Verdere uitkleding van Europese duurzaamheidsplannen stond lange tijd niet heel hoog op het verlanglijstje van Nederlandse boeren. De nadruk lag eerder op binnenlands beleid, op stikstof. Maar in dezelfde maand dat het Nederlandse boerenprotest zich nadrukkelijker aansloot bij een internationale protestgolf werd het al in de schoot geworpen. De Europese Commissie schrapte vorige week het doel om pesticidengebruik te halveren uit de zogenoemde Green Deal.
Een „symbool van polarisatie”, noemde voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen de pesticidenreductie. Ze deed een nieuwe handreiking aan protesterende boeren. Het is hoogst ongebruikelijk dat de Europese Commissie zelf een wetsvoorstel intrekt, in plaats van het parlement erover te laten beslissen. Eerder deze maand verdwenen verwijzingen naar vermindering van landbouwemissies uit de duurzaamheidsplannen en werden maatregelen om biodiversiteit te verbeteren geschrapt.
Boerenorganisatie LTO vindt het „goed dat de pesticidenreductie van tafel is”, zegt portefeuillehouder plantgezondheid Ron Mulders. „Dat is niet omdat we van mening verschillen over het doel, want daar zijn we het best wel over eens. Maar dit is niet de manier om de sector te motiveren met duurzaamheid te gaan werken. Wij zeggen: luister naar ons voor wat kan, vraag ons om zelf met effectieve maatregelen te komen, neem geen generieke maatregelen en bekijk pesticidengebruik van geval tot geval.”
Violette Geissen is teleurgesteld. Zij is hoogleraar bodemdegradatie en landbeheer aan de Wageningen University & Research. „De halvering zou een fantastische impuls hebben gegeven aan het moderniseren van het landbouwsysteem. De huidige regelgeving voor pesticiden is absoluut niet voldoende om het ware risico voor milieu en menselijke gezondheid te beheersen.”
Boeren gebruiken pesticiden om gewassen tegen plagen te bestrijden – zonder chemische bestrijdingsmiddelen komt volgens de sector de voedselzekerheid in het geding. De hoeveelheid pesticide per hectare in Nederland is een van de hoogste in Europa – alleen ministaat Andorra scoort in Europa volgens VN-cijfers hoger. Onder andere bij de bollen- en aardappelenteelt spuiten Nederlandse boeren veel.
Op Europees en nationaal niveau worden pesticiden op veiligheid gecontroleerd voordat ze worden toegelaten op de markt. Dat gaat over de toxiciteit van losse pesticiden, niet over de hoeveelheid bestrijdingsmiddelen die mogen worden ingezet in een gebied of per gewas. Maar toelatingsinstanties kunnen niet op tegen het meest ongrijpbare probleem: dat van cocktaileffecten.
Wanneer losse pesticiden een lichte mate van toxiciteit vertonen, komen ze probleemloos door de toelatingsprocedures van de Europese voedselautoriteit EFSA en de Nederlandse toelatingsinstantie CTGB heen. Maar de effecten van verschillende middelen kunnen opstapelen. Daar valt niet tegenop te reguleren, alleen op politiek niveau is daar wat aan te doen.
Met name de boer zelf heeft last van deze pesticidencocktail. In Frankrijk is de ziekte van Parkinson als beroepsziekte erkend en ook in de Verenigde Staten zien neurologen een verband tussen landbouwgebieden en het voorkomen van neurodegeneratieve ziekten.
Maar het is niet zo dat alleen de boer en omwonenden te maken krijgen met die cocktail. Regelmatig overschrijden concentraties van pesticiden in Nederlandse oppervlaktewateren de norm. En in huisstof zijn tot 120 verschillende pesticiden terug te vinden, zo bleek uit een studie onder leiding van Geissen. Sommige daarvan zijn vanwege hun schadelijkheid niet eens meer toegestaan, maar blijven nog lang aanwezig. Geissen: „Er is niemand die die combinatie op veiligheid heeft getest, terwijl mensen er chronisch aan worden blootgesteld.”
Landbouwtransitie
Volgens LTO heeft de landbouw sinds het begin van de eeuw veel stappen voor reductie gezet, en wordt het nu lastiger om verder te minderen. Mulders: „We zijn naarstig op zoek naar alternatieve manieren om gewassen te beschermen, maar eenvoudig is dat niet. Het laaghangend fruit is al geplukt, de reductie stagneert de laatste jaren. Het is goed om te beseffen dat de boer bestrijdingsmiddelen niet voor de lol gebruikt. Ze zijn vaak duur, hebben altijd minder gewenste bijeffecten, maar zijn wel keihard nodig om je gras overeind te houden.”
Voor de huidige vorm van landbouw lijkt dat te kloppen. Ecologen spreken van een zogenoemd ‘lock-in-effect’: pesticiden zijn verslavend. Door alle soorten ‘onkruid’, schimmels en insecten van de landbouw met chemische bestrijdingsmiddelen te weren, is een akker een kunstmatige monocultuur – het tegenovergestelde van biodiversiteit. Dat maakt gewassen kwetsbaar voor plagen, die vervolgens alleen nog maar te weren zijn met meer pesticiden.
Lees ook
Met de keuze voor uitstel bewijst Brussel de boeren geen dienst
Daarmee legt de laatste uitkleding van de Green Deal een fundamentelere koerswijziging bloot: de druk op een grootschalige landbouwtransitie wordt verminderd. „Het doorvoeren van de halvering zou een initiator zijn geweest naar een natuurinclusievere landbouw, misschien zelfs biologisch voor sommige boeren”, zegt Paul van den Brink, ecoloog aan de Wageningen University. „Zo hangen ook de biodiversiteitscrisis en de slechte kwaliteit van de wateren ermee samen – dit is een ontzettende gemiste kans.”
