Iedereen had het over de fatbikebende. Maar bestond die wel?

Het bericht op 21 september gaf de inwoners van zuidelijk Kennemerland reden tot zorg om wat hun lief was. „Fatbikebende teistert regio Haarlem”, luidde de kop op de site van NH Nieuws. „Van Bloemendaal tot aan Heemstede racen ze op snelle fatbikes door de regio, op zoek naar jonge slachtoffers. Die worden geïntimideerd, bedreigd en mishandeld.” De politie en betrokken gemeentes stonden machteloos tegenover de terreur.

In de voorgaande maanden, meldt het artikel, kreeg NH Nieuws meerdere meldingen over een groep van naar schatting vijftig jongeren, vaak tieners, die werden aangevoerd door enkele leidende figuren, die de regio (Haarlem, Velsen, Bloemendaal en Bennebroek) in hun greep zouden houden met berovingen en geweld. De groep gedroeg zich onberekenbaar en had het voorzien op leeftijdsgenoten.

Opmerkelijk was de manier waarop de bende zou opereren: slachtoffers werden gelokaliseerd via Snapchat, waarna handlangers werden opgetrommeld die op hun fatbikes razendsnel ter plekke waren. Op de foto bij het artikel maakt een politieagent proces-verbaal op naast zo’n op de stoep geparkeerde fatbike: een vrij kleine, zwarte elektrische fiets met brede banden en een brommerzadel, een soort kinderbrommertje.

Eind november lijkt de jeugdterreur in Haarlem en omgeving door de overvloedige regen weggespoeld. De fatbikebende is nergens meer te bekennen, niet in de media en niet op straat. Werd het Kennemerland daadwerkelijk op dikke fietsbanden onveilig gemaakt? Of gingen de verhalen achteraf gezien sneller door de regio dan de fatbikes zelf?

In de zomer kregen ze de eerste tips over de fatbikebende binnen, vertellen verslaggever Melle Bos en nieuwscoördinator Antal Crielaard van NH Nieuws in een videogesprek in december. Betrouwbare bronnen, zegt Crielaard, die van dichtbij en in groten getale getuigden van wangedrag van jongeren met die opvallende fietsen. Toen de politie, na aanvankelijke ontkenning van het probleem, toegaf dat jongeren met dergelijk signalement overtredingen begingen, kon NH Nieuws ermee naar buiten komen.

„Toen is het balletje gaan rollen”, zegt Crielaard.

‘De angst was reëel’

Op het onder het bericht vermelde e-mailadres van Bos stroomden de meldingen binnen van ouders die hun kinderen niet meer onbeschermd de straat op durfden laten gaan. Ze wilden allemaal anoniem blijven. „De angst was reëel”, zegt Crielaard. „Wij zijn er niet om de angst van mensen in twijfel te trekken.”

NH Nieuws zette een onderzoeksteam op de zaak. Verslaggevers gingen de straat op. Op het Teylerplein in Haarlem vonden ze sigarettenpeuken, snoeppapiertjes en vapesrestanten. Een prullenbak was zwartgeblakerd door ontploft vuurwerk. Bijna iedereen die ze spraken, had gehoord van gemolesteerde kinderen. NH Nieuws sprak met slachtoffers van intimidaties en vuurwerkterreur, zegt Crielaard. Het probleem was dat niet één van hen met naam, toenaam of zelfs maar een beschrijving van wat ze was aangedaan in de publiciteit wilde, uit angst voor represailles. „Straks gooien ze een granaat door de brievenbus”, zei een winkelier in Bloemendaal.

Andere media bleven niet achter. De NOS nam het bericht van 21 september over, het Haarlems Dagblad dook erop. Het Jeugdjournaal maakte een van de best bekeken items van het jaar. Powned kwam kinderen op fatbikes filmen. Er doken beelden op van een bewakingscamera, waarop twee jongens met hun fatbike de deur van een Jumbo in het Haarlemse stadsdeel Schalkwijk rammen.

De verslaggevers van NH Nieuws lukt het vier jongens (tussen de dertien en zeventien jaar) uit Bennebroek, die volgens de zender tot de bende behoren, aan de lijn te krijgen via Snapchat. „We vinden het gewoon leuk om herrie te schoppen, een bommetje te gooien en kattenkwaad uit te halen”, zegt ‘Amir’, een gefingeerde naam, in een artikel op de site. „We zullen mensen nooit intimideren of mishandelen. De media maken het allemaal een stuk groter dan het is.” Na vijf minuten is het gesprek afgelopen, schrijft de verslaggever, want, verkondigen de jongens: „We moeten eten.”

In oktober is de regio Kennemerland-Zuid „in de ban van de fatbike-bende”, zoals onder meer Metro schrijft. Ouders geven kinderen pepperspray mee, een bibliotheek sluit haar deuren in de daluren vanwege een ‘onveilig gevoel’. Scholen en sportverenigingen vaardigen waarschuwingen uit.

„Zoals iedereen wel weet maakt een fatbikebende Haarlem en omgeving bijzonder onveilig,” schrijft de Bloemendaalse voetbalclub op zijn website. In de buurt zijn „meerdere kinderen van hun fiets getrokken, ernstig mishandeld en beroofd. (…) De politie is met man en macht bezig er een einde aan te maken, maar staat, zelfs na een arrestatie dit weekend, nog volledig machteloos. Wij doen dan ook een dringend beroep op u om uw kinderen ’s avonds niet meer alleen naar de trainingen te laten gaan.” De club verzoekt iedereen die de fatbikebende heeft gezien, zich bij de politie te melden. „Met sportieve groet, het Algemeen Bestuur van BVC.”

Twijfels

In een poging de gemoederen te bedaren, verklaart burgemeester Jos Wienen van Haarlem dat er helemaal niet zoiets als een fatbikebende bestaat. Weliswaar heeft de politie jongeren in beeld die betrokken zouden zijn geweest bij geweldsincidenten, zegt hij in november tegen NH Nieuws, maar: „Er is geen hiërarchische structuur met een bendeleider.”

De woordvoerder van de burgemeester zegt aan de telefoon dat ze haar twijfels heeft over een gesprek over wat de gemeente geen fatbikebende wil noemen. „Met elke publicatie maak je het groter”, zegt ze, terwijl Haarlem zijn inwoners juist wil geruststellen. Volgens de woordvoerder gaat het om jeugd met nieuwe, opvallende en snelle fietsen, die daardoor een grotere actieradius dan vroeger hebben. Maar de jeugdige overlast is van alle tijden.

„Het zijn jonge kinderen op fietsen die heel hard gaan”, zegt de woordvoerder. „Ze hebben weinig verkeersinzicht en zijn soms brutaal, mensen ergeren zich aan ze. Er zijn incidenten geweest, maar niet steeds met dezelfde jongeren. Als een krant op die losstaande incidenten het label ‘fatbikebende’ plakt, ziet iedereen in de regio ineens die bende. Door wangedrag aan een middel te hangen, zie je het ineens overal.”

Bezorgde ouders geven in een gesprek met burgemeester Wienen aan dat zij weten wat er speelt en om welke jongeren het gaat. Maar als de burgemeester vraagt om die informatie te delen met de gemeente of de politie, willen ze dat niet, zelfs niet anoniem, uit angst dat zij of hun kinderen als verklikkers bekend worden.

nieuwscoördinatorAntal Crielaard Wij zijn er niet om de angst van mensen in twijfel te trekken

Uit data van de politie blijkt geen alarmerende toename van de jeugdoverlast in Haarlem in het afgelopen najaar. In augustus, september en oktober zijn er 45, 101 en 85 meldingen van jeugdoverlast, met een opvallende piek in september, na de eerste publicaties over de fatbikebende. Arnhem en Enschede, steden met een vergelijkbaar inwonertal, hebben in dezelfde maanden respectievelijk 98, 81 en 59 en 76, 83 en 67 meldingen. Haarlem een jaar eerder, van augustus tot oktober 2022: 73, 83 en 90.

„Goed om te weten dat er een wereld schuilgaat achter de cijfers”, zegt woordvoerder Derk Burger van de Noord-Hollandse politie. „Eén overlastsituatie kan bij ons twintig belletjes opleveren. Of één persoon kan verantwoordelijk zijn voor twintig overlastmeldingen.” Er zijn inderdaad berovingen en aanhoudingen door jongeren geweest, zegt hij, maar de politie houdt niet bij of de daders een fatbike hebben of niet. Die fiets is voor de politie geen verbindend element tussen losstaande incidenten.

Op het gemeentehuis van Bloemendaal, het ‘Witte Huis’ op een heuvel, met uitzicht over het villadorp, wil interim-burgemeester en oud-staatssecretaris Ankie Broekers-Knol eind november over één ding duidelijk zijn: „U vraagt naar terreur van een fatbikebende. Zo is het absoluut niet. Er is geen terreur, en het is geen bende.”

De media hebben er een bende van gemaakt. „Er is geen patroon waarin er alsmaar dingen gebeuren, er is een patroon waarin wij berichten krijgen van mensen die ongerust zijn of zich onveilig voelen. Dan loopt een oudere dame ’s avonds langs een groepje van tien, vijftien jongelui met die fietsen en zeggen ze: dag mevrouw. De één vindt dat geestig, de ander voelt zich er niet fijn bij. Dat soort incidenten is er geweest. Dan hebben mensen een vervelend gevoel, maar gebeurt er niks.”

„Een deel van deze jeugd kennen we al”, zegt Astrid Nienhuis, Broekers’ collega in Heemstede, die via een beeldscherm meepraat. „Ze deden al dingen waarvan je zegt: doe dat nou niet. Maar er was geen gemeenschappelijk kenmerk, waardoor het losse incidenten waren. Het lijkt erop dat de fatbike overlastgevers als groep herkenbaar heeft gemaakt, waardoor het een groot ding is geworden.”

Waar is de bende gebleven?

Op vrijdagavond 1 december rijden de boa’s Kevin en Wouter hun route door Bloemendaal en Heemstede. Het is een speciale actieavond tegen jeugdoverlast, via een actiekanaal in de wagen staan ze in constant contact met de politie. De handhavers rijden langs hotspots waar sinds de zomer incidenten zijn geweest.

Ze letten niet speciaal op fatbikes, zegt Wouter. De terreur uit de kranten zien ze niet terug op straat. „In ons systeem kun je tot op de dag zien wanneer de eerste berichten over de bende in de krant stonden.” In week 37 (11-17 september) waren er in Bloemendaal vier gemeentelijke meldingen van jeugdoverlast bij de gemeente, in week 38 vijf, om in week 39, na de eerste fatbikepublicatie, omhoog te schieten naar 22, en twintig een week later. „De meeste meldingen zijn dat ze fatbikes hebben gezien, niet van daadwerkelijke overlast.”

We zien weinig fatbikes. Waar is de bende gebleven? „Die heb ik nog nooit gezien”, zegt Kevin. De handhavers zien een meisje zonder achterlicht fietsen. „Zet je ’m even aan?” „Prima agent!” „Goeie avond.” „Goeie avond!”

Kort na het interview met NH Nieuws waarin burgemeester Wienen het bestaan van een fatbikebende ontkent, begint Haarlemmer Ilan Sluis een petitie op Petitie.nl: „Haarlem en omgeving worden al maanden geteisterd door intimidatie, berovingen en geweld door een grote groep jongeren (zogeheten fatbikebendes). Wij inwoners hebben niet de overtuiging dat burgemeester Jos Wienen adequaat optreedt.”

Eind november biedt Sluis 1.500 handtekeningen aan Wienen aan. „1.500 bezorgde ouders roepen burgemeester tot de orde”, schrijft NH Nieuws.

Terugkijkend staat nieuwscoördinator Antal Crielaard nog volledig achter de berichtgeving van afgelopen najaar. „Wij zijn hier zó voorzichtig mee geweest. We hebben maar 20 procent van wat we weten naar buiten gebracht.” Bovendien is de nieuwszender niet de bron van de ophef. „Die was er al. Wij zijn pas in actie gekomen nadat wij van verschillende kanten zijn benaderd.”

Het heeft geen zin om te gaan kijken op de plekken waar het in de nazomer uit de hand liep. „Natuurlijk zie je er nu niets meer van. Maar dat wil niet zeggen dat er niets is gebeurd.”

Delen





Mail de redactie