Wind tegen, wind mee, wind tegen – het politieke jaar van Caroline van der Plas

Haar moeder vindt dat ze haar nagels een andere kleur moet geven. Een gewonere kleur, lichtroze of zo. „Maar ik durf niet”, zegt Caroline van der Plas. Het is vrijdag 21 juli, ze is op werkbezoek op een boerderij in Uddel waar je als bedrijfsuitje koeien kunt knuffelen. De boerin, Janny van Essen, heeft net gezegd dat ze het „zo gemeen” vindt dat Van der Plas nog maar weinig op tv is en daar keek Van der Plas van op. „Nee joh, wij zijn overal. Vanavond zit ik bij de Oranjezomer van SBS6, met Hélène Hendriks.” Dan begint Janny’s man Richard over de nagels van Van der Plas. „Wat mooi”, zegt hij. „Groen!”

Van der Plas spreidt haar handen uit op tafel en zegt dat ze die kleur had uitgekozen voor de uitslagenavond van de Provinciale Statenverkiezingen op 15 maart. Groen is de kleur van BBB, ze had ook een groen vest laten maken dat eruitzag als een boerenzakdoek. Die avond werd BBB de grootste partij in álle provincies en wat haar moeder er ook van vindt: haar nagels, zegt ze, blijven groen tot de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november. „Ik ben bang dat het anders misgaat.”

Als ze je niet leuk vinden, stemmen ze niet op je

In juli heeft Pieter Omtzigt nog geen eigen partij. BBB staat in de peilingen op zo’n 21 zetels. Dat zijn niet meer de 30 zetels van april, en minder dan de VVD en GroenLinks-PvdA die allebei op 26 of 27 zetels staan. Maar wel ruim boven de PVV, die zou uitkomen op ongeveer 15 zetels. En als je door het bijgeloof over haar nagels zou denken dat Van der Plas onzeker is: dat is ze niet. Een dag eerder heeft Frans Timmermans laten weten dat hij lijsttrekker wil worden van GroenLinks-PvdA en op het erf in Uddel, waar de boer en boerin druk zijn met hun koeien, zegt Van der Plas: „Timmermans? Die kan ik wel aan.”

Ze zegt ook dat ze al de hele week probeert met Omtzigt te bellen, ze wil van hem weten wat zijn plannen zijn, en of hij iets zou zien in een overstap naar BBB. Het irriteert haar dat hij niet terugbelt, al heeft hij dat wel beloofd. „Het is een keer klaar.”

Bij welke verkiezingsuitslag zou Caroline van der Plas vinden dat het is ‘misgegaan’? „Als we minder dan tien zetels halen”, zegt ze die middag in juli, „zal het voelen alsof we verliezen.”

Op een zaterdag in februari, drieënhalve week voor de Provinciale Statenverkiezingen, staat Caroline van der Plas op de Huishoudbeurs in Amsterdam. BBB heeft daar een standje. In eerdere campagnes hadden de PvdA en de SP dat ook, nu niet. En misschien valt er voor hen ook wel niets meer te halen. In de lange rij vrouwen en een enkele man die met Van der Plas op de foto willen, is er één die in 2019 op de SP heeft gestemd, één op 50Plus. Er is ook nog een ex-CDA-kiezer. Alle anderen stemden op de PVV of FVD. De meesten werken in de zorg, de schoonmaak, de catering. Ze zeggen dat Van der Plas „opkomt voor de mensen”, ze noemen haar „oprecht en eerlijk”. Een vrouw van 56 uit Vlissingen zegt dat ze maar één keer eerder een politicus zo vertrouwde: „Pim Fortuyn.”

Het ziet er goed uit voor BBB: in peilingen voor de Eerste Kamer, die wordt gekozen door de Provinciale Staten, staat de partij op 9 van de 75 zetels. Een winst van 9, want BBB is nieuw. De PVV zou van 5 naar 9 zetels gaan. Maar de VVD staat veel hoger: op 15. En GroenLinks en de PvdA zouden samen uitkomen op 13.

Toch houdt Henk Vermeer, medeoprichter van BBB en naaste medewerker van Caroline van der Plas, er dan al serieus rekening mee dat hun partij in veel meer provincies zal winnen dan wordt voorspeld. In extra peilingen die BBB tegen betaling krijgt van Maurice de Hond ziet Vermeer dat BBB het ook in de steden goed lijkt te gaan doen. Dat is al een tijdje de bedoeling, BBB wil niet alleen de partij zijn voor het platteland. In Den Haag hebben BBB’ers het zelf ook niet meer over de BoerBurgerBeweging, zoals ze voluit heten, alleen nog over ‘BBB’.

Op het podium van café Boode in Bathmen, woensdag 15 maart om 21.00 uur, staat Caroline van der Plas met een rood hoofd naar het tv-scherm te kijken. Dan slaat ze haar handen voor haar gezicht, ze omhelst haar moeder. Uit de eerste exitpoll van die avond blijkt dat BBB zelfs al wint in Noord-Holland, het hart van de Randstad.

Ongeloof is er ook in alle ándere zaaltjes waar partijen die uitslag zien. In café Moeke in Den Bosch, waar de VVD bij elkaar zit, blijft het secondenlang stil. Tegen zijn gewoonte in is Mark Rutte de hele avond chagrijnig.

Als Jan nog had geleefd, had hij gezegd: ‘Lien, doe die telefoon weg’

In de Eerste Kamer is BBB in één klap de grootste partij met 16 zetels. FVD is de grootste verliezer, in 2019 haalde die partij nog 12 zetels, nu maar 2. De VVD verliest en gaat van 12 naar 10 zetels. Ook de PVV verliest, tegen de verwachting in: de partij van Geert Wilders gaat van 5 naar 4 zetels.

JA21, de SP en ex-50Plusser Liane den Haan sturen Van der Plas bloemen. Op de eerste dinsdag na de verkiezingen, net voor het Vragenuur, staan in de grote debatzaal meer dan twintig Kamerleden om haar heen om haar te feliciteren.

Vanaf de tribune kun je denken: collegiaal. Maar in de gang zeggen ze tegen elkaar en tegen journalisten dat het kabinet-Rutte IV nog maar even niet moet vallen. Als de BBB’ers in de provincies en de Eerste Kamer genoeg tijd krijgen om fouten te maken, blijft er van de nieuwe ‘hype’ ná FVD vast ook niet veel over.

In Den Haag gaat dan ineens een verhaal rond, achter de schermen, over de ex-man van Van der Plas. Zij zou hem hebben weggehouden bij hun kinderen toen die nog klein waren. Hij had zich aangesloten bij de organisatie Fathers4Justice en zou zich uit wanhoop van een brug hebben willen storten.

In een gesprek voor dit verhaal, in het voorjaar in eetcafé Jansen & Jansen in Hengelo, zegt Caroline van der Plas dat het een nare scheiding was, waar vooral haar oudste zoon Ryan erg onder heeft geleden. „Ze zijn nu allebei volwassen en willen hun vader nog steeds niet zien. Wat mij betreft zegt dat genoeg.”

Ze is vol zelfvertrouwen. Er is ook bijna elke dag wel een journalist die vraagt of zij premier wordt als BBB de volgende Tweede Kamerverkiezingen wint. Daar heeft ze al in april ex-CDA-staatssecretaris Mona Keijzer voor gevraagd, maar dat weet verder alleen Henk Vermeer.

In de Tweede Kamer zegt Van der Plas tegen PVV’ers dat hun campagne voor de Provinciale Staten niet goed was. In het begin wel: Wilders en andere PVV’ers waren met volle boodschappentassen langsgegaan bij mensen met weinig geld, het draaide om koopkracht. „Toen ging het in de peilingen nog goed”, zegt ze tegen hen. „Maar op het laatst is Geert weer helemaal op het thema asielzoekers gaan rammen en zijn de mensen afgehaakt.”

Aan het eind van het jaar, als de PVV met 37 zetels in de Tweede Kamer de grootste partij van Nederland is geworden, zegt Van der Plas in haar werkkamer dat ze met haar „gratis tip” de PVV toen misschien wel heeft geholpen. „Daarna, in de campagne voor de Tweede Kamer, zei Geert elke keer: ‘Wij zetten de Nederlanders op één’. Dat was geniaal. Alles zit erin: de zorgen van mensen over wonen, onderwijs, de gezondheidszorg. Maar hij zei níét: dat komt door de asielzoekers en die moeten weg.”

BBB-kandidaten leren in de cursus ‘campagnevoeren’ ook allemaal dat ze niet somber of negatief moeten doen, en nooit kwaad moeten spreken over anderen. Daar houden kiezers niet van. En ze leren de regel: Always say yes to the press. In haar eerste jaar als Kamerlid, in 2021, zegt Van der Plas alleen nee tegen tv-programma’s als Chantals Pyjama Party en First Dates Valentine. Bladen als Privé, Story en Party schrijven graag over haar, bij Vandaag Inside vinden ze haar heel lang geweldig. Johan Derksen zegt in de campagne voor de Provinciale Staten dat hij op haar stemt.

In april van dit jaar is BBB in verschillende peilingen voor de Tweede Kamerverkiezingen met zo’n 30 zetels de grootste partij van Nederland. Zanger John de Bever vraagt Van der Plas of ze wil meedoen aan een optreden in Ahoy, samen met Bonnie St. Claire, Lee Towers, Johan Derksen. Ze krijgt een rolletje aangeboden in de Grote Sinterklaasfilm en de Strijd om Pakjesavond, een cameraploeg van Videoland gaat haar volgen voor een documentaire. Het blad EW vraagt haar voor de HJ Schoo-lezing. Dat vindt Van der Plas een grote eer, de lezing werd eerder gehouden door politici als Mark Rutte, Sigrid Kaag, Dilan Yesilgöz. In de versie van de lezing die in een boekje verschijnt, staat dat er vast mensen zijn die het „ongepast” vinden dat een „simpele vrouw uit Deventer” op het podium staat van de De Rode Hoed in Amsterdam. Die hebben dan „pech”.

Haar hele familie is mee, op maandag 4 september: haar moeder, haar zoons, een broer, een tante, een nicht en een neef. Net voor de lezing zegt ze dat het „onwerkelijk” voelt. „Dat ík dit mag doen.” In haar verhaal houdt ze een pleidooi om beter te luisteren naar anderen, ze zingt een stukje uit The Sound of Silence van Simon & Garfunkel: „People talking without speaking, people hearing without listening.”

De zin over de simpele vrouw uit Deventer spreekt ze niet uit. Henk Vermeer vindt dat ze van dat ‘Calimero-idee’ af moet. Ze is al tweeënhalf jaar Kamerlid en leidt, zegt hij, een grote partij.

Als je zes keer per week bij Vandaag Inside hoort dat Van der Plas een onnozel wicht is, denk je: niet zo handig dan, om op haar te stemmen

Maar hoe groot is BBB dan nog? Het kabinet-Rutte IV is voor de zomer gevallen en begin september is het de VVD van Dilan Yesilgöz die bovenaan staat in de peilingen, met zo’n 27 zetels. Daarna komt NSC van Pieter Omtzigt met 25 zetels en GroenLinks-PvdA met 23. BBB staat vierde met zo’n 15 zetels. De PVV is aan het stijgen en eind september heeft ook Wilders Van der Plas ingehaald: de PVV zou in die tijd rond de 17 zetels kunnen halen.

De daling van BBB begint al in mei. Van der Plas zet op 3 mei een bericht op Twitter over de Oekraïense president Volodymyr Zelensky die onderweg is naar Nederland: „4 mei.. 1 dag p/j dat we ONZE oorlogsslachtoffers herdenken. 1 dag. DAT moet op #4mei centraal staan. Niet Zelensky.”

De reacties zijn heftig: doen de Oekraïense slachtoffers er op die dag niet toe? En welke slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog zijn van ‘ons’, welke niet? Rusland lijkt er juist blij mee te zijn, de Russische propagandazender RT toont haar bericht op tv.

Een week later, in de rokershoek van de Tweede Kamer, zegt Van der Plas dat zij en haar broers op 4 mei ’s avonds altijd binnen moesten blijven. Ze keken met hun ouders naar de Dodenherdenking op de Dam en vaak ook nog naar een film of documentaire over de Tweede Wereldoorlog. Dat speelde mee, zegt ze, toen ze op 3 mei hoorde dat Zelensky zou komen. „Ik vind dat de Dodenherdenking al zo aan het verschralen is, we herdenken nu iedereen die ooit ergens in een oorlog is omgekomen. Ik hoor van mensen die de Holocaust hebben meegemaakt dat ze dat erg vinden.”

Van der Plas ziet er moe uit. Ze is boos, ze vindt dat ze door D66’er Sjoerd Sjoerdsma is uitgemaakt voor antisemiet. Hij schreef op Twitter: „Kennelijk is het voor @lientje1967 niet voldoende dat Zelensky een Joodse president is die voor onze vrijheid vecht.”

„Ik zal”, zegt ze, „Sjoerd nog wel gedag zeggen als ik hem tegenkom, maar tussen hem en mij komt het nooit meer goed. Hij weet wat dit losmaakt aan bedreigingen. Hij weet ook dat wij Oekraïne altijd hebben gesteund. Zelensky kwam hier om geld en wapens vragen en dat snap ik heel goed. Ik bedoelde alleen: doe dat op een andere dag.”

Haar moeder van 85, Nuala van der Plas, is haar voorbeeld in de politiek. Zij komt uit Ierland en was acht jaar wethouder voor het CDA in Deventer, waar ze altijd op de fiets op werkbezoek ging. Nooit in een dienstauto. In de rokershoek zegt Caroline van der Plas dat haar moeder het bericht over Zelensky ook „heel erg” had gevonden. „Ik heb tegen haar gezegd: hier leer ik van.” Van der Plas wil het geen fout noemen van zichzelf. Ze zegt wel: „Ik zou het niet nog een keer op deze manier doen. Ik heb er alleen maar spijt van dat het zo kort door de bocht was, met zo weinig context.” Ze kent een boer in Oekraïne aan wie ze haar hele verhaal heeft gedaan. „Ik heb gezegd: verspreid het daar vooral en ik zou het niet erg vinden als het ook bij de leiding van het land terechtkomt.”

„Weet je wat het ook is”, zegt ze dan. „Ik lag die avond in bed en volgde het nieuws over Zelensky die onderweg was, en zat me enorm op te winden. Als Jan nog had geleefd, had hij gezegd: ‘Lien, doe die telefoon weg. Hou op.’ Nu was er niemand die mij tegenhield.”

Jan, de man van Caroline van der Plas, overleed in 2019 aan alvleesklierkanker.

Die avond had haar medewerker Alexander Hendriks al wel gezegd, in de groepsapp: „Misschien had je dit niet moeten doen, Caroline?” „Maar ik dacht: mensen weten echt wel van mij dat ik pro-Oekraïne ben.”

Of ze er slecht van slaapt? „Nee, ik slaap altijd goed. Het was dagenlang wel het eerste waar ik bij het wakker worden aan dacht.”

Ze zucht. „Het is niet anders. Wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten.”

Op woensdag 18 oktober, vijf weken voor de Tweede Kamerverkiezingen, hangt er in de BBB-gang van het Kamergebouw een gespannen sfeer. Henk Vermeer is er niet. Hij is kandidaat-Kamerlid en zit de hele dag in een debattraining. Tot wanhoop van de andere fractiemedewerkers, bijna allemaal twintigers. Ze bellen hem op: hij móét komen. „Caroline huilt”, zeggen ze.

De avond ervoor was het in Vandaag Inside gegaan over een boek dat eraan zit te komen over Van der Plas: Met de trekker naar de macht van journalist Marcia Nieuwenhuis. Özcan Akyol zegt dat daarin „de minder fraaie kanten” worden beschreven van Van der Plas. Haar ex, zegt hij, wilde zich van een brug gooien omdat hij zijn kinderen niet mocht zien. „Ik kan me dat nog wel herinneren, ja”, zegt Johan -Derksen. „En die brug is zo hoog, dan heb je geen kans op overleven.” Yvonne Coldeweijer schrijft erover op haar juicekanaal, de Mediacourant en Flair hebben een bericht.

„Let erop dat Caroline eet”, zegt Henk Vermeer tegen de medewerkers. „En laat haar niet alleen. Ik ben er vanavond om acht uur.”

Er gaat al weken veel mis. Mona Keijzer is eind augustus gepresenteerd als premierskandidaat, maar de kans dat zij het ook echt wordt, is dan allang niet meer zo groot. Op tv zegt Van der Plas dat het de journalisten zijn die haar zo noemen, niet BBB. Na Prinsjesdag komt ze in de Tweede Kamer met een motie over het minimumloon, zonder financiële onderbouwing. Omtzigt heeft die bedacht, maar zíj wordt er door alle andere Kamerleden om uitgelachen: ‘gratis bier’. En net nadat ze kritisch is geweest over Timmermans die wachtgeld heeft en campagne voert, blijkt dat Mona Keijzer ook nog wachtgeld had.

Als dit de prijs is die je betaalt in de politiek, dan hoeft het van mij niet meer

Als ze op 30 september in Ahoy is voor het concert met John de Bever, beslist ze op het laatste moment dat ze dat toch niet doet: uit respect voor de slachtoffers van de schietpartij in Rotterdam, twee dagen eerder. Bij Vandaag Inside zegt Johan Derksen dat ze niet wilde meedoen omdat er technische problemen waren en haar liedjes bij de repetitie daardoor klonken als „gestuntel”: ze zou stukjes gaan zingen van Guus kom naar Huus, Boer Harms, Oerend Hard. Van der Plas zegt later tegen De Telegraaf dat ze zich erdoor „gekwetst” voelt. „Johan wéét hoe het zit.” Dat had ze al in Ahoy tegen hem gezegd.

Ze is ook ziek geworden, ze hoest veel.

Als Henk Vermeer die woensdagavond om kwart over acht de fractiekamer binnenkomt, staat daar ook de cameraploeg van Videoland. Van der Plas huilt weer. En ze is boos. Op de journalist van het boek, aan wie zij en haar zoons hadden gevraagd om niet over de ex te schrijven: ze willen de nare tijd die ze, vinden ze, met hem hebben gehad achter zich laten. Op Özcan Akyol, die het verhaal volgens Van der Plas vertelde alsof het waar is en háár niets heeft gevraagd. En op Johan Derksen. „Die kon het zich herínneren, zei hij. What the fuck, iets van zestien jaar geleden en dan doe je alsof je erbij was? Dan zijn ze er alleen maar op uit om je kapot te maken. Is er dan niemand op zo’n redactie die denkt: dit is één kant van het verhaal, en ook nog eens van haar ex-man?”

Ze zegt ook: „Als dit de prijs is die je betaalt in de politiek, dan hoeft het van mij niet meer. Dit raakt niet mij, dit raakt mijn familie. Dat is het me niet waard.” Maar haar zoons, zegt ze, vinden dat ze moet doorgaan. „Dat vind ik ook”, zegt Henk Vermeer. „Je weet hoe vaak wij mensen tegenkomen die juist hoop krijgen door jou, omdat jij in de politiek zit.”

Zoals de garnalenvissers in Den Oever, waar Van der Plas twee dagen later op werkbezoek is. Ze verwachten veel van haar. En het kan niet, en toch: het is net alsof zij weten dat ze twijfelt. Ze begint over „een nieuw kabinet” na de verkiezingen en dan zwaait visser Gert Jan Rotgans opeens met zijn wijsvinger en roept: „Jij moet níét de benen nemen, hè.” „Nee zeg”, zegt Van der Plas. „Waarom zou ik?”

Weer twee dagen later is het eerste verkiezingsdebat, bij College Tour. Ze zit op het podium samen met Omtzigt, Yesilgöz en Timmermans en het valt iedereen op hoe weinig ze zegt. Na het debat zegt ze: „Ik wilde er niet doorheen zitten blèren.” Maar het overkomt haar niet nog eens: in de debatten erna praat ze veel, ook door anderen heen. Ze ziet er wel steeds vermoeider uit. Nu slaapt ze wél slecht, maar vier of vijf uur per nacht. En ze hoest veel. In een debat bij RTL, anderhalve week voor de verkiezingen, kan ze daardoor zelfs een zin niet afmaken. De andere lijsttrekkers schuiven haar hun glas water toe.

De vrouw van Henk Vermeer haalt hoestdrank bij de drogist. Dat helpt.

Op de avond van 22 november is het haar moeder die bij de exitpoll om 21.00 uur haar handen voor haar gezicht slaat: zo erg schrikt ze van de overwinning van de PVV. Als in café Boode in Bathmen de BBB’ers aan een polonaise beginnen, zeven zetels vinden ze allemaal erg meevallen, is zíj al naar huis. Ze was moe. Caroline van der Plas danst mee op pantoffels. Ze heeft al de hele dag last van een ontstoken teen.

Anderhalve week na de verkiezingen is die teen nog steeds ontstoken, in haar werkkamer draagt ze ook pantoffels. Haar nagels zijn nog steeds groen, ze wil er misschien wat rood bij doen voor de Kerst. Verder ziet ze er helemaal anders uit dan vóór de verkiezingen: uitgerust en vrolijk, en weer vol zelfvertrouwen. BBB praat mee over een nieuw kabinet en niet, vindt ze, als „kleintje”: omdat BBB zestien zetels heeft in de Eerste Kamer.

Wat haar moeder ervan vindt als ze in een kabinet stapt met de PVV? „Dat vindt ze eng. Ze is bang dat die partij gekke dingen gaat doen, wat je ook afspreekt. En ze zegt: ‘Daar moet jij niet bij willen horen, straks vinden mensen jou ook een racist.’ Ze maakt zich altijd zorgen om míj. Maar zij vindt ook wel dat je in elk geval bij elkaar moet gaan zitten om te onderhandelen.”

Caroline van der Plas denkt nu dat ze zich misschien te druk heeft gemaakt over het verhaal over haar ex, en daardoor „te weinig focus” had in de campagne. En Vandaag Inside? „Dat is voor onze kiezers een belangrijk programma. Als je daar zes keer per week hoort dat Van der Plas een onnozel wicht is, denk je: niet zo handig dan, om op haar te stemmen.”

Ze denkt niet dat er iets tegen te doen was. „Dit is democratie, zo gaat het in de politiek: als mensen je leuk vinden, stemmen ze op je. En als ze je niet leuk vinden, stemmen ze niet op je.”