Het vonnis tegen Desi Bouterse is een minuut of tien oud als de discussie op Radio Mart goed losbarst. „Ik vind het vreemd dat hij nu nog vrij rondloopt”, zegt Peggy Burke, oud-PvdA-raadslid in Amsterdam en tot voor kort werkzaam in de Tweede Kamer voor Bij1. „Ik vraag me eigenlijk af: gaat het nog wel tot strafoplegging komen?”
De tafelgasten hebben net gehoord dat het Surinaamse Hof van Justitie Desi Bouterse veroordeelt tot twintig jaar cel, volgens eis, maar geen directe gevangenneming gelast. Burke: „Dat vonnis betekent niets voor mij als-ie gewoon in z’n buitenverblijf ligt te chillen in een jacuzzi.”
Oneens, zegt Guilly Koster, journalist, activist en vaste tafelgast bij de Multikleurrijke Amsterdamse Radio en Televisie, die al 38 jaar uitzendt vanuit Amsterdam Zuidoost. „Het gaat om een zuivere rechtsgang. Ten tijde van de Decembermoorden was de Grondwet in Suriname opgeschort. Nu hebben we een goed functionerende Grondwet, dus moeten de rechters zich eraan houden.”
„Als Bouterse gewoon z’n leven kan blijven leven”, zegt Burke, „is het voor mij een hol vonnis.”
Koster: „Als je het recht vooral ziet als wraak en genoegdoening, is dit onvoldoende. Maar als je hecht aan ordentelijke rechtspraak, is dit goed.”
Het gesprek bij Radio Mart („een doorgeefluik van meningen en gevoelens”, aldus Koster) weerspiegelt wat elders onder Surinaamse Nederlanders ook zichtbaar is: verdeeldheid. Veel mensen zijn blij en opgelucht met het vonnis en hopen dat Bouterse zo snel mogelijk achter de tralies verdwijnt. Maar er zijn ook genoeg mensen in de Surinaamse gemeenschap – circa 350.000 zielen groot, voor een groot deel woonachtig in de Bijlmer – die daar anders over denken.
De tegenstanders van Bouterse in Nederland hebben hun stem sinds het vonnis duidelijk laten horen: advocaat Gerard Spong, journalist Noraly Beyer, en bovenal de nabestaanden van de vijftien slachtoffers van de Decembermoorden. Ze vinden dat het recht gezegevierd heeft en hopen dat Bouterses politieke rol nu definitief is uitgespeeld.
Lees ook
gratie vragen bij president Santokhi
Sluitstuk van transitie Suriname
Een van hen is arts en publicist Henry Does, die Suriname na de Decembermoorden ontvluchtte en boeken schreef over het regime van Bouterse. Het vonnis, zegt hij, laat zien dat „het idee van democratische vrijheid gewonnen heeft van de militaire dictatuur.” De veroordeling vormt voor hem het sluitstuk in de transitie van Suriname naar een volwaardige democratische rechtsstaat. „We hebben nu acht verkiezingen op rij gehad met vreedzame machtswisselingen.”
Dat Bouterse niet meteen de gevangenis in hoeft, vindt Does geen bezwaar. „Het belangrijkste vind ik de motivatie van het Hof. De ontkrachting van al die lasterlijke dingen die Bouterse heeft beweerd over de slachtoffers, dat ze een tegencoup wilden plegen of zijn neergeschoten omdat ze wilden ontsnappen.” Hij noemt het vonnis „een zege voor de waarheid”. „Dat is relevanter dan of Bouterse wel of niet in het gevang belandt. Hij heeft niet het eeuwige leven, maar dit vonnis staat voor altijd.”
De Bouterse-sympathisanten in Nederland zijn sinds de uitspraak van woensdag minder zichtbaar, maar dat wil niet zeggen dat ze er niet zijn. Oud-wethouder Hannah Belliot (PvdA) denkt dat het pro-Bouterse-kamp „dicht bij de meerderheid komt” van de Surinaamse Nederlanders. Afgaande op de geluiden onder inbellers schat Norman van Gom, directeur en presentator van Radio Mart, het pro-Bouterse-kamp zelfs op 70 procent. „Ze gaan helemaal los op de zender.” Deze woensdag is daar overigens weinig van te merken: zo heftig als de tafelgasten discussieren, zo rustig blijft het qua inbellers.
De verdeeldheid over Bouterse loopt hoofdzakelijk langs sociaal-economische lijnen. Het welvarende, goed opgeleide deel van de Surinaamse Nederlanders is veelal fel gekant tegen Bouterse; zeker de uiterst vocale groep van nabestaanden van de Decembermoorden en anderen die na 1982 het land verlieten. Maar bij „achtergestelde groepen”, zegt Belliot, is de oud-president nog altijd razend populair. „In Amsterdam Zuidoost wonen veel Bouta-believers. Het zijn mensen die al generatie op generatie in armoede leven. Voor hen is hij een soort paus, een martelaar bijna. In het seniorencomplex waar ik af en toe help, is negen van de tien mensen pro-Bouterse.”
Lees ook
Een chique oplossing lijkt in de maak
Wat opvalt: weinig sympathisanten van de oud-president in Nederland zeggen onomwonden dat ze diens veroordeling onterecht vinden. Ook zíj geloven in de democratische rechtsstaat. Maar ze plaatsen wel vraagtekens bij hoe eerlijk het proces verlopen is. Ze beginnen over de Nederlandse kolonel Hans Valk, die Bouterse in 1980 geholpen zou hebben bij diens militaire coup. De stukken hierover zijn door de Nederlandse regering tot 2060 geheim verklaard. „De nabestaanden en de rechters hebben er niet op aangedrongen dat dit dossier op tafel kwam in de rechtsgang”, zegt kunstenaar Roy ‘Kaikusi’ Groenberg, voorzitter van stichting Eer en Herstel. „Dat geeft een beetje een wrange nasmaak. Misschien staan er dingen in die extra belastend zijn voor Bouterse. Of juist ontlastend. Dat wil je toch weten?”
Een andere strategie: wijzen naar de opvolger van Bouterse als president van Suriname, de zeer impopulaire Chan Santokhi. „Santokhi is de slechtste president aller tijden”, zegt tafelgast Glenn Codfried in de studio van Radio Mart. „Voor sommige mensen is Bouterse een buffer om het land niet verder uit te hollen.”
Ook Hannah Belliot, die „tevreden” is dat Bouterse is veroordeeld, is kritisch op de rechtsgang over de Decembermoorden. Ze wijst erop dat het bloedvergieten tijdens de Binnenlandse Oorlog (1986-1992, bijna 500 burgerdoden) tussen het Jungle Commando van Ronnie Brunswijk en het Surinaams leger onder leiding van Bouterse nooit strafrechtelijk onderzocht is. „De nabestaanden van de Decembermoorden komen uit de elite. Zij konden twintig jaar procederen en dure advocaten betalen. De slachtoffers van de oorlog kwamen uit de binnenlanden, hoe moesten ze die procedures betalen?” Hoewel ze de uitspraak tegen Bouterse „terecht” vindt, heeft Belliot „toch het gevoel dat er in Suriname met twee maten wordt gemeten.”
Over de vraag of het vonnis kan leiden tot verzoening tussen beide kampen, lopen de meningen uiteen. Roy Groenberg is ervan overtuigd dat het kan. „Suriname heeft ondanks driehonderd jaar slavernij nooit één dag vals gereageerd op Nederland. Dus waarom zouden Surinamers elkaar na 41 jaar gekijf en gedonder niet kunnen vinden?”
Hannah Belliot: „Healing komt niet zomaar aanvliegen als een vogel. Zolang je de daders uit de Binnenlandse Oorlog niet berecht, zie ik dat niet gebeuren.”
Er is één punt waarop Bouterses tegenstanders én sympathisanten elkaar zonder moeite vinden: een diepe afkeer van ex-kolonisator Nederland. Of het nou de slavernij betreft of de rommelige soevereiniteitsoverdracht, de vermeende rol van kolonel Valk, of de jarenlange terughoudendheid om aan te dringen op vervolging van Bouterse voor de Decembermoorden („geringschatting van wat heeft plaatsgevonden”, aldus Henry Does), de consensus luidt dat Nederland uitsluitend een kwalijke rol gespeeld heeft. „Nederland is de grondlegger van al deze ellende”, zegt Glenn Codfried op Radio Mart.
Guilly Koster, als de microfoon uitstaat: „Nederland is fokking mededader. Dus het moet sowieso z’n bek houden.”
M.m.v. Mirjam van Zuidam
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124735612-304f29.jpg|https://images.nrc.nl/np6BnIq3isDYqsPEJ3XCmpt763Y=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124735612-304f29.jpg|https://images.nrc.nl/IGvj0EEUjmSfsLy6mf-OSagkIVs=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124735612-304f29.jpg)
