vlammenwerper.”

’s Nachts ligt ze wakker, bezorgd over de gezondheidseffecten. „Onze kinderen hebben bloedneuzen die ze eerder nooit hadden. We hebben heel veel hoofdpijn, zijn vaak misselijk.”

Het ethaan dat wordt opgepompt naast de tuin van Stonemark, gaat naar Shell. De oliereus maakt gebruik van de schaliegasboom die er sinds twee decennia is. Ethaan is daarvan een bijproduct en dat wordt naar de fabriek boven Pittsburgh getransporteerd met een pijpleiding. Shell moest 670.000 dollar boete betalen voor milieuovertredingen rond de pijpleiding waarmee het bedrijf dat doet en het niet op de hoogte brengen van de toezichthouder. In het heuvelachtige zuidwesten van Pennsylvania is schaliegas overdadig onder de grond aanwezig en dat maakt de fabriek Shell een dankbare bestemming voor ethaan.

Treinwagons vol plastic korrels

„Wat een prachtige dag”, zegt Evan Clark. „Met deze mooie herfstkleuren. En het water zo kalm.” Hij duwt zijn boot met zijn bruine laars van een kleine pier af.

Eens per maand gaat Clark hier vanaf Vanport op inspectie. Vandaag heeft hij Heather Hulton VanTassel meegenomen, die promoveerde op ecologisch onderzoek. Samen doen ze voor de non-profitorganisatie Three Rivers Waterkeeper onderzoek naar de vervuiling in de Ohio.

„Plastic blijft mij bezighouden”, zegt Clark. „Zeventien jaar geleden haalde ik al met vrijwilligers plastic afval uit de rivier. Nu kijk ik nog steeds naar plastic, maar dan naar de productie van plastic in onze regio.”

Zijn boot glijdt de Ohio over, langs de kade, in de richting van Shell. „Je kan hier al de grijze toppen van de treinwagons zien”, zegt hij op ruim een kilometer afstand van de fabriek. „Die laden ze vol met plastic korrels, iets kleiner dan een graankorrel. Die brengen ze naar andere fabrieken, waar ze er plastic spullen van maken.”

Rokende schoorsteenpijpen steken uit boven de bomen in herfsttinten.

Afvalwater van de Shell-fabriek dat in de rivier de Ohio wordt geloosd. De lucht ruikt er naar terpentine.

Foto’s: Quinn Glabicki

Minutenlang stuurt Clark de boot langs het Shell-terrein. Dit stuk land heeft een „geschiedenis”, vertelt Hulton VanTassel. „Er heeft lange tijd een loodbedrijf gezeten. Daarna een zinkbedrijf. Dat sloot rond 2015.” Shell koos het stuk land voor de fabriek en kreeg een belastingvoordeel van 1,6 miljard dollar van de staat Pennsylvania. Shell gaf weliswaar naar eigen zeggen 80 miljoen dollar uit om het terrein op te schonen, maar de experts zijn niet overtuigd.

„De bodem is nog zwaar vervuild”, zegt Hulton VanTassel. „Waarschijnlijk is het gekocht voor een fractie van wat een ander, schoon stuk land langs de Ohio zou kosten. We zouden gezien het proces van plasticproductie geen aluminium moeten terugvinden in het water dat van het Shell-terrein komt, of zink, of lood, maar dat hebben we wel gedaan.”

Langs de fabriek – overdag niet witverlicht, maar verschillende tinten grijs – vaart Clark naar een van de plekken waar Shell z’n afvalwater loodst op de rivier. Uit een grote buis komt dampend water, dat als een kleine waterval over de rotsen neerklettert, de rivier in. De lucht ruikt er naar terpentine. Vlakbij is een meneer in een kleine bruine boot aan het vissen. Hij zwaait beleefd.

Het **fabrieksterrein van Shell in Monaca**, Pennsylvania wordt ’s nachts door duizenden lampen wit verlicht.

Toezichthouder Department of Environmental Protection stelde acht keer overtredingen vast van de milieuvergunning van Shell wat betreft het afvalwater van de fabriek, zoals te hoge concentraties tolueen en de weekmaker dibutylftalaat.

Clark loopt naar de punt van zijn boot en buigt voorover. Uit het water pakt hij een dikke tak die vastzit vlak bij de uitstroom van het afvalwater van Shell. Hij plukt er een kleine, doorzichtige korrel vanaf, die hij tussen zijn vingers omhooghoudt. Een plastic korrel, precies zoals het eindproduct van deze fabriek. „Ik kan niet garanderen dat deze van Shell komt, want een andere plasticfabriek in de buurt lekt veel plastic korrels in de rivier. Ik heb wel honderden korrels gevonden vlak bij waar het afvalwater geloosd wordt van Shell, in allerlei formaten. Deze regio heeft een groot plasticprobleem.”

Ondanks het plastic in het water, milieuzorgen en de overlast, is niet iedereen negatief over de fabriek. In West-Pennsylvania sloten veel staalfabrieken, ooit de motor van de economie. Shell beloofde met z’n plasticindustrie de regio „een nieuwe rol” te geven. De mensen uit de dorpen in Beaver County reageerden dan ook niet meteen afwijzend op een nieuw, groot, industrieel complex in hun midden.

Aan de bouw van de fabriek werkten 9.500 duizend mensen, maar die vertrokken weer. Uiteindelijk bleven er 600 de machines aansturen; veel ingenieurs, vaak mensen van buiten Beaver County die in het nabijgelegen Pittsburgh gingen wonen. Uit een rapport van de lokale universiteit bleek dat de beloofde werkgelegenheid uitbleef.

„Er zijn veel verschillende standpunten over de fabriek in de gemeenschap”, zegt Hulton VanTassel. „Ik heb mensen horen zeggen dat ze niet meer in hun eigen slaapkamer kunnen slapen, omdat ze daar te veel last hebben van de herrie van de fabriek. Sommige mensen zijn erg bezorgd over hun gezondheid. Maar er zijn ook veel mensen die vinden dat alle extra industrie in de regio goede industrie is – ook al vallen de banen wel tegen.”

Weg verhuisd

Jackie Shock-Stewart besloot niet af te wachten hoe het zou zijn deze fabriek als buurman te hebben. Ze vertelt het 150 kilometer bij de fabriek vandaan, op een bruin gestoffeerde bank in Ohio. Net als twee bevriende families is ze weg verhuisd. Ze vertrok in 2022, vlak voordat de productie begon.

Met haar ranke vingers slaat ze de bladzijden om van een fotoboek dat ze nog maakte van hun oude thuis en tuin. Hun oude huis in Beaver noemt ze een „paradijs”, met een tuin op een dichtbeboste steile heuvel. In de lente plukten ze hun eigen kersen. Stenen hakten ze zelf uit een groeve en bouwden er wandelpaden mee. Ze deelden hun tuin met herten, wasberen, slangen en soms zelfs een coyote.

Toen de fabriek werd gebouwd schenen de witte lampen door de bomen heen haar tuin in. „Alsof er stadionlichten aan stonden. De hele dag en nacht.” Ze raakte bezorgd over haar gezondheid, en die van haar kinderen, die naar een basisschool gingen vlak bij de fabriek. Toen het haar man lukte een baan te vinden in Ohio, verhuisden ze.

„Ik zie ook dat plastic een handig product is, maar voor het milieu is het niet goed. Ik denk niet dat we nog meer van zulke kolossen van fabrieken nodig hebben om zoveel plastic te maken. Zouden we niet al dat geld moeten inzetten voor alternatieven voor plastic?”

Op de bruine tegelvloer speelt haar jongste dochter, haar rode haar in twee staarten, met een kleiset die ze kreeg voor haar vijfde verjaardag. Met een grote rode speelgoedmixer ‘bakt’ ze taartjes en koekjes. De set is van plastic.

Uit huis gaan is voor jonge Spanjaarden onbetaalbaar: ‘Deze wooncrisis is een tikkende tijdbom’

admin
November 20, 2024
0

Isabel Almeida (34) werkt al tien jaar voltijds als verpleegkundige op een afdeling cardiologie in Madrid. Ze draait dagelijks twee diensten, van samen negen uur, vijf dagen in de week. „Maar met mijn salaris kan ik me geen eigen woning permitteren”, zegt ze gefrustreerd. Ze woont daarom bij haar ouders in de wijk Hortaleza, buiten de ring van Madrid. Haar zusje van 29 woont om dezelfde reden ook nog thuis.

In Europa lopen veel mensen ertegenaan dat er geen betaalbare woningen te krijgen zijn. In Spanje is de onvrede hierover in oktober al aan de oppervlakte gekomen. Spanjaarden gingen meermaals de straat op om te protesteren tegen onbetaalbare hypotheken en hoge huren, vooral in en rond de grote steden. Ook dit weekend staan weer demonstraties gepland.

Van de jonge Spanjaarden (achttien tot dertig jaar) woont meer dan 80 procent niet zelfstandig. In Nederland, dat toch ook een groot woningtekort en hoge prijzen kent, woont slechts 46 procent van de jongvolwassenen nog thuis.

„Ik schaam me er soms voor”, zegt Almeida. „Maar als ik alleen zou wonen, ben ik 70 procent van mijn salaris kwijt, voor één kamer!” Als verpleegkundige verdient ze 1.800 euro netto. Een eenkamerwoning kost in Hortaleza nu 900 tot 1.300 euro per maand. In de binnenstad van Madrid, in wijken als Lavapiés, Embajadores en Malasaña, betaal je voor zo’n woonruimte zelfs 1.400 tot 2.500 euro. „Ik ben allang gestopt met zoeken naar een huis. Hoe kan ik met wat ik overhoud een normaal leven leiden?”

Hetzelfde ervaart Jorge Rodriguez (26), personal trainer in een sportschool in de wijk Delicias. Hij werkt veertig uur per week en woont noodgedwongen bij zijn vader. „Ik moest een keuze maken: mijn complete salaris uitgeven aan vaste lasten en verder geen leven hebben, of bij mijn vader intrekken en geregeld kunnen reizen, uit eten gaan en andere leuke dingen ondernemen.” Hij koos voor het laatste en spaart, afgezien van een maandelijkse bijdrage aan zijn vader, een groot deel van zijn salaris van 1.700 euro bruto. „In de hoop dat ik voor mijn dertigste genoeg spaargeld heb om een huis te kopen.”

Steeds meer Spanjaarden met een voltijdbaan in bijvoorbeeld zorg, onderwijs of financiële sector hebben moeite een (huur)woning te vinden, vooral in grote steden als Madrid, Barcelona en Bilbao. Volgens huurplatform Idealista is een kamer huren nu gemiddeld 30 procent duurder dan vorig jaar. In Nederland is de huur in diezelfde periode met gemiddeld 5,4 procent gestegen. Gevolg van die rap stijgende huur in Spanje is dat ook meer dertigplussers bij hun ouders blijven wonen of een appartement delen met huisgenoten.

Veertig procent van Spaanse huurders geeft meer dan 40 procent van hun inkomen uit aan de huur. De centrale bank van Spanje, Banco de España, waarschuwde vorige maand dat zo’n 45 procent van de hurende Spanjaarden door de armoedegrens dreigt te zakken als gevolg van de hoge woonlasten. Ook lopen ze het risico op sociale uitsluiting. Binnen Europa ligt dat gemiddeld 15 procentpunt lager.

Tikkende tijdbom

De wooncrisis in Spanje heeft verschillende oorzaken, zegt Almudena Martínez del Olmo, hoogleraar huisvesting aan de Universidad Rey Juan Carlos in Madrid. Ze droeg bij aan een recent onderzoek over de wooncrisis, een diepgeworteld probleem dat volgens haar terugvoert op de economische crisis van 2008. „Sindsdien zijn de voorwaarden om een huis te kopen strenger geworden en is er meer onzekerheid op de arbeidsmarkt. Daardoor konden steeds minder mensen een huis kopen”, legt ze uit. „Het gevolg was krapte op de huurmarkt. En die ongekende vraag naar huurwoningen heeft geleid tot een enorme prijsstijging die niet in verhouding staat tot de financiële capaciteit van de Spanjaarden.”

Waar enkele jaren geleden de wooncrisis vooral kwetsbare groepen in de samenleving raakte, zoals migranten, is dat volgens Martínez del Olmo inmiddels verschoven naar de middenklasse.

Volgens berekeningen van Banco de España komt Spanje 1,2 miljoen woningen tekort. Jaarlijks worden er zo’n 90.000 gebouwd, maar daarmee valt de vraag niet bij te benen. Net als in Nederland kampen bouwbedrijven met personeelstekort, hoge materiaalkosten en gebrek aan ruimte in de steden.

Woningzoekenden lijden ook onder de groei van het toerisme in Spanje. Terwijl Airbnb-accommodaties en andere toeristenwoningen van de reguliere huurmarkt verdwenen, groeide het aantal woningzoekenden. Dat leidde afgelopen zomer tot massale protesten tegen toerisme.

Verschillende regio’s willen nu strengere regels voor verhuur aan toeristen. Zo stelde Barcelona in juni een verbod op toeristische verhuur van appartementen in: tegen 2028 moeten alle ruim tienduizend vergunningen daarvoor zijn ingetrokken. De lokale overheid in Malaga besloot zojuist om met ingang van deze maand de verhuur van appartementen aan toeristen te verbieden, om zo de huren in bedwang te houden.

Maar volgens hoogleraar Martínez del Olmo is tegengaan van verhuur aan toeristen en migranten – die van rechtse partijen vaak de schuld krijgen van het woningtekort – slechts symboolpolitiek. „De situatie in Spanje is problematischer dan in andere Europese landen, omdat we hier geen ‘diversiteit’ in de woningmarkt hebben. Zo zijn er nauwelijks sociale huurwoningen.”

Het land telt 300.000 sociale huurappartementen: 1 procent van de woningmarkt. In Nederland is dat 34 procent. Martínez del Olmo: „Als hier niet meer sociale huurwoningen worden gebouwd en de huurprijzen niet worden gereguleerd, wordt de noodsituatie alleen maar erger. Het is een tikkende tijdbom.”

Huurstaking

De demonstraties tegen de woningnood in oktober zijn een voorbode van een groot protest deze zaterdag, waarbij de organisatie ook oproept tot een nationale huurstaking. Valeria Racu, woordvoerder van huurdersbond Sindicato de inquilinas e inquilinos de Madrid: „Als de huren de komende jaren blijven stijgen en de regering en verhuurders ons niet tegemoetkomen, stoppen we met betalen.”

Als de huren de komende jaren blijven stijgen en de regering en verhuurders ons niet tegemoetkomen, stoppen we met betalen

Valeria Racu
woordvoerder huurdersbond Madrid

Bij de huurdersbond zijn enkele duizenden Madrilenen aangesloten. Tientallen vergelijkbare organisaties in het land steunen de huurstaking, volgens Racu. Je huur niet betalen is illegaal, maar zij vindt de actie legitiem. „Na betaling van je huur hou je nog maar 200 of 300 euro van je loon over. We werken niet meer alleen voor onze werkgevers, maar ook voor de verhuurders. En dat trekken we niet meer.”

Isabel Almeida vertelt dat de woningnood ook mentaal knelt. „Bij je ouders wonen heeft z’n voordelen; er wordt voor je gekookt, je kleren worden gewassen. Maar het beperkt mij in mijn onafhankelijkheid. Ik ben 34, maar heb het gevoel dat ik de volwassenheid nog niet heb bereikt.”

Dat sentiment deelt de 26-jarige Jorge Rodriguez. Beschaamd kijkt hij naar het plafond: „Het is misschien sneu om te zeggen, maar soms voel ik me niet mans genoeg omdat ik nog bij mijn vader woon. Die had op mijn leeftijd al een eigen woning, kinderen én financiële vrijheid. Het doet iets met je ego, ook al is deze wooncrisis niet onze schuld.”

Op haar achttiende had Almeida een baantje als serveerster, naast haar studie. Ze huurde een kamer voor 450 euro. „Ik had een weekcontract van dertig uur, en 50 procent van mijn salaris ging naar de huur. Het was veel, maar ik voelde me volwassener door de verantwoordelijkheden die ik had.” Nadat de huiseigenaar de huur voor de vijfde keer had verhoogd, moest ze terug naar haar ouderlijke woning. „En daar zit ik voorlopig nog wel.”

Wetgeving

Vorig jaar paste de Spaanse regering de woningwet aan om huurders beter te beschermen. Nu mag de huur hooguit met 3 procent per jaar stijgen, waar eerder een limiet ontbrak. Verder moet de verhuurder voortaan makelaars- en bemiddelingskosten betalen, en in overbevolkte regio’s zoals Madrid mogen particuliere verhuurders nog maar vijf woningen bezitten. Voorheen waren dat er tien. Huurders uit hun huis zetten is ook duurder geworden.

Maar regels veranderen is één ding, ze handhaven een tweede. Daar schieten de Spaanse autoriteiten tekort. Handhaving van de nieuwe huurregels is een verantwoordelijkheid van regionale overheden, en die hebben daar niet veel zin in. Uit protest tegen de landelijke overheid soms, of omdat ze veel inkomsten genieten uit toerisme.

Ook de regering maakt van handhaving geen groot punt. „Het probleem is dat de overheid huisvesting ziet als een verdienmodel”, zegt hoogleraar Martínez del Olmo. De verhuur van woningen aan toeristen is immers ook profijtelijk gebleken voor de staatskas. Vorig jaar verdiende Spanje 10,8 miljard euro aan toerisme.

Isabel Almeida merkte dat betere huurbescherming een wassen neus is toen ze een jaar geleden probeerde een kamer te huren. „De verhuurder wilde drie maanden borg en ook nog eens een extra maand huur”, vertelt ze. Dat loopt al gauw op tot 5.000 euro. „Die extra maand huur dekt dan zogenaamd kosten om het huurcontract te tekenen. Weiger je te betalen, dan zijn er genoeg andere huurders die het wel willen. Het is illegaal, maar wie controleert ze?”

Een demonstrant met een kartonnen huisje met de tekst „de enige woning die ik kan betalen” bij **een woonprotest in Madrid**.

Minder baby’s

De wooncrisis heeft verstrekkende gevolgen voor zowel individu als samenleving. Vooral gezinnen met een laag of middeninkomen worden getroffen, wat de sociale en economische ongelijkheid vergroot. Wie huur of hypotheek niet meer kan betalen en geen vangnet heeft, belandt op straat. Volgens de jongste cijfers van het Spaanse Nationale Instituut voor Statistiek is de dakloosheid sinds 2012 met ruim 24 procent toegenomen.

Voor Spanje als geheel vormt de demografische ontwikkeling een groot probleem. Doordat kinderen steeds langer bij hun ouders blijven wonen, worden minder baby’s geboren. Met de huidige vergrijzing kan het land over twintig jaar de pensioenen niet meer betalen, zei premier Sánchez onlangs. Zijn regering wil daarom op korte termijn migranten zonder geldige papieren legaliseren, zodat die kunnen helpen de economie draaiende te houden.