Eind 1965 besloot het toenmalige kabinet Cals dat de kolenmijnen in Limburg moesten sluiten. Kolen waren passé, goedkoop gas was de toekomst. Gas verwarmde miljoenen huizen en maakte de industrie en de glastuinbouw concurrerend op de wereldmarkt.
De sluiting van de mijnen was een ingreep in de economie en de (Limburgse) samenleving die zijn weerga niet kende in vredestijd.
En nu adviseert de Staatscommissie demografische ontwikkeling 2050 een nieuwe economische coup. De commissie heeft in zijn rapport een pakket van ingrijpende maatregelen aanbevolen die goedkope arbeidsmigratie drastisch moeten afremmen en de koers van de bedrijvigheid moeten verleggen naar een kenniseconomie. Hoogleraar Godfried Engbersen voorziet harde keuzes, schreef hij in NRC.
De staatscommissie wil een aantal bedrijfstakken decimeren à la sluiting van de mijnen zestig jaar geleden. Dat zijn de bedrijfstakken die volop gebruik maken van laagbetaalde arbeidsmigranten uit Oost-Europa. De commissie heeft hoge verwachtingen. „Het economische beleid wordt een belangrijk instrument”, zei commissievoorzitter Richard van Zwol in NRC.
Een greep uit de voorstellen. De lonen van (buitenlandse) werknemers in Nederland moeten omhoog. De regering moet daarnaast nieuwe arbeidsvoorwaarden (vaste contracten, adequate huisvesting) invoeren, zodat werkgevers een reële prijs voor arbeid betalen. Ondernemers die onder deze voorwaarden geen rendabel bedrijf hebben, zullen sluiten. Denk aan distributiecentra, slachthuizen, glastuinbouw, agrarische sector. Geen werk meer, geen goedkope arbeidskrachten meer. Een deel van de bevolkingsgroei afgeremd.
Wensdenken
Maar wat komt er voor in de plaats? Nederland moet een kenniseconomie worden. Een ook internationaal veel gehoord mantra, want wie wil nu niet een kenniseconomie worden? Met een keuze voor een hoogwaardige kenniseconomie en kennismigranten, druk je laagbetaalde arbeid uit de markt, zei Van Zwol. Klinkt aantrekkelijk. Is ook aantrekkelijk. Maar is de economie werkelijk een keuzemenu waar je laag beloonde arbeid afbestelt en de kenniseconomie aanvinkt?
De staatscommissie is in de ban van wensdenken. Tussen droom en daad staan economische belangen. De bedrijfstakken die deels afhankelijk zijn van laagbetaalde seizoenwerkers zijn niet uit de lucht komen vallen en toevallig in Nederland geland. Ze zijn nauw verbonden met en sluiten naadloos aan op het karakter van de Nederlandse economie zoals zich dat in decennia, om niet te zeggen eeuwen, heeft gevormd. Export van vlees, landbouwproducten, bloemen en planten is productie en handel. De distributiedozen zijn handel.
Daar een streep doorzetten vereist meer dan harde keuzes. Het vereist het doorbreken van economische belangen. Belangen van bedrijven, van eigenaren en ook van Nederlandse werknemers. En bedenk: juist de agrarische sector in Nederland is groot geworden dankzij de samenwerking van kennisinstituten (de universiteit Wageningen), bedrijven én overheid. De ‘gouden driehoek’ zeggen de aanhangers liefdevol, een voorbeeld voor andere sectoren. Als de BBB nog niet had bestaan, zou de partij wel zijn opgericht in reactie op de aantasting van deze belangen.
Nog een reden om sceptisch te zijn: er lagen al puike adviezen. Van de commissie-Roemer (arbeidsmigranten). Van de commissie-Borstlap (gezonde arbeidsmarkt). Resultaat tot nu toe: nul komma nul. Den Haag is als verlamd.
De oplossing van de staatscommissie is een tekentafelexercitie die een groot beroep doet op de maakbaarheid van de Nederlandse economie. Die is gering. Internationale krachten (export, groei in Europa, rente) bepalen de economie. En dan gaan de overbelaste ambtenaren (energietransitie, woningcrisis, arbeidstekorten) ook nog de economische koers verleggen?
De redding?
De kenniseconomie wordt gepresenteerd als onze redder van welvaart, met goed betaalde arbeidsmigranten die een claim leggen op huisvesting, onderwijs en gezondheidszorg, maar ook belasting betalen.
Zo’n happy end zou een breuk zijn met het recente verleden. Nederland is geen kenniseconomie en niets wijst erop dat Nederland serieus een kenniseconomie wil of kan worden. De resultaten van 15-jarigen in het onderwijs (lezen, wiskunde) dalen. De investeringen in onderzoek en ontwikkeling – de basis van innovatie – productiviteitsgroei en welvaart, blijven al 20 jaar achter bij de Europese doelstelling, becijferde kennisinstituut TNO onlangs. Buurlanden streven Nederland voorbij. Als Nederland een kenniseconomie zou willen zijn, zou ze de doelstelling juist overtreffen.
Het wonder van chipmachinefabrikant ASML in Veldhoven is precies wat het is: een wonder. Een ongeplande samenloop van omstandigheden, waarin Philips als kraamkamer van jarenlang verlieslatende technologie een hoofdrol speelde. Dat Philips bestaat niet meer.
Lees ook
Gematigde groei is niet het anti-immigratierapport waar het voor gehouden wordt
Lees ook
‘Nederland investeert structureel te weinig in onderzoek en ontwikkeling’
