Nederland gaat een belangrijk zelf opgelegd stikstofdoel voor 2025 niet halen, zo blijkt onder andere uit een analyse van het RIVM. Daarmee overtreedt de regering de ‘stikstofwet’ uit 2021, en neemt de kans toe dat de rechter de overheid dwingt tot harde maatregelen zoals een krimp van de veestapel. Om dit te voorkomen zou de regering snel de stikstofuitstoot drastisch omlaag moeten brengen. Dit terwijl de formerende partijen overwegend negatief denken over hardere stikstofmaatregelen.
Op dit moment loopt er al een procedure van Greenpeace tegen de staat waarin het onder meer draait om deze doelen. Ook milieuorganisatie Mobilisation for the Environment (MOB), die herhaaldelijk stikstofrechtszaken won tegen het Rijk en andere overheden, beraadt zich op juridische stappen, zegt directeur Johan Vollenbroek desgevraagd. Dat het Rijk zijn eigen doelen niet haalt, geeft MOB nu al een sterke positie in de talloze andere rechtszaken die de stichting voert, aldus Vollenbroek.
In 2021 is de Wet stikstofreductie en natuurverbetering ingevoerd. Dit was een van de pogingen van het kabinet-Rutte III om de stikstofcrisis aan te pakken: veel natuur in Nederland bevindt zich in zo’n slechte staat dat het moeilijk is om projecten uit te voeren waar stikstof bij vrijkomt.
In de wet staat dat volgend jaar in 40 procent van de Nederlandse kwetsbare natuurgebieden niet meer te veel stikstof mag neerslaan. Premier Mark Rutte (VVD) en minister Christianne van der Wal (Stikstof en Natuur, VVD) hebben regelmatig benadrukt dat dit doel van groot belang is. „Primair gaat het om 2025”, zei Rutte afgelopen zomer nog.
Uit een RIVM-analyse van eind vorig jaar en recente antwoorden op Kamervragen van minister Van der Wal blijkt dat dit doel in feite onhaalbaar is omdat er te weinig maatregelen zijn uitgevoerd. In 2021 leed 28 procent van de natuur niet onder stikstofneerslag. Met het beleid dat tot mei 2022 gold zal dat in 2030 30 procent zijn, aldus een RIVM-analyse van eind vorig jaar. Sindsdien zijn slechts 32 boeren uitgekocht, terwijl de regering mikte op ongeveer 600.
Volgens deskundigen heeft de stikstofcrisis na vijf jaar nog nauwelijks tot concrete maatregelen in de landbouw geleid. Omdat de doelen wel juridisch zijn vastgelegd, wordt het stikstofbeleid zo kwetsbaar voor rechtszaken, zegt Jan-Willem Erisman, hoogleraar milieu en duurzaamheid aan de universiteit van Leiden. De hoogleraar verwijst naar de Urgenda-zaak, waarin de staat door de rechter is verplicht meer te doen aan gevaarlijke klimaatverandering. „Dat was ook zo’n doelrechtszaak, en dwong de overheid extra maatregelen te nemen.”
Erg onzeker
Ondertussen zijn ook een aantal aangekondigde maatregelen nog erg onzeker, volgens bronnen van NRC. Het is de bedoeling dat er de komende tijd twee nieuwe maatregelen worden ingevoerd: boeren wachten met smart op de ‘innovatieregeling’ en een subsidie om hun bedrijf te verplaatsen. Deze regelingen vormen samen met de uitkoopregeling de kern van de aanpak van het kabinet.
Voor de verplaatsingssubsidie zit het kabinet in een langdurig traject met de EU over staatssteun. De Europese Commissie buigt zich onder meer over de vraag of een Nederlandse boer met financiële hulp van het Rijk zijn bedrijf naar bijvoorbeeld Tsjechië mag verplaatsen.
De innovatieregeling ligt nog complexer. Het plan is dat boeren subsidies kunnen krijgen voor innovaties die de stikstofuitstoot terugdringen. Het ministerie ziet op dit moment echter maar weinig technieken waarvan het zeker weet dat ze qua stikstofreductie doen wat ze beloven. Eerdere technische oplossingen gingen hierdoor bij de rechter onderuit. In welke vorm deze regeling er komt, als dat überhaupt zo is, is nog lang niet duidelijk. In mei begint waarschijnlijk wel een regeling die het boeren mogelijk moet maken om minder vee per hectare te houden.
Ondertussen benadrukken provincies bij het Rijk dat ze meer geld nodig hebben om op korte termijn zelf maatregelen te kunnen nemen om de stikstofuitstoot terug te dringen. De provincies zeggen hiervoor tussen 2,5 en 3 miljard euro nodig te hebben, maar zullen ongeveer de helft krijgen, volgens bronnen van NRC.
In de recente antwoorden op Kamervragen schrijft minister Van der Wal dat er snel nieuwe maatregelen nodig zijn. Tegelijkertijd verwijst ze daarvoor nadrukkelijk naar de kabinetsformatie. „Gezien de huidige politieke situatie vind ik het gepast om de keuze over deze maatregelen over te laten aan het formatieproces.”
