Het was één van de meest spectaculaire sancties die westerse landen troffen tegen Rusland, vlak na de Russische invasie van Oekraïne in februari 2022. Het Westen bevroor naar schatting krap 300 miljard dollar (krap 280 miljard euro) aan buitenlandse valutareserves van de Russische centrale bank, die zijn gestald in westerse landen. Rusland kan er sindsdien niet meer bij.
Niet lang daarna begon de discussie: wat te doen met deze berg Russische miljarden? De wederopbouw van het zwaar gehavende Oekraïne zal honderden miljarden euro’s kosten en per dag loopt de rekening op. Een manier om Rusland hieraan te laten meebetalen, is dit centrale bankgeld te confisqueren, zo suggereerden diverse politici en experts in zowel Europa als de Verenigde Staten. Het geld zit eigenlijk al „in onze zakken”, aldus EU-buitenlandcoördinator Josep Borrell destijds. Eerder pikten de VS buitenlandse tegoeden van de Taliban in Afghanistan in.
Maar twee jaar later wordt steeds duidelijker hoe moeilijk het voor het Westen – met name voor Europa – zal zijn om de Russische centrale banktegoeden aan te wenden voor Oekraïne. Rusland heeft voornamelijk buitenlandse reserves in euro’s. Het gaat om zo’n 200 miljard euro, dat in Europa gestald staat. Het leeuwendeel daarvan bevindt zich bij effectenbewaarhuis Euroclear in België.
Volgens onder meer persbureau Bloomberg en zakenkrant De Tijd heeft België voorgesteld om het Russische geld in te zetten als onderpand voor staatsleningen die Oekraïne kan uitgeven. Als Kyiv de leningen niet kan terugbetalen, en beleggers eisen hun geld terug, kan het Russische centrale bankgeld worden aangeboord.
Dit gaat al een stuk minder ver dan radicalere plannen om de Russische miljarden direct in te pikken en door te sluizen naar Oekraïne. Deze voorstellen hebben alarmbellen doen rinkelen in meerdere hoeken. De Europese Centrale Bank vreest dat de positie van de euro als internationale reservemunt in gevaar komt: een buitenlandse partij die zijn geld in euro’s belegt in Europa, is immers niet meer zeker van zijn geld.Het kan leiden tot kapitaalvlucht uit de EU. Met name Duitsland en Frankrijk zouden gevoelig zijn voor deze zorgen van de ECB.
België is intussen vooral bezorgd om de positie van Euroclear, dat in de problemen kan komen als de Russische miljarden opeens van de balans vallen. Volgens juristen is de beslaglegging van buitenlands centralebankgeld bovendien juridisch zeer lastig verdedigbaar. Het vermogen van buitenlandse overheden, zoals beheerd door centrale banken, is beschermd door het principe van staatsimmuniteit, zoals dat onder meer in een VN-conventie staat beschreven. Rusland heeft gezegd elke vorm van inbeslagname te zullen aanvechten.
Amerikaanse haast
Tegelijkertijd dringen de Amerikanen, die eerst voorzichtig waren over plannen om het Russische geld in te pikken, nu aan op haast. Dat is mede omdat de financiële steun aan Oekraïne via de reguliere weg (de westerse overheidsbegrotingen) steeds lastiger voor elkaar te krijgen is. Republikeinen in het Amerikaanse congres blokkeren vooralsnog een nieuw miljardenpakket voor Kyiv. De financiële situatie van Oekraïne is zeer precair: het land wordt door westerse begrotingssteun op de been gehouden.
De Tijd beschrijft het Belgische voorstel als een compromis, waarmee Oekraïne direct aan geld zou kunnen komen. Maar er kwam direct kritiek. Diplomaten bij de EU laten anoniem aan persbureau Reuters weten dat het Belgische voorstel niets oplost: het zou neerkomen op confiscatie via een omweg – en het zou daarom juridisch en financieel even riskant zijn. De woordvoerder van de Russische president Poetin zei maandag dat Rusland het gebruik van zijn tegoeden als onderpand voor Oekraïense leningen zou aanvechten. „Inbreuk op iemands eigendomsrechten ondermijnt het fundament onder het economische systeem”, zei hij.
Terwijl de discussie voortduurt, genereren de Russische tegoeden ook rente-inkomsten voor Euroclear. Het bedrijf maakte vorige week bekend in 2023 4,4 miljard euro aan winst te hebben gemaakt aan het Russische geld. Deze winst, zo vinden de Europese Commissie en de lidstaten, moet ten goede komen aan Oekraïne. De lidstaten gingen vorige week akkoord met een Commissievoorstel om effectenbeheerders als Euroclear te verplichten de opbrengsten op een aparte rekening zetten. In een latere fase kan dat geld dan eventueel naar Kyiv, maar hierover is nog geen akkoord. Naar verwachting kan dit tot 15 miljard euro opleveren – niet niks, maar veel minder dan de omvang van de centrale banktegoeden zelf, die vooralsnog onaangeroerd blijven.
Lees ook
Russisch geld gebruiken voor steun aan Oekraïne: de EU kijkt hoever ze kan gaan
