In allerijl werden ze in de eerste dagen na de massale Russische invasie naar Oekraïne vervoerd, met honderden tegelijk: dozen vol Starlink-antennes, om internet te kunnen gebruiken via het satellietnetwerk van techmiljardair Elon Musk. Nadat de Russen de belangrijkste communicatielijnen in het land hadden vernietigd, konden de Oekraïense troepen dankzij Starlink in elk geval met elkaar blijven communiceren. Bijna twee jaar later lijkt het erop dat ook de Russen het netwerk aan het front gebruiken – dat beweert althans de Oekraïense militaire inlichtingendienst. De grote vraag is alleen: hoe komt Moskou eraan? Want door de internationale economische sancties wordt Rusland niet geacht Starlink-apparatuur te kunnen gebruiken.
Het netwerk is sinds de Russische inval een cruciale schakel in de Oekraïense overlevingsstrijd. Niet alleen omdat internet noodzakelijk is voor tal van humanitaire en civiele doeleinden, maar vooral ook om militair overeind te blijven tegen de Russische indringers. Zonder internetverbinding en navigatie zijn tal van wapensystemen – van raketten tot verkenningsdrones – grotendeels onbruikbaar.
Lees ook
Voor Oekraïense strijdkrachten is een drone zowel een granaat als een verkenner
Het Starlink-netwerk geeft gebruikers via meer dan vijfduizend kleine satellieten internettoegang in tientallen landen, waaronder Oekraïne. De Starlink-abonnees zijn voor hun toegang tot internet niet meer afhankelijk van reguliere communicatieapparatuur. Het netwerk biedt bandbreedtes van zo’n 100 megabit per seconde, vergelijkbaar met thuisinternet. Doordat de internetsatellieten dichtbij de aarde staan, valt er vrij eenvoudig te communiceren met een Starlink-ontvanger, een vierkante antenne ter grootte van een flinke computermonitor.
Aankoop ‘via Dubai’
De eerste berichten over het gebruik van Starlink door Russische troepen kwamen vorige week van Oekraïense bronnen; sommigen beweerden dat Rusland was begonnen met het aankopen van Starlink-abonnementen via Dubai. De Starlinkontvangers zouden bovendien in bezet Oekraïens gebied zijn vastgelegd door Oekraïense verkenningsdrones boven het front.
Mocht Rusland het Starlink-netwerk inderdaad hebben ‘gekaapt’, dan toont dat aan dat de Russische krijgsmacht in staat is zich gaande de oorlog aan te passen. Dat deed Moskou eerder door over te schakelen op de massale inzet van drones boven het slagveld, nadat vooral Oekraïne ze al innoverend had ontwikkeld tot succesvolle wapens. Met het gebruik van het Starlinknetwerk zouden de Russen meer mogelijkheden hebben om hun aanvallen op Oekraïense doelen te coördineren en uit te voeren.
Volgens woordvoerder Andry Joesov van de Oekraïense militaire inlichtingendienst begon de Russische Starlink-activiteit op kleine schaal, maar inmiddels zouden de Russische troepen het systeem „stelselmatig” gebruiken aan het front.
De inlichtingendienst zag de satellietontvangers onder meer aan het werk bij de Russische 83 Luchtlandingsbrigade, die vecht bij het zwaar belegerde stadje Avdiivka, in de regio Donetsk. Volgens Joesov doet het Oekraïense leger er alles aan het gebruik van Starlink door de Russen te voorkomen, maar details gaf hij niet.
Elon Musk ontkende zondagavond in alle toonaarden dat Starlink „direct of indirect” terminals voor zijn satellietnetwerk heeft verkocht aan Rusland. Bovendien zouden Starlinksatellieten volgens hem in Rusland geen verbinding maken kunnen maken met het netwerk. Hij liet zich daarbij niet uit over de door Rusland bezette gebieden, een kleine twintig procent van het Oekraïense grondgebied.
Aanval op de Krim
En dat is in de ogen van Kyiv een essentiële omissie. Want eind vorig jaar raakten Starlink en eigenaar Musk in opspraak toen via diens biograaf Walter Isaacson bekend werd dat de techmiljardair weigerde de Oekraïense toegang tot het netwerk uit te breiden tot in de door Rusland bezette gebieden, waaronder de Krim. Daardoor voorkwam Musk eigenhandig dat Oekraïne aanvallen met zeedrones kon uitvoeren op Russische doelen op en rond het bezette schiereiland, zoals de Zwarte Zeevloot en de Krimbrug. Musk zou volgens Isaacson gezwicht zijn voor het Russische dreigement kernwapens in te zetten.
Lees ook
Met Oekraïne in de verdediging vervangt president Zelensky zijn hoogste generaal, en zonder risico’s is dat niet
tegenover persbureau Reuters dat Rusland ze illegaal heeft verkregen via derde landen.
Maar Moskou ontkende maandag dat het gebruik maakt van het systeem. Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov zei dat het systeem „niet gecertificeerd” is in Rusland, derhalve „niet officieel wordt geleverd” en dus ook „niet officieel niet kan worden gebruikt”.
SpaceX niet in Rusland
Starlink meldde eind vorige week al dat zijn terminals niet actief zijn in Rusland, en dat het moederbedrijf SpaceX de internetdienst nooit heeft verkocht in Rusland. Ook zijn Starlink-producten nooit vervoerd naar plaatsen in Rusland, schreef het bedrijf. „SpaceX doet op geen enkele manier zaken met de Russische regering of haar strijdkrachten.”
Ook stelt Starlink dat de producten niet in Dubai verkrijgbaar zijn, en dat er geen derde partijen of distributeurs in het emiraat zitten die de apparatuur mogen verkopen of doorverkopen. „Als SpaceX informatie ontvangt dat een Starlink-terminal wordt gebruikt door een gesanctioneerde of ongeautoriseerde partij, dan onderzoeken we die aantijging, en als die klopt ondernemen we actie om de terminal te de-activeren”, stelt het bedrijf in zijn verklaring.
Hoewel de westerse wereld Rusland op brede schaal economische sancties heeft opgelegd, is de afgelopen twee jaar regelmatig gebleken dat Moskou via derde landen toch aan de veel van de benodigde apparatuur en onderdelen kan komen die het land nodig heeft. Vorige maand becijferde het kantoor van de Oekraïense president Volodymyr Zelensky dat westerse bedrijven ondanks de santies Rusland in de eerste tien maanden van 2023 ter waarde van 2,9 miljard dollar (2,7 miljard euro) aan onderdelen hadden geleverd, onder meer bruikbaar voor militaire doeleinden. En vorige zomer had Le Monde een onderzoek ingezien waaruit bleek dat Russische wapensystemen, en granaten en raketten die dagelijks op Oekraïne worden afgeschoten honderden onderdelen bevatten die in westerse landen zijn geproduceerd, vooral in de VS. Veelal ging het om microprocessors en microchips die door 155 verschillende buitenlandse bedrijven waren gefabriceerd. The Washington Post ontdekte vorig jaar dat vooral landen in Centraal Azië, zoals Kirgizië, een rol spelen bij het doorvoeren van westerse onderdelen naar Rusland.
