„Radiostilte”, zei PVV-leider Geert Wilders kort, toen hij maandag aan het eind van de middag de ruimte in het Tweede Kamergebouw verliet waar de formatiegesprekken onder leiding van informateur Ronald Plasterk worden gehouden. Niets wilde hij kwijt over de gesprekken die achter gesloten deuren een, volgens betrokkenen, cruciale fase ingaan. Ook van de andere drie deelnemende partijen, VVD, NSC en BBB, was niets inhoudelijks te horen toen ze de afgesloten vleugel verlieten.
Of toch een klein beetje? VVD-leider Dilan Yesilgöz gaf toen ze wegliep een interessant detail prijs over de spreidingswet, de kwestie die haar partij tot op het bot verdeelt, en die ook in de formatie een grote rol is gaan spelen. Zij had pas vorige week dinsdag gehoord dat de Eerste Kamerfractie voor de wet zou stemmen. Dat was op de tweede dag van de behandeling van de wet. Toen zei Eerste Kamerlid Marian Kaljouw (VVD) dat haar fractie voor de wet zou stemmen, terwijl Yesilgöz nog had geprobeerd behandeling op te schorten tot na de formatie. Zij weet: invoering van de spreidingswet, die voor een betere spreiding van asielzoekers over gemeenten moet zorgen, desnoods met dwang, compliceert de formatie met vooral de PVV enorm.
Yesilgöz ontkende hiermee een bericht van RTL, dat stelde dat de partijtop al weken wist dat meerdere leden van de senaatsfractie vóór zouden stemmen. Bovendien, als het klopt, heeft Yesilgöz zich dus laten verrassen door haar eigen partij in de Eerste Kamer. En ook dat is geen prettig beeld aan de formatietafel. Het suggereert dat ze niet weet wat er gaande is in haar partij, en dat is niet fijn zaken doen voor de anderen. Het „serieuze probleem” waar Wilders het vorige week over had is, kortom, niet opeens weg.
Lees ook
Wilders getuigt van broos vertrouwen tussen de formerende partijen
Ruis voorkomen
Zo gesloten zijn de gesprekken, dat niet eens duidelijk is waarover nu eigenlijk gesproken wordt. Is de fase al voorbij dat de partijen elkaar indringend „in de ogen wilden kijken” en over de democratische rechtsstaat, de principes zouden praten? Zonder harde garanties van Wilders dat de rechtsstaat en Grondwet veilig zijn bij hem zou er geen kabinet komen, werd vooraf gezegd. Of zijn die garanties er al en wordt er, zoals Plasterk in een brief in december beloofde, nu over inhoudelijke thema’s gepraat? Wie het weet, zegt er niets over.
Duidelijk is wel dat een oud formatiewetje opnieuw geldt: een formatie kan maar beter zo kort mogelijk duren als partijen ruis willen voorkomen. Hoe langer de formatie duurt, des te meer gaan incidenten tijdens die formatie de gesprekken bepalen. Die incidenten leiden tot irritaties, die moeten worden uitgepraat, en voor je het weet is de sfeer beneden peil. Een berucht voorbeeld is de mislukte formatie tussen CDA en PvdA van 2003, toen de oorlog in Irak opstak en de toch al kille sfeer aan tafel verstoorde.
De spreidingswet kan nu zo’n kwestie zijn. In ieder geval heeft de houding van de VVD-fractie de verhoudingen aan tafel veranderd. De VVD heeft opeens iets uit te leggen, en moet met garanties komen dat zo’n gebrek aan partijdiscipline niet nog een keer gebeurt. BBB heeft zich, in de ogen van Wilders, juist een loyale partner getoond. BBB is met zestien zetels de grootste partij in de Eerste Kamer, en de senaatsfractie kondigde aan dinsdag unaniem tegen de spreidingswet te stemmen. Dat versterkt de positie van onderhandelaar Caroline van der Plas. En daardoor zou zij dus ook weer net wat meer kunnen vragen.
Lees ook
BBB wil in de Eerste Kamer unaniem tegen de spreidingswet stemmen