Stinkbom in de brievenbus! Op de deurmat lag een opengebarsten zakje. Het was niet persoonlijk bedoeld, de buren hadden er ook een ontvangen, de stank had daar zelfs de bovenste verdieping bereikt. Een gaslek, was de eerste gedachte.
Maar, nee, wist een inwonende chemicus, gas ruikt naar mercaptaan. Dit rook naar waterstofsulfide, H2S, zeg maar zwavelwaterstof, hij herkende de geur van het Kipp-toestel waarmee hij het ooit bereidde. „Je druppelde zoutzuur op brokjes zwavelijzer en dan kwam het H2S vanzelf vrij. Als de zuurkast niet goed trok ging je ’s avonds met hoofdpijn naar huis.” Maar er was eigenlijk niemand die naar hem luisterde.
Op internet was het zakje van de deurmat (‘Fart Bomb – Boom’) snel teruggevonden. Bol.com bood zeven zakjes aan voor 7,49 euro en gaf hoog op van de rotte-eierenlucht die ze verspreidden. „Geweldig om iemand goed in de maling te nemen.”
Op de grond gooien
Dus zeven zakjes besteld en voor 4,70 euro ook nog drie glazen ampullen laten bezorgen die hetzelfde kunstje kenden. De zakjes – ‘Please do not put in mouth’ – kwamen uit China, maar de ampullen waren Spaans. Er zat een oplossing in van ‘sodio sulfhidrato’, dat betekent natriumwaterstofsulfide (NaSH). De ampullen zouden breken als je ze op de grond gooide en deden ze dat niet dan kon je ze alsnog kapot trappen. Dan kwam het gas vanzelf vrij.
De zakjes werken anders. Er zit een gele substantie in waaruit zich pas H2S vrijmaakt zodra je een ingesloten plastic kussentje met zuur kapot knijpt. Het gele goedje is een mengsel van natriumbicarbonaat (bakpoeder) en ammoniumsulfide. Het sulfide levert het stinkende H2S, uit het bicarbonaat maakt het zuur zoveel CO2 vrij dat het plastic zakje op een lasnaad open knapt. Of niet, want niet alle bol.com-zakjes deden het. Ook die moest je dan een trap nageven.
Over de geur geen kwaad woord, die komt de belofte na, al bestaat de indruk dat rotte eieren anders roken. In ieder geval blijft de zwavellucht wonderlijk lang aan de kleren en in de neus hangen.
In hoge concentratie giftig
Een zuurpruim zou zich kunnen afvragen of het wel wenselijk is dat bol.com en soortgelijke winkels artikelen verkopen waaruit een gas vrijkomt dat in hoge concentratie giftig is. H2S geldt als nauwelijks minder gevaarlijk dan blauwzuurgas. Maar de fopartikelen-branche, die haar wortels heeft in de negentiende eeuw, maakt zich niet gauw druk over de neveneffecten van haar vermakelijkheden. Aangezichtsverwondingen door ontploffende klapsigaren werden voor lief genomen. Niespoeder, een spin-off van de snuifcultuur, bevatte tot in de jaren tachtig het gevaarlijke alkaloïd veratrine, dat uit de witte nieswortel (Veratrum album) komt. Tot in de jaren veertig bestond jeukpoeder uit de vruchthaartjes van de tropische fluweelboom (Mucuna pruriens, cowitch). Ze wekten niet zelden een allergische huidreactie op en zijn inmiddels vervangen door rozebottelhaartjes. Voor het geinige ijswater, om de opsomming te besluiten, is een tijdlang zwavelkoolstof (koolstofdisulfide) ingezet. Ook dat is in hoge concentratie giftig, maar wie kon dat wat schelen als er zoveel pret mee te beleven viel.
Waarschijnlijk heeft men bij bol.com niet het flauwste idee wat de gevaren zijn van de chemicaliën die er de deur uit gaan. Kaliumnitraat wordt ook zonder aarzelen geleverd. Maar wat de stinkbommen betreft kan Bol natuurlijk hebben gedacht dat ze te klein zijn om gevaarlijk veel H2S te produceren.
Zo komen we spelenderwijs toch nog eens terecht bij het beruchte ‘gifschip’ Probo Koala. De laatste keer was in maart 2016. De Probo Koala was de tanker die in augustus 2006 ruim 500 ton zwaar vervuild afval, zogeheten slops, ter verwerking afleverde in de haven van Abidjan (Ivoorkust) en het meegaf aan een sjoemelbedrijfje dat het gewoon hier en daar in de sloot liet lopen of over een vuilnisbelt pompte. De slops waren op zee ontstaan in een geïmproviseerd proces waarmee het zwavelgehalte van een partij goedkope nafta was verlaagd. Er was natronloog met wat hulpstoffen door de nafta gepompt en daarin waren veel zwavelhoudende verbindingen H2S en mercaptanen) en ook wat fenolen opgelost. Al die stoffen stinken.
Weldra walmde uit sloten en vuilnisbelten zo’n stank dat een volksopstand uitbrak die de lokale autoriteiten in moeilijkheden bracht. Radiostations spoorden de bevolking aan zich bij een ziekenhuis te melden, daar werd paracetamol en aspirine verstrekt, en al gauw rapporteerden de autoriteiten de eerste Koala-doden.
Nauwgezet in kaart gebracht
De schandelijke gang van zaken is door Greenpeace en anderen bewonderenswaardig nauwgezet in kaart gebracht en ook NRC heeft daarvan verslag gedaan. Maar de krant ging niet mee in de conclusie dat er echt doden waren gevallen. Daarvoor was geen bewijs: gezag en inzicht van de lokale autoriteiten bleken nihil, autopsierapporten waren onbruikbaar en het leek in chemisch opzicht onwaarschijnlijk dat dodelijke concentraties H2S of mercaptaan waren ontstaan. Die zijn ook nooit aangetoond, ook niet in simulaties. Niet onbelangrijk: er zijn nooit dode dieren rond de slops gevonden. Een team experts heeft later vastgesteld dat de slops hooguit griepachtige verschijnselen kunnen hebben opgewekt.
Maar Greenpeace en zijn medestanders lieten zich de doden niet afnemen, zij waren de kers op hun taart, en het is nog een heel onverkwikkelijke affaire geworden waarin uiteindelijk zelfs een rechter zijn ergernis uitsprak (‘onjuiste feiten vermeld’).
’t Kwam allemaal weer naar boven toen we de afgelopen week die zakjes en ampullen stonden kapot te trappen. Net als het H2S zelf, trouwens. Want dat is een nieuw inzicht dat destijds wel te pas was gekomen: hoe snel het gas diffundeert. Binnen de kortste keren zit het in de uithoeken van het huis. Dat heeft in Abidjan ook effect gehad.
