Niet het schouderlange witte haar, noch de achternaam. Gabriel Shipton heeft weinig weg van zijn halfbroer: Julian Assange. Ze schelen ruim tien jaar en ontmoetten elkaar voor het eerst toen Shipton bijna twintig was. Toch was het meteen vertrouwd, vertelt hij vanuit zijn huis in Melbourne. „Hij is een gentle genius (zachtaardig genie)”, zegt hij over de aantrekkingskracht van zijn broer. „We raakten heel goed bevriend en hielden contact. Ook toen zijn leven steeds ingewikkelder werd door WikiLeaks en het machtigste land ter wereld hem ging opjagen.”
Een bezoek aan zijn broer in de beruchte Britse Belmarsh-gevangenis in 2019 veranderde de koers van Shiptons leven. Assange was veel afgevallen en in de war. Tijdens een hoorzitting na zijn arrestatie leek hij zijn eigen geboortedatum te zijn vergeten. „Ik had Julian nog nooit in zo’n toestand meegemaakt. Toen ik de gevangenis verliet had ik het gevoel dat ik hem misschien nooit meer in leven zou zien.” Sinds dat moment zet Shipton zich volledig in voor Assanges vrijheid. „Dit is mijn fulltimebaan geworden, het is alles overheersend.”
Komende week buigt het High Court in Londen zich over het verzoek van Julian Assange, oprichter van klokkenluidersite WikiLeaks, om tegen zijn uitlevering aan de Verenigde Staten in beroep te gaan. Het is binnen het Britse rechtssysteem zijn laatste kans om de uitlevering te voorkomen. De VS willen Assange berechten voor spionage. In 2010 publiceerde WikiLeaks meer dan een kwart miljoen diplomatieke documenten die wandaden van de VS in de oorlogen in Afghanistan en Irak onthulden. Bij uitlevering hangt hem een gevangenisstraf van maximaal 175 jaar boven het hoofd.
Volgens de VS bracht Assange met zijn onthullingen de levens van Amerikaanse militairen in gevaar en dient hij daarvoor te worden vervolgd. Assange’s aanhangers spreken echter van een politiek gemotiveerd proces. Volgens hen volgde Assange de journalistieke principes toen hij de documenten publiceerde en heeft hij recht op de vrijheid van meningsuiting.
De 41-jarige Shipton werkt in de filmindustrie en woont in Melbourne, Australië. Hij produceerde de documentaire Ithaka: A Fight to Free Julian Assange,die in 2021 uitkwam. Zijn vader John Shipton speelt een prominente rol in de film. Assange groeide op bij zijn moeder en kreeg de achternaam van zijn stiefvader. Hoewel Shipton senior pas contact kreeg met zijn oudste zoon toen die al volwassen was, heeft ook hij inmiddels zijn leven gewijd aan het vechten voor zijn zoons vrijheid.
Aanbeden als een popster
Gabriel Shipton was niet de eerste die met het idee kwam een film te maken over zijn broer. In 2010 was Julian Assange ’s werelds beroemdste hacker. Hij stond bekend als een ‘informatie-anarchist’ en werd aanbeden als een popster.
Op zijn website WikiLeaks publiceerde hij vertrouwelijke documenten die hij via klokkenluiders kreeg toegespeeld. Hij werkte onder meer samen met de Amerikaanse ex-militair Chelsea Manning die geheime informatie over Amerikaanse oorlogsmisdaden in Irak en Afghanistan lekte. Het doel: maximale transparantie. „Julian wilde technologie gebruiken om de wereld beter en rechtvaardiger te maken”, zegt Shipton.
Het bekendste materiaal was een video die in april 2010 op de website verscheen. In ‘Collateral Murder’ was te zien hoe Amerikaanse militairen in 2007 tijdens de oorlog in Irak vanuit een helikopter zeker twaalf ongewapende burgers doodschoten, onder wie twee medewerkers van persbureau Reuters.
WikiLeaks wist later dat jaar de hand te leggen op een berg Amerikaanse diplomatieke telegrammen, die een uniek inkijkje gaven in de manier waarop de VS diplomatie bedrijft. Het bracht de Amerikaanse regering in grote verlegenheid en bezorgde Assange een heldenstatus.
Maar al gauw begon dat beeld barsten te vertonen. Hij bleek geen gemakkelijke man om mee samen te werken. Binnen WikiLeaks ontstond onenigheid en enkele medewerkers braken met de oprichter. Ook de mediaorganisaties die eerder stonden te dringen om de gelekte documenten te publiceren, uitten steeds vaker kritiek. WikiLeaks gaf documenten vrij zonder persoonlijke gegevens van onschuldige burgers weg te lakken. Media die zijn integriteit in twijfel trokken, viel hij hard aan.
Toen kwamen de aanklachten van zedenmisdrijven die hij gepleegd zou hebben in Zweden. Omdat Assange vreesde dat Zweden hem zou uitleveren aan de VS, die een strafrechtelijk onderzoek naar hem waren begonnen, vluchtte hij naar de Ecuadoriaanse ambassade in Londen. Dat land gaf hem diplomatiek asiel.
Tijdens zijn ballingschap bleef Assange actief. Rond de Amerikaanse verkiezingen van 2016 publiceerde WikiLeaks tienduizenden e-mails die presidentskandidaat Hillary Clinton in grote verlegenheid brengen. De e-mails waren buitgemaakt door Russische hackers die werden aangestuurd door de geheime dienst, waardoor het beeld ontstond dat Assange voor Rusland werkte.
De Republikeinse presidentskandidaat Donald Trump leek aanvankelijk een fan van Assange. „Ik hou van Wikileaks”, riep hij tijdens de campagne. Tijdens zijn presidentschap bekoelde de liefde. Assange werd aangeklaagd voor het overtreden van de Spionagewet van 1917 – een wet bedoeld om spionnen in de Eerste Wereldoorlog te vervolgen. Als hij wordt veroordeeld, zal hij de rest van zijn leven in de gevangenis zitten.
Depressief
Tijdens zijn ballingschap in de ambassade kreeg Assange een relatie met Stella Moris, een van zijn advocaten. Ze kregen twee kinderen; Gabriel (6) en Max (4). De oudste is vernoemd naar Assange’s halfbroer. Zes jaar lang hielden ze hun relatie geheim, tot Moris in 2021 in de openbaarheid trad omdat ze zich zorgen maakte om zijn mentale gezondheid en probeerde hem op borgtocht vrij te krijgen.
De jaren in de Ecuadoraanse ambassade trokken een zware wissel op Assange. In 2017 verscheen hij nog strijdlustig op het kleine, witte balkon van de ambassade in een zwart leren jack met een gebalde vuist in de lucht. Maar steeds vaker waren er klachten over zijn excentrieke gedrag binnen de ambassade.
Shipton bezocht Assange enkele keren in de ambassade. „Ik heb ook mijn dochter een keer meegenomen, het was belangrijk voor me dat hij haar zou ontmoeten. Als ik er was probeerde ik het luchtig te houden en vooral met hem te lachen. Julian heeft heel zwarte humor.”
Uiteindelijk wilde Ecuador van hem af. In 2019 werd hij al tierend en vloekend, met een verwilderde lange baard, de ambassade uit gedragen door de Londense politie. Sindsdien zit Assange in de zwaarbeveiligde Belmarsh-gevangenis. Tijdens de coronapandemie mocht hij geen bezoek ontvangen en zat hij volgens zijn familie 23 uur per dag in een isoleercel. Eind 2021 kreeg hij een TIA (een kort herseninfarct). Zijn mentale gezondheid ging steeds verder achteruit. Volgens deskundigen is hij depressief en suïcidaal.
Van zijn popsterrenimago was in 2019 weinig meer over. Door de Clinton-mails, onzorgvuldigheid in het publiceren van privégegevens van burgers en de zedenzaak in Zweden was hij van zijn voetstuk gevallen. Ook in een NRC commentaar uit 2019 werd gesteld dat de gang naar de rechter in de VS „de enige juiste uitweg” zou zijn uit „het labyrint dat Assange om zich heen heeft geschapen”.
Persvrijheid ‘in gevaar’
Gabriel Shipton is kritisch over de mediaorganisaties die Assange volgens hem hebben laten vallen. „Hij is aangevallen en gedemoniseerd in de media”, zegt hij. Hij waarschuwt dat Assanges vervolging een gevaar is voor de persvrijheid. „Julian wordt aangeklaagd vanwege het publiceren van geheime documenten. Dat hebben andere media ook gedaan, zij kunnen de volgende zijn.”
Dat besef is doorgedrongen op journalistieke redacties. In 2022 riepen de vijf prominente media die vanaf 2010 samenwerkten met WikiLeaks in een open brief op om de vervolging van de WikiLeaks-oprichter te stoppen. „Publiceren is geen misdrijf”, schreven ze. Het onthullen van overheidsgeheimen is een van de kerntaken van de journalistiek. Een vonnis tegen die praktijk zou een schending zijn van de persvrijheid, zo stelden de kranten.
In Assange’s thuisland Australië vindt een meerderheid van de bevolking dat hij naar huis moet komen. In Australië werd vorige week een motie aangenomen door een meerderheid van het parlement waarin de VS en het Verenigd Koninkrijk worden opgeroepen om de zaak tegen de geboren Australiër te seponeren. „Of je Julian Assange nu aanbidt of verafschuwt, het heeft lang genoeg geduurd. Hij moet vrijgelaten worden en naar huis komen”, zei parlementslid Andrew Wilkie die de motie indiende. Ook mensenrechtenorganisaties zoals Amnesty en de VN-rapporteur voor marteling dringen erop aan de uitlevering van Assange aan de VS tegen te houden.
Het is onduidelijk of de Britse rechters komende week meteen uitspraak doen. „Ik verwacht dat de VS een vliegtuig klaar hebben staan om hem zo snel mogelijk op Amerikaanse bodem te krijgen”, zegt Shipton. Hij heeft weinig vertrouwen in de uitkomst. „Ik denk dat alleen een diplomatieke oplossing Julian vrij zal krijgen.”
Na de hoorzitting vliegt hij direct naar de VS om te lobbyen bij politici. „Inmiddels zijn er bijna twintig Congresleden die voor zijn vrijheid pleiten, een jaar geleden waren het er slechts acht.”
Zijn leven blijft voorlopig in het teken staan van Assange. „Julian heeft dingen gedaan die ik nooit zou kunnen. Hij heeft iets mythisch, hij is een historisch figuur van het internettijdperk.” Na al die jaren campagnevoeren ziet hij inmiddels toch een gelijkenis met zijn broer. „Ik geef niet snel op, net als hij.”