De Belastingdienst stuurt nog maar weinig deurwaarders op pad om bedrijven achter de broek te zitten die hun coronaschuld niet betalen, concludeerde de Algemene Rekenkamer dinsdag na onderzoek.
Er volgen op dit moment nog maar zelden dwangmaatregelen op een dwangbevel dat de Belastingdienst aan ondernemers stuurt. Bij het afhandelen van deze coronaschulden komt de Belastingdienst vierhonderd medewerkers tekort.
„Wij maken ons zorgen of dit een negatief effect kan hebben op de belastingmoraal”, zegt Ewout Irrgang van de Rekenkamer. „Wat betekent het voor de geloofwaardigheid van de overheid als er op een dwangbevel weinig volgt?” Let wel, zegt Irrgang, de belastingmoraal in Nederland is goed, en de Rekenkamer heeft geen signalen dat die afneemt. „Mensen betalen netjes hun belasting, maar dat moet je ook koesteren.”
Hans Gribnau, hoogleraar belastingrecht aan de Universiteit van Tilburg, denkt dat het niet zo’n vaart zal lopen. „Bij de naleving van de belastingplicht is er allereerst de persoonlijke norm die mensen zichzelf opleggen. Waarom wil jij belasting betalen? Dat krijg je mee in de opvoeding. Daar bovenop komen de normen van de groep met wie mensen zich vergelijken. Kleine ondernemers vergelijken zich met andere kleine ondernemers, niet met multinationals. Die twee normen samen vormen de belastingmoraal. Verandert daar iets aan doordat de Belastingdienst niet genoeg personeel heeft? Die persoonlijke norm verandert niet zomaar. En ik denk de sociale norm ook niet.”
Waarom niet?
„Kijk, 40 procent van de mensen betaalt belasting omdat ze daarmee een bijdrage leveren aan de samenleving, 40 procent omdat het er nou eenmaal bij hoort. Slechts 15 procent ziet belasting als iets dat wordt afgenomen. Eén zo’n bericht over de Belastingdienst verandert daar niet per se iets aan. Wat wel ondermijnend kan werken, is het gevoel Gekke Henkie of Malle Truus te zijn die wél belasting betaalt. Maar daarvoor zijn meer van dit soort berichten nodig. Of als blijkt dat de Belastingdienst bij allerlei verschillende groepen betaling niet afdwingt. Dat zag je bijvoorbeeld toen telkens in het nieuws was hoe weinig belasting multinationals betalen. Dat kreeg de Belastingdienst wel te horen van mkb-bedrijven: ga daar eens belasting heffen. Maar ook dat zorgde niet voor minder naleving. De publieke opinie mag soms wisselvallig zijn, in dit geval is die vrij stabiel.”
Zou het feit dat 35.000 ondernemers hun belastingschuld niet betalen en geen deurwaarder op de stoep krijgen de sociale norm onder mkb-ondernemers kunnen aantasten?
„Onduidelijk is waarom die ondernemers niet betalen. Kunnen ze niet of willen ze niet? Vergeet niet dat een deel van die ondernemers alsnog uit zichzelf de belastingschuld kan gaan betalen. Dit gaat om coronaschulden. Daarover kan men denken: ach, die ondernemers hadden het tijdens de coronacrisis ook zwaar. Er speelt nog wat bij de belastingmoraal: wat is de pakkans, of beter: wat denken mensen dat die is? Mensen zouden kunnen denken dat ze een kansje kunnen wagen om minder belasting te betalen nu de Belastingdienst niet met dwang int. Maar het is niet zo dat de Belastingdienst nu alle controles laat varen. De hoge boetes en zelfs gevangenisstraffen zullen een deel weer afschrikken. Mensen hoeven maar één keer op de Rotaryvereniging te horen dat iemand tegen de lamp gelopen is om die pakkans vrij hoog in te schatten.”
Hoe belangrijk is handhaving?
„Een belastingdienst moet leunen op macht én vertrouwen. Mensen moeten zien dat de Belastingdienst de machtsmiddelen heeft om mensen die niet betalen aan te pakken. Maar alleen op macht en handhaving leunen, werkt niet. Want dan moet je die macht steeds meer afdwingen. Dan denken belastingplichtigen vaker: oh, er is geen controle, ik betaal niet. Je hebt een cultuur van vertrouwen nodig, zodat zo veel mogelijk mensen uit zichzelf hun belastingplicht nakomen. Dat doen mensen als ze zien dat de belastingheffing eerlijk is, dat de dienst netjes opereert, dat de dienst adequaat reageert. Het helpt ook om het mensen makkelijk te maken, bijvoorbeeld door hun aangifte al in te vullen, zoals de Belastingdienst doet. De Toeslagenaffaire heeft dat vertrouwen wel wat aangetast. ”
