Radicaal-links spreekt zich stevig uit op internet. Is er serieuze dreiging?

‘Wacht maar, wij zullen deze winst niet accepteren en in actie komen… soort van v/d Graaf acties”, tweette Asha Promes-Eekhout, zelfverklaard aanhangster van politieke partij Bij1, aan het eind van de verkiezingsavond van 22 november. „Een komend fascisten kabinet? Allemaal in verzet (…), op leven en dood.” schreef anarchist/blogger Peter Storm, op zijn website. En asielactivist ‘Joke Kaviaar’ (pseudoniem voor Joke Kuijt) , een andere veteraan uit het actiewezen, schreef op Indymedia, veelbezocht door links-radicalen: „Wilders aan het roer? Breng het schip tot zinken!”

Stevige teksten genoeg in linkse actiekringen na de enorme verkiezingszege van de PVV. En daar bleef het niet bij. Een dag na de verkiezingen voegden zwartgemaskerde aanhangers van Antifa zich bij een demonstratie van ongeveer duizend mensen die op de Amsterdamse Dam hun hart luchtten over de uitslag.

Een dag later namen antifascisten in Utrecht zelf het initiatief tot een soortgelijke demonstratie met vierhonderd mensen. Sommigen betuigden steun aan de aanval van een 15-jarige scholier op een ander geliefd doelwit van extreem-links: Thierry Baudet. Hij werd met een bierfles op zijn hoofd geslagen. Een lid van Antifa verklaarde „persoonlijk” achter de aanslag te staan, „omdat hij [Baudet] zelf veel meer geweld uitkraamt (…)”, zo zei hij tegen een verslaggever van Ongehoord Nederland.

Haatklimaat

Tweets als van Promes-Eekhout met verwijzingen naar Pim Fortuyns moordenaar Volkert van der Graaf ( Promes schreef een dag later dat ze niet had willen oproepen tot geweld en dat ze ‘Stieneke van der Graaf’ had bedoeld, een ChristenUnie-politica) en het opduiken van Antifa bij recente demonstraties wekten op hun beurt de woede van PVV-aanhangers. Zij maakten meteen vergelijkingen met 2001 en 2002. Toen ontstond een soortgelijk ‘haatklimaat van links’ tegen Fortuyn waarin gewelddadige acties, zoals het gooien met taart en uiteindelijk het neerschieten van Fortuyn, konden gedijen.

Hoe terecht zijn die vergelijkingen? Zijn de dreigingen uit radicaal- en extreem-linkse hoek tegen de PVV te vergelijken met die tegen Fortuyn destijds? En: wat denken linkse extremisten te ondernemen?

Volgens de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) is er vooralsnog weinig aan de hand. Volgens schattingen zijn er enkele honderden linkse activisten van wie, aldus een inlichtingenbron, „enkele tientallen” tot geweld bereid zijn.

In het laatste Dreigingsbeeld noemde de NCTV radicaal- of extremistisch links nauwelijks. Daarbij tekende de terreurbestrijder overigens wel aan dat de analyse was afgerond vóór de verkiezingen van 22 november.

In wetenschappelijke kring klinken bezorgdere geluiden. Leids universitair hoofddocent Jelle van Buuren, die promoveerde op complotdenkers, houdt rekening met acties uit linkse hoek. Niet tegen Geert Wilders die, anders dan Pim Fortuyn destijds, 24/7 wordt beveiligd als gevolg van decennialange jihadistische doodsbedreigingen, maar wel tegen andere PVV-doelen. „Daarbij kun je denken aan kleinere acties zoals het bekladden van woningen van PVV’ers, zoals nu ook al gebeurt.” De omheining bij het huis van een PVV-Statenlid in Friesland werd begin november door onbekenden besmeurd met rode verf (‘PVV, weg ermee’). Eerder werd ook het huis van Thierry Baudet beklad.

Van Buuren bepleit meer aandacht van zijn vakbroeders voor extreem-links en eventuele dreigingen uit die hoek. „We hebben ons lange tijd gericht op extreem-rechts, waardoor we over extreem-links nu betrekkelijk weinig weten”, zegt hij. En als gevolg van de explosieve groei van de PVV-fractie en mogelijke linkse tegenacties voorziet Van Buuren meer druk op het stelsel ‘Bewaken en Beveiligen’ dat bedreigde politici en bestuurders moet beschermen. „Dat systeem piept en kraakt nu al in zijn voegen door grote personeelstekorten”, aldus de wetenschapper, die betrokken is bij de evaluatie en hervorming van het stelsel.

Hannah Fase volgde als medewerker van The International Centre for Counter-Terrorism enige tijd webforum Reddit; zowel de Amerikaanse als Nederlandse variant. Deze website is populair onder linkse activisten. Wat ze daar aantrof, sloot deels aan bij de laatste analyse van de NCTV over spanningen over Gaza die de kans op een aanslag kunnen verhogen.

„Wat we op beide versies van Reddit zagen”, zegt Fase, „was dat geweld als legitieme optie werd gezien als men zich bedreigd voelde of dat men voor een bepaald probleem geen andere oplossing zag dan het aanwenden van geweld.” Diverse reacties werden verwijderd; Fase vermoedt omdat ze opriepen tot geweld.

‘Laatste optie’

Voor zowel Amerikaanse als Nederlandse activisten valt ‘de bevrijding van Palestina’ in de categorie: geweld mag als enig overgebleven optie. Fase: „Voor hulp aan het Palestijnse volk is geweld als laatste optie toegestaan, stelden diverse deelnemers”. Overigens vinden vooral eenlingen dat, beklemtoont ze. „Sinds de schok van 22 november voelen sommige activisten de noodzaak verder te gaan dan ze anders hadden gedaan.”

Deskundigen onderscheiden meerdere redenen waarom extremisten (links, rechts of islamistisch) tot geweld kunnen overgaan. Zelfverdediging tegen een gepercipieerd groot gevaar – voor zichzelf of voor kwetsbare groepen – is daarbij een terugkerend thema. Niet de groei van ‘het fascisme’ als zodanig, maar de aanspraak op macht is de trigger voor gewelddadige actie, zowel voor groepen als voor eenlingen zoals destijds Volkert van der Graaf.

Zo stelde het Openbaar Ministerie in 2003 over de motieven van de moordenaar van Pim Fortuyn: „Het ging voor de verdachte om de combinatie van de algemene stigmatiserende politieke denkbeelden van Fortuyn, de polariserende wijze waarop Fortuyn die voor het voetlicht bracht en de grote politieke macht die Fortuyn dreigde te krijgen. Hij zag voor zichzelf geen andere mogelijkheid om dat gevaar te stoppen dan door Fortuyn om het leven te brengen.”

Onderzoeker Jelle van Buuren ziet in de felle linkse reacties de gevoelde dreiging terug als trigger voor mogelijke acties. „Dat komt vooral door de enorme winst van de PVV en haar nieuwe positie als grootste partij. Daarmee kan ze aanspraak maken op het Torentje. Die uitkomst heeft veel linkse activisten geschokt. Als de PVV alleen maar was gegroeid, en de VVD opnieuw de grootste was geworden, had je heel andere teksten gezien.”

Voor de actiebereidheid is volgens Van Buuren van belang hoe de 37 zetels zich uiteindelijk vertalen in regeringsmacht en met welk programma dat gebeurt. Geert Wilders in het Torentje? Pro-Palestijnse demonstranten die de omstreden leuze ‘From the river to the sea, Palestine will be free’ op NS -stations scanderen, hard aanpakken? Of juist iets heel anders? Een extra-parlementair kabinet met een gematigd programma dat demonstranten redelijk ongemoeid laat.

„Zulke dingen kunnen allemaal uitmaken voor de vraag hoe die dreiging uiteindelijk door linkse activisten wordt gepercipieerd en welke conclusies ze daaruit trekken voor hun acties”, zegt Van Buuren.

Blogger/anarchist Peter Storm (62) uit Tilburg was in het verleden betrokken bij acties van Antifa tegen onder meer Pegida, bekend van koranverscheuringen. In maart „vierde” Storm zijn „tiende arrestatie” nadat hij in de Amsterdamse haven kolentreinen hielp blokkeren. In 2002 deden advocaten Gerard Spong en Oscar Hammerstein aangifte tegen Peter Storm, wegens haatzaaien tegen Pim Fortuyn. Hij had in april 2002, een maand voor diens dood geschreven: „Fortuyn hoort in het rijtje van recente fascistische kopstukken: Haider, de Winter, LePen, thuis”.

Burgerlijke ongehoorzaamheid

Storm heeft maar weinig tijd nodig om te formuleren waarom Nederland „nu in actie moet komen, voordat het te laat is en de PVV repressieve ministeries zoals Justitie en Binnenlandse Zaken kan gaan bezetten.” Via de telefoon zegt Storm allereerst te vrezen voor „de gelijkwaardigheid en bestaanszekerheid van vluchtelingen, moslims en mensen met een donkere huidskleur. Dat proces is al gaande, maar zal zeker in een stroomversnelling komen met de PVV in het kabinet.”

Verder is de blogger bang dat politiechefs die „nu nog min of meer ruimte bieden voor burgerlijk ongehoorzame demonstraties, zoals van Extinction Rebellion op de A12, dat straks niet meer doen. Dat pelotonscommandanten van de ME die er sowieso al op los wilden slaan, meer ruimte zullen krijgen. Waterkanonnen zullen meer en vaker worden ingezet. Rechters, die nu redelijk middle of the road zijn en de rechtsstatelijke schijn ophouden, zullen worden vervangen. We krijgen dan een repressieve, autoritaire staat.”

Met zijn publicaties en deelname aan demonstraties en blokkades probeert Storm het zijne te doen „tegen de komst van een ruwe, rechtse en racistische cultuur”. Hij schrijft over „vormen van illegaal verzet” en over Nederland „proberen onregeerbaar te maken”. Wat bedoelt hij daarmee? Temeer daar hij geweld als actiemiddel onder bepaalde omstandigheden niet uitsluit? („Zonder effectief geweld was Nederland een provincie van het duizend jarig nazi-rijk gebleven.”)

Storm antwoordt: „Mij zul je niet horen voorstellen dat we de toegang tot het partijgebouw van de VVD of het gebouw van VNO-NCW moeten blokkeren, maar ik zal er ook niet tegen zijn. Als anarchist ben ik niet tegen het overtreden van de wet.”

activistPeter Storm Als anarchist ben ik niet tegen het overtreden van de wet

Hem gaat het erom dat gerichte acties tegen the powers that be (politieke partijen die met de PVV gaan onderhandelen, grote bedrijven et cetera) hen afhouden van samenwerken met de PVV. „Ik wil niet dat we zomaar op een achternamiddag het fascisme in worden gerommeld”, zegt Storm. „Ik hoop dat instanties, partijen zoals de VVD en NSC, maar zeker ook bedrijven nog eens goed nadenken, doordat ze merken dat het onrustig is op straat, dat de arbeidsproductiviteit omlaag gaat, dat het roezemoest in de kantines.”

Hij hoopt op Italiaanse taferelen „toen daar in 1960 net zo lang gedemonstreerd werd totdat de christen-democraten samenwerking met de neo-fascisten afbraken.”

Nationale actiedag tegen Wilders

De werkelijkheid in Nederland anno 2023 is een andere. Afgezien van genoemde demonstraties bleef het vooralsnog stil. Bij een ‘Nationale Actiedag tegen Geert Wilders’ op 2 december in Amsterdam kwamen nauwelijks tweehonderd mensen opdagen. Na de schok van 22 november gaat het gesprek in bedrijfskantines inmiddels weer ergens anders over.

Onderzoeker Teun van Dongen, die veel publiceerde radicaal-links in Europa, analyseerde eind 2021 voor het eerdergenoemde International Centre for Counter-Terrorism de marginalisering van radicaal- en extreem-links in Europa en hun veranderende strategie. In de jaren zeventig en tachtig konden onwettige en gewelddadige acties (het in brand steken van gebouwen, het kidnappen en doden van vertegenwoordigers van het kapitalisme) nog op sympathie rekenen van een deel van het publiek.

Dat is inmiddels anders, aldus Van Dongen. De invloed van rechts-populisten in Europa groeide, ze wonnen zelfs verkiezingen. De ruimte voor onwettige acties van links werd kleiner; ze kwamen als een boemerang terug door gebrek aan begrip van het publiek. Er kwam nadruk op acties waarbij geen slachtoffers vielen: onschuldige bekladdingen, geweldloze blokkades van wegen, hardnekkige demonstraties zoals tegen Zwarte Piet.

Activist Peter Storm herkent het beeld, zeker voor Nederland. „Misschien moeten we in Duitsland stage gaan lopen”, verzucht hij. „Daar zitten duizenden demonstranten op de stoep bij de extreem-rechtse Alternative für Deutschland als die ergens een congres houden.” Voor hemzelf en zijn mede-activisten in Nederland zit er intussen weinig anders op dan het antifascistisch protest met „kleine vlammetjes levend houden. Dat kunnen ook sticker-acties op straat zijn. Tot het moment komt dat de vlam onverwacht alsnog in de pan slaat.”

Leeslijst




Mail de redactie