In Duitsland gaan dit weekend mensen massaal de straat op om zich uit te spreken tegen extreemrechts. Er worden meer dan tweehonderd betogingen verspreid over het hele land gehouden, meldt de Duitse omroep ARD. Volgens verschillende Duitse media hebben zaterdag tienduizenden mensen aan een protestmars in Düsseldorf meegedaan. Ook in Berlijn, Aken en Hamburg zijn betogingen. Minister Boris Pistorius van Defensie spreekt zich in Osnabrück uit tegen extreemrechts en ook andere politici zullen zich naar verwachting bij de betogers voegen.
De demonstraties van zaterdag vallen samen met de internationale herdenkingsdag voor de slachtoffers van de Holocaust. Bondskanselier Olaf Scholz uitte in een video zijn zorgen over de opkomst van extreemrechtse partijen. Meer dan 900.000 mensen hebben vorig weekend actiegevoerd tegen extreemrechts en de partij Alternative für Deutschland (AfD).
De golf van protesten kwam tot stand na berichtgeving over plannen van AfD-functionarissen. Verschillende media zouden met rechts-extremisten hebben gesproken over het massaal uitzetten van asielzoekers, illegale migranten en „niet-geassimileerde” Duitsers. In september worden verkiezingen gehouden in de Oost-Duitse deelstaten Brandenburg, Saksen en Thüringen. De AfD zou er volgens peilingen de grootste partij kunnen worden.
Lees ook Politicus pleit voor verbod van de AfD, na rechtsextremistische plannen voor het uitzetten van asielzoekers en ‘onaangepasten’
De televisie had een fijne detectiveserie over ouderen die druk waren met elkaars vrijwillige levensbeëindiging. ’t Was een heel gedoe en kreeg gaandeweg steeds meer voeten in aarde maar werd toch tot een goed einde gebracht. Het speelde in Engeland, dat maakte het extra mooi. Denk aan die tuintjes en pubs, denk aan die holle wegen en aan die plattelandskerkjes met hun idyllische kerkhoven en dat eigenaardige klokgelui. (Denk niet aan de Engelse woninginrichting.)
Ja, denk vooral aan dat eigenaardige klokgelui. Bijna nergens worden klokken geluid zoals dat in Engeland gebeurt. Haal er YouTube bij voor een goed voorbeeld. Kies de zoekterm ‘change ringing’ en je staat gelijk tot aan de knieën in de video’s die het wonderlijke gebeier laten horen. Het gros is educatief van opzet want de Britten weten zelf ook wel dat hun gebeier bijzonder is. Het stamt uit de zeventiende eeuw en is alleen daarom al het behouden waard. Er komt bij dat het donders ingewikkeld is.
Als er in Nederland luidklokken worden geluid dan luiden die min of mee lukraak door elkaar. Soms even in fase, dan weer een tijdje niet. Wij hier vinden dat mooi genoeg.
In Engeland klinken de klokken nooit tegelijk maar altijd achter elkaar. Soms hoor je de bekende do-re-mi-fa-so-la-ladder maar het kan tijdens hetzelfde gelui ook opeens andersom la-so-fa-mi-re-do zijn en meestal is het iets ertussenin. Als het de klokkenluiders menens is hoor je niet één keer dezelfde riedel. Binnen de riedel wordt elke klok gebruikt, maar nooit meer dan één keer en er zijn dus geen riedels met twee keer ‘re’ of twee keer ‘mi’. Dat zou ook niet kunnen want elke riedel duurt maar twee seconden, het maakt niet uit of hij door vijf of acht of tien klokken wordt samengesteld.
De doorslingerende klepel
Het is minder raadselachtig dan het lijkt. De slingertijd van de bescheiden klokken die voor change ringing worden gebruikt ligt rond de vier seconden. Zo lang duurt een complete gang heen en terug. In dat heen-en-weer slaat de doorslingerende klepel twee keer tegen de klok. (Een slowmotionvideo laat dat zien.) Het interval tussen de klepelslagen is dus twee seconden. Binnen dat interval moeten alle deelnemende klokken zich één keer laten horen.
De fysicus ziet een probleem: de kleine klokken die de hoge tonen voortbrengen slingeren wat sneller dan de grote, zware. Dat is zo, maar volgens een geraadpleegde deskundige scheelt het maar zo’n 10 procent. En de Engelse klokkenluiders kunnen de slingertijd een beetje bijsturen, daarin schuilt de clou van het change ringing. De Engelse klokken zijn zó opgehangen dat ze bij elke complete slingering een gang van 360 graden maken. In hun hoogste stand staan ze ondersteboven. Dit heet full circle ringing. Hier in Europa worden klokken vaak niet verder dan 70 graden uit de verticale stand getrokken, bij de Engelse klokken is dat dus 180 graden. In die hoge, ondersteboven-stand is de klok extra gevoelig voor de ingreep die versnelling of vertraging teweegbrengt. Voor elke klok ligt dat wat anders en daarom krijgt elke klok bij voorkeur zijn eigen luider.
Het is een heel karwei om een klok in regelmatige slingering te krijgen want het touw waaraan de klokkenluider trekt wikkelt zich hoog boven hem nogal ver rond het ‘klokkenwiel’. Nog moeilijker is het om in volmaakte harmonie met de andere klokkenluiders te werken, vooral als er veel klokken zijn. Dat aantal kan wel oplopen tot tien of twaalf. Bedenk dat het effect van de net genoemde ‘ingreep’ pas 2 seconden later klinkt.
Wat ‘wisselluiden’ zo hondsmoeilijk maakt is de swapping. Klokken die onmiddellijk voor of na elkaar tot luiden worden gebracht kan je in de tijd van plaats laten verwisselen door de vroege klok even wat tegen te houden en de late klok wat te versnellen. Het is gangbaar dat in een schema weer te geven. De klokken zijn altijd van hoog naar laag genummerd in de volgorde 1, 2, 3, 4 enz. Zijn er vier klokken dan kan een ‘riedel’ bijvoorbeeld worden weergegeven door 1-2-3-4. Laat je daarin twee klokken van plaats veranderen dan wordt dat 2-1-3-4 of 1-3-2-4 of 1-2-4-3. Klokken die in de aanvangspositie qua tijd wat verder uit elkaar staan, zoals 1 en 3 of 2 en 4, kunnen niet elkaars plaats innemen, daarvoor is het tijdverschil te groot. Dat is ook helemaal niet nodig want ook door uitsluitend naburige klokken te wisselen zijn alle denkbare ‘riedels’ (permutaties) mogelijk. Bij vier klokken zijn dat er 24, bij vijf klokken 120 en bij zes: 720. 720 wisselingen duren een half uur.
De uitdaging is alle denkbare permutaties zonder onderbreking achter elkaar te laten klinken zonder dat er één twee keer voorkomt. Menselijkerwijs is dat alleen mogelijk als vooraf overeenstemming is bereikt over het schema van de wisselingen en er zijn heel veel schema’s bedacht, sommige zijn al eeuwen oud. Lang niet alle schema’s hebben voldoende regelmaat om ze goed te kunnen onthouden, er is een complete wiskunde rond het wisselluiden ontstaan. Leuk: je kunt ook steeds twee stellen naburige klokken wisselen.
Buiten Engeland wordt maar op vier plaatsen in Europa aan change ringing gedaan: in het Vlaamse Ieper, in het Franse Vernet-les-Bains (Pyreneeën) en in Dordrecht. In de Grote Kerk wordt gewisselluid met 10 klokken, en het Klokhuis ernaast heeft 8 kleine klokken. We danken dit laatste aan beiaardier Jaap van der Ende die eind jaren zestig van wisselluiden bezeten raakte toen hij de detective The Nine Tailors van Dorothy L. Sayers had gelezen. In dat boek heeft het wisselschema een sleutelrol.
Twee maanden geleden was ik op een bijeenkomst waar ook de directeur van het KNMI was. In een flits zag ik dat hij sokken aanhad met daarop de klimaatstreepjescode. Die sokken heb ik ook, dacht ik nog. Maar bovenal herinnerden die sokken me eraan hoe ontzettend krachtig een goede grafiek kan zijn. De klimaatstreepjescode is grootgemaakt door de Engelse klimaatwetenschapper Ed Hawkins. De gemiddelde wereldtemperatuur wordt er voorgesteld door een verzameling gekleurde verticale strepen, van blauw voor de vroegere koude jaren tot donkerrood voor de meest recente jaren. De eenvoud van de streepjescode is bedrieglijk: er zitten honderdduizenden metingen in verwerkt.
Een van de allermooiste boeken in mijn boekenkast gaat over de grafische communicatie van informatie: The Visual Display of Quantitative Information van Edward R. Tufte. Het boek laat prachtige voorbeelden zien van datavisualisatie, waarin de klimaatstreepjescode niet zou misstaan als het boek ooit een herdruk zou krijgen.
In een van de hoofdstukken betoogt Tufte dat datavisualisatie er in de moderne media bekaaid afkomt. Het dominante soort grafische informatie in de media is meestal heel karig: het is óf een kaart, óf een grafiek met een tijdreeks, dat wil zeggen met de tijd op de horizontale as. Tufte laat zien dat meer dan 99 procent van de grafieken in de gedrukte pers een kaart of een tijdreeks is. Alleen Der Spiegel en The Economist bevatten 2 tot 5 procent grafieken met iets anders dan de tijd op de horizontale as. Een snelle steekproef bevestigt dat beeld, zelfs in een krant met een hoogopgeleid lezerspubliek als NRC. Ik doorzocht zaterdagkrant van vorige week en vond één kaart en 12 grafieken. Elf daarvan waren een tijdreeks.
Oorzakelijk verband
Krachtige grafieken laten volgens Tufte, in tegenstelling tot tijdreeksen, de oorzaak op de horizontale as zien, en het gevolg op de verticale as. Voorbeeld uit zijn boek: aantal gerookte sigaretten per hoofd van de bevolking op de horizontale as, en aantal longkankerdoden per miljoen inwoners op de verticale as. Een bijna rechte lijn verschijnt als je de data uit meerdere landen in de grafiek zet. Zulke grafieken zie je bijna nooit in de krant of op tv. In de beleidssamenvatting van het meest recente IPCC-rapport staat ook een grafiek van dit type. Het is mijn favoriete klimaatgrafiek. Je ziet de hoeveelheid verbrande fossiele brandstof op de horizontale as, en de temperatuurstijging sinds de ontdekking van die fossiele brandstoffen op de verticale as. Resultaat: een vrijwel rechte lijn met oorzaak en gevolg kristalhelder in beeld.
Hoewel Tufte overtuigend laat zien dat de tijdreeks eigenlijk een zwaktebod is, zonder verklarende kracht, wordt een andere kracht van grafieken onderbelicht, namelijk die van de herhaling. Dat is ook niet gek, het boek is uit 2001, voordat het internet zo groot werd. Een tijdreeks mag een minder krachtige inhoud hebben, als een tijdreeks door herhaling een iconische status bereikt is het alsnog een ontzettend overtuigend instrument. Neem de klimaatstrepen als voorbeeld, die heeft bijna iedereen weleens gezien.
Klimaatstreepjescode voor Rotterdam.
Krachtige grafieken roepen weerstand op. Dat gebeurde bijvoorbeeld bij de hockeystick, een beroemde tijdreeks in de klimaatwetenschap met de afgelopen tweeduizend jaar op de x-as, en de mondiaal gemiddelde temperatuur op de y-as. De grafiek ziet eruit als een ijshockeystick op z’n kant, met een vrijwel constante temperatuur vóór de industriële revolutie, en een sterk oplopende temperatuur daarna. Omdat deze grafiek zo duidelijk laat zien dat de huidige opwarming uniek is in de periode sinds de antieke oudheid, veroorzaakte hij nogal wat verzet uit de hoek van de klimaatontkenners. Immers, hier werd met één lijntje het kroonjuweel van de klimaatontkenning van tafel geveegd, namelijk dat het allemaal een natuurlijke cyclus zou zijn en de mens er part noch deel aan had. Michael Mann, de maker van de hockeystick, heeft een boek geschreven over de persoonlijke aanvallen die hem ten deel vielen na publicatie ervan.
Gekortwiekt
De Republikeinen nemen nu andere grafieken op de korrel. Neem de data van het National Snow and Ice Data Center in Colorado. Hun bekendste grafiek laat de enorme afname van zeeijs in het noordpoolgebied zien, een icoon van klimaatverandering. Financiering sinds begin mei gekortwiekt. En NOAA, met de Keeling curve. Honderdduizenden metingen op Mauna Loa vormen de grafiek die toont dat de CO2-concentratie in de atmosfeer sinds het begin van de metingen in 1958 elk jaar stijgt. Afgelopen jaar zelfs sneller dan ooit. Financiering: na 67 jaar onzeker.
Het is mooi dat wereldwijd meetgegevens worden veiliggesteld buiten de VS. Iconische grafieken laten zich in een verknoopte digitale wereld niet uitwissen. Maar grafieken moeten actueel blijven. Satellieten moeten opgevolgd worden en CO2-metingen in stand gehouden. We zijn nu nog druk met data rescue. De volgende stap is om ook de kennis, kunde en instrumentatie op meerdere plekken in de wereld op te bouwen. Daarmee kunnen iconische grafieken hun relevantie behouden.
Peter Kuipers Munneke is glacioloog bij de Universiteit Utrecht en weerman bij de NOS
Een scan laten maken van je iris om te bewijzen dat je een mens bent. Het klinkt als science fiction, maar het kan al. Redacteur Marloes de Koning ziet hoe bedrijven en overheden worstelen met de vraag: hoe onderscheid je mens van machine in de wereld van AI?
Heb je vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze redactie via [email protected].
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data132175582-853b74.jpg|https://images.nrc.nl/jZkZbgBqasNpd1iRvilaz5zXq-I=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data132175582-853b74.jpg|https://images.nrc.nl/nXfPe7uisL0a1W90KSjjFU6pGCA=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data132175582-853b74.jpg)
