Lasertherapie voor longcovidpatiënten: wondermiddel of weggegooid geld?

Met ferme bewegingen rolt fysiotherapeut Caroline Hoogendoorn van Lasertherapie Nederland een laser, waaruit rood licht komt, over het lichaam van Gerda (48). In de behandelkamer in Apeldoorn staat sinds een paar jaar een laserapparaat. Met dit apparaat bestraalt ze Gerda, die uit privacyoverwegingen alleen met haar voornaam in NRC wil. „Ik behandel nu de nieren, milt, lever en longen”, vertelt Hoogendoorn. Het laserlicht strijkt over de blote rug en buik van de patiënt.

Gerda kampt met het postcovidsyndroom (de benaming voor patiënten die aan long covid lijden) en ligt voor de zeventiende keer op de behandeltafel bij Hoogendoorn. Na haar coronabesmetting in december 2020 hield ze last van extreme vermoeidheid, overprikkeling en kortademigheid. Gerda: „Toevallig las ik over de behandelingen met lasertherapie. Ik wilde het graag proberen, want ik voelde me na een jaar nog steeds niet de oude.”

Met drie geplastificeerde A4’tjes met daarop felgekleurde illustraties van lichaamscellen en huidlagen en een grafiek over golflengten legt Hoogendoorn de werking van de laser uit. „De lichtdeeltjes activeren de mitochondriën in de cel. Dat zijn een soort energiefabriekjes die dan beter gaan werken. Zo krijgen cellen meer energie voor weefselherstel.”

Zittend op de behandeltafel vertelt Gerda over de positieve resultaten van de behandeling. „Ik merkte na de sessies met de laser dat ik ineens weer energie had om in de tuin te werken.” Terwijl ze vertelt, bestraalt Hoogendoorn haar hoofd aan alle kanten. „Dat werkt tegen hersenmist”, zegt de therapeut. Voor Gerda is de behandeling „een mega oppepper” die voelt als „een frisse wind door het lichaam”. Hoogendoorn: „Dit is waar je het voor doet: mensen hun toekomst weer teruggeven.”

Er wordt niet bijgehouden hoeveel Nederlanders long covid hebben. C-support, de organisatie die mensen met long covid bijstaat, ondersteunt ongeveer twintigduizend patiënten, maar het werkelijke aantal ligt waarschijnlijk veel hoger. Er wordt van long covid gesproken als iemand langer dan drie maanden na een coronabesmetting klachten houdt. Het verschilt sterk per persoon wat de klachten inhouden, maar veelvoorkomend zijn vermoeidheid, hoofdpijn, spierpijn, benauwdheid, vergeetachtigheid en concentratieproblemen.

Lees ook dit opinie-artikel: Onderschat de ernst van long covid niet

In Nederland hebben patiënten na de diagnose long covid recht op een half jaar paramedische herstelzorg vanuit de basisverzekering. Die bestaat uit maximaal vijftig fysiotherapiebehandelingen, tien uur ergotherapie, zeven uur diëtiek en onbeperkte logopedie. Maar bij veel postcovidpatiënten is dat pakket op voordat ze zich beter voelen – of de behandelingen slaan niet aan.

Hevige klachten, gecombineerd met onduidelijkheid over de oorzaak en genezing van long covid, leiden vaak tot wanhoop bij patiënten. Op fora (de grootste Facebookgroep voor lotgenoten telt 23.000 leden) delen mensen hun verhalen. De dagelijkse stroom van berichten gaat vooral over medische kwesties. Want door het uitblijven van een oplossing vanuit de reguliere zorg, zijn longcovidpatiënten zelf aan het dokteren geslagen. Een kleine greep uit de tientallen alternatieve therapieën: bioresonantie, waterstoftherapie, hypnose. Daarbij slikken patiënten vaak vitaminen, supplementen en medicijnen die eigenlijk voorgeschreven worden bij andere kwalen. Eveline Bos, nazorgadviseur bij C-support: „Ik schat dat 98 procent van onze patiënten iets alternatiefs probeert.”

Meer lasertherapie- aanbieders

Caroline Hoogendoorn heeft altijd opengestaan voor innovatieve behandelmethoden. Nadat een patiënt haar op lasertherapie wees, testte ze een laser van het Amerikaanse merk LightForce. Ze schafte het apparaat aan toen ze naar eigen zeggen op internet studies vond die de effectiviteit van lasertherapie zouden bevestigen. Sindsdien behandelt ze er aandoeningen mee zoals artrose, hernia en verzwikkingen. Ze was er zo enthousiast over, dat ze naast haar fysiotherapiepraktijk in 2019 Lasertherapie Nederland oprichtte.

Na een coronabesmetting hield Hogendoorns zus lang klachten. „Ik behandelde haar met de laser en dat hielp”, vertelt de fysiotherapeut. Online las ze meer positieve verhalen uit de VS over de lasertherapie bij long covid. „Bijna iedereen knapt ervan op.”

Voor dit artikel zijn de elf fysiotherapiepraktijken die lasertherapie aanbieden voor longcovidpatiënten benaderd. Negen reageerden. Zij hebben samen naar eigen zeggen ongeveer 730 longcovidpatiënten behandeld. De fysiotherapeuten zijn zonder uitzondering positief over de effectiviteit van de therapie. Meerdere fysiotherapeuten laten weten wetenschappelijke studies te hebben doorgenomen en als aannemelijk te hebben beoordeeld. Een fysiotherapeut uit Hengelo: „Ik geloof niet zomaar een leverancier op zijn blauwe ogen. Ik heb zelf gekeken naar de wetenschappelijke artikelen en die vond ik overtuigend.” Anderen verwezen voor bewijs door naar de websites van Lasertherapie Nederland of leverancier HPLT.

Het Nederlandse bedrijf HPLT biedt net als LightForce laserapparatuur aan. HPLT levert sinds 2014 aan dierenartsen, tandartsen, dermatologen, schoonheidsspecialisten en fysiotherapeuten. Volgens het bedrijf biedt lasertherapie een oplossing voor uiteenlopende klachten. Van oorontstekingen, anale infecties en fracturen bij dieren, tot hielspoor, whiplash en kraakbeenschade bij mensen. Zeker zes van de elf Nederlandse aanbieders van lasertherapie tegen long covid gebruiken een HPLT-laser.

Geen bewijs

Beroepsvereniging Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapeuten (KNGF) doet in een uitgebreid document aanbevelingen voor de behandeling van longcovidpatiënten. Het woord ‘laser’ valt nergens. Het KNGF laat weten lasertherapie niet te hebben opgenomen, omdat er juist geen wetenschappelijk onderzoek bestaat naar de effectiviteit van lasertherapie bij longcovidklachten. Sterker nog: voor de effectiviteit van laser als ondersteunend apparaat bij fysiotherapeutisch handelen in het algemeen is volgens het KNGF nauwelijks bewijs.

De beroepscode voor fysiotherapeuten schrijft voor dat die zich moeten houden aan de standpunten en richtlijnen van het KNGF. Maar tegen fysiotherapeuten die dat niet doen en toch lasertherapie aanbieden, kan de beroepsvereniging niet zomaar optreden. Dat kan alleen wanneer een klacht wordt ingediend bij de Commissie van Toezicht Fysiotherapie. En dat is over lasertherapie nog nooit gebeurd, zegt een woordvoerder van het KNGF.

Wat is dan het bewijs waar de laserbehandelaars en -verkopers mee te koop lopen? Laser-leverancier HPLT had eerst een felgroene banner bovenaan de website staan, waarop het „Fantastische resultaten bij long Covid-19 met Lasertherapie!” beloofde. Die is inmiddels verwijderd, omdat het volgens eigenaar Mark van Nunen niet genoeg werd aangeklikt. Bovendien vond hij de banner storend op de beginpagina. Op de webpagina over long covid, waarnaar de banner verwees, staat dat 93,4 procent van de longcovidpatiënten die werd behandeld met een laser volledig zou herstellen. Gevraagd naar de herkomst van dit percentage, verwijst Van Nunen naar onderzoeken van anderen, te vinden op de website onder het kopje ‘Research’. De pagina verwijst naar 17 studies die bewijs zouden vormen voor de claims van HPLT.

Van deze onderzoeken is Thomas Hoogeboom niet onder de indruk. Hij is fysiotherapeut, bewegingswetenschapper en hoofdonderzoeker paramedische herstelzorg in Nederland aan het Radboudumc in Nijmegen. De artikelen die HPLT aandraagt, leveren volgens hem geen enkel bewijs voor de klinische effectiviteit van een laserbehandeling bij het longcovidsyndroom. De studies gaan over patiënten met een ander ziektebeeld, zijn verslagen van dierproeven, of zijn uitgevoerd door wetenschappers met een dubbele pet als ceo van particuliere laserklinieken. Eigenaar en distributeur Van Nunen – hij heeft zelf geen medische achtergrond – zegt over de onderzoeken: „Covid-19 is er pas kort. Dan is het logisch dat er nog geen evidence based studies zijn die aan de wetenschappelijke voorwaarden voldoen.”

Dat BIG-geregistreerde fysiotherapeuten – in het BIG-register staan meer dan 350.000 zorgverleners met hun beroepsbevoegdheid – een onbewezen therapie aanbieden, verbaast Hoogeboom. „Je mag verwachten dat zij zo effectief mogelijk behandelen”, zegt hij. „Zeker bij postcovid [of long covid]. Dat daarover nog veel onduidelijk is, betekent niet dat je zomaar iets moet gaan doen.”

Lasertherapie is een ‘passieve behandeling’. De patiënt ligt of zit, terwijl de behandelaar met een laserstraal over het lichaam gaat. „Dat gaat in tegen wat volgens beroepsrichtlijnen een goede behandeling is”, zegt Hoogeboom. „Een fysiotherapeut moet zichzelf overbodig maken, maar nu blijven behandelaar en apparaat nodig voor herstel.”

De fysiotherapeut heeft de laserstraal getest – op varkensvlees, bij de slager in de buurt

Sommige therapeuten scharen de lasertherapie onder de vijftig fysiotherapiebehandelingen uit het basispakket. Dan is de patiënt geen extra geld kwijt. Maar een sessie van een half uur met Caroline Hoogendoorn bij Lasertherapie Nederland bijvoorbeeld wordt niet standaard vergoed. De aanvankelijke prijs was 95 euro, maar is nu verlaagd naar 75 euro, zo vermeldt de website.

Longcovidpatiënt Karin Olsthoorn (52) probeerde ook van alles om beter te worden. In januari 2021 belandde ze na een jaar ziek zijn in een revalidatietraject van negen maanden, met onder andere wekelijkse fysio- en ergotherapie. Na het afronden bleef ze extreme vermoeidheidsklachten en hersenmist houden. „Toen ging ik zoeken naar alternatieve behandelingen.”

Na acupunctuur, zang-, orthomoleculaire, en craniosacrale therapie wilde Olsthoorn lasertherapie een kans geven. Op Facebook las ze veel ervaringsverhalen over Lasertherapie Nederland, zegt ze. Door de kosten twijfelde Olsthoorn eerst, maar omdat Hoogendoorn fysiotherapeut is, ging ze overstag. „Ik dacht: dan zal het vast geen kwakzalver zijn.”

Afgelopen februari kreeg ze negen laserbehandelingen. „Het leek in de auto naar huis alsof mijn hersenmist minder was”, vertelt Olsthoorn. „Maar thuis was dat effect alweer weg. Mijn andere klachten zijn nooit verminderd door de laser.” Ze besloot te stoppen: het kostte veel, maar leverde haar niets op.

Long covid: ‘De wanhoop is zo groot dat patiënten van alles proberen’

Hoge kosten laserapparatuur

Lasertherapie is niet alleen voor sommige patiënten prijzig, ook voor de behandelaar is het een investering. Medische professionals kunnen de apparaten van HPLT, die worden geïmporteerd uit Italië, kopen voor een prijs variërend tussen de 6.000 en 14.000 euro. Hoogendoorn betaalde voor haar laser van Lightforce naar eigen zeggen 35.000 euro.

Volgens hoogleraar medische technologie aan de Universiteit Twente Ruud Verdaasdonk is dat weggegooid geld. „Deze lasers doen hetzelfde als een rode lamp van een paar tientjes”, vertelt hij. Al sinds zijn promotieonderzoek dertig jaar geleden verdiept Verdaasdonk zich in de werking van medische lasers. De lasers die fysiotherapeuten gebruiken kunnen volgens hem „alleen verwarmen, wat bijvoorbeeld zorgt voor een betere bloedsomloop”. „Maar dat effect hebben een saunabezoek of yoga-oefeningen ook.”

Celkernen bereiken van organen zoals nieren en lever met het laserlicht, zoals behandelaars claimen, lukt nauwelijks. Verdaasdonk: „Als je iets op die diepte met voldoende energie wilt bereiken, verwarm je tegelijkertijd ook de huid. De temperatuur is dan zo hoog, dat de patiënt er brandwonden van zou krijgen.” Bij hersenen ziet hij al helemaal niet hoe een laser iets kan uithalen: „Zelfs met de meest optimale golflengte komt maar een fractie door de dikke hersenpan heen.”

Ook hoogleraar physiotherapy research aan de Universiteit Maastricht Rob de Bie noemt het behandelen van orgaanweefsel met de laserstraal onzin. De enige manier om zo veel energie in het orgaanweefsel te krijgen dat er iets zou gebeuren in de cellen van een orgaan is de patiënt opensnijden en de laser direct op het orgaan plaatsen, zegt hij. „Maar zelfs dan begrijp ik niet welk effect ze willen bereiken.”

Op de uitspraken over de effectiviteit van hun lasers reageert HPLT: „Wij zijn nooit benaderd voor informatie over de kracht en technische specificaties van de lasers die wij aanbieden. We kunnen derhalve ook niet beoordelen op basis van welke informatie een dergelijke uitspraak zou zijn gedaan.” De technische specificaties en handleidingen van de HPLT-lasers staan op de website van het bedrijf. Deze zijn voorgelegd aan de hoogleraren.

Test bij de slager

Caroline Hoogendoorn houdt vol dat haar lasertherapie werkt. Bij een slager uit de buurt testte ze haar laser door de straal op stukken mager en vet varkensvlees te zetten. De fysiotherapeut zegt in alle soorten weefsels op dieptes tussen de 2 en 10 centimeter nog licht op te hebben gevangen met een lichtmeter. Dus, concludeerde ze, de straal van de laser dringt wel degelijk diep in een lichaam door. Hoogleraar Verdaasdonk zegt dit onderzoek moeilijk te kunnen beoordelen zonder de exacte omstandigheden te kennen. Zijn standpunt over de effectiviteit van lasers is er niet door veranderd.

Gerda en andere enthousiaste patiënten schrijven op fora hun genezing volledig toe aan het apparaat. Dat is zeer waarschijnlijk het placebo-effect, zegt Thomas Hoogeboom van het Radboudumc. „Daar zijn apparaten zoals deze bij uitstek geschikt voor. Je moet een beschermende bril op en de laser ziet er spectaculair uit. Uit onderzoek weten we dat juist zo’n showtje het placebo-effect versterkt.”

Caroline Hoogendoorn gelooft dat niet. „Dan zouden wij nooit zulke hoge scores hebben”, zegt ze. Volgens de fysiotherapeut is bij 70 tot 85 procent van haar patiënten sprake van langdurig herstel na lasertherapie. „Als mensen vanzelf zouden herstellen, doen ze niet zo’n kostbare behandeling.”

Wat betreft hoogleraar De Bie van de Universiteit Maastricht mogen lasertherapie aanbiedende fysiotherapeuten meteen voor de tuchtrechter. „Langdurig zieke postcovidpatiënten grijpen elke strohalm aan. Deze behandelaars hangen een mooi verhaal op en vangen daarmee ook nog geld. Het valt in het straatje Tibetaanse klankschalen en andere charlatanpraktijken.”