Rembrandt beschermde het canvas van De Nachtwacht met een loodhoudend laagje. Het was voor het eerst dat hij deze techniek toepaste, waarschijnlijk om het doek tegen vocht te beschermen. Dit laagje, dat nog onder de grondverflaag zit, is ontdekt dankzij een 3D-onderzoekstechniek die nog niet eerder op monsters van historische schilderijen is toegepast. Het nieuwe inzicht helpt bij de conservatie van het schilderij.
Onderzoekers van het Rijksmuseum, de Universiteit van Amsterdam, de Universiteit Utrecht en de Universiteit van Antwerpen die samenwerken in het Netherlands Institute for Conservation Art Science schrijven er vrijdag over in het wetenschappelijke tijdschrift Science Advances. Het werk is onderdeel van Operatie Nachtwacht, een uitgebreid onderzoeks- en renovatieproject dat in 2019 begon.
Het grootste deel van Operatie Nachtwacht vond plaats door met röntgenscanners het oppervlak van het schilderij minutieus te bekijken. Daaruit werd al duidelijk al dat er veel lood in De Nachtwacht is gebruikt, onder meer in de lichtgele verf van het kostuum van luitenant Van Ruytenburgh. Op die scans bleken ook over het hele schilderij strepen op te lichten, die juist in de donkere delen goed zichtbaar zijn.
Uit eerder onderzoek, in 1975, bleek al dat Rembrandt een ander soort grondverf gebruikte voor De Nachtwacht dan hij in eerder werk aanbracht, bestaande uit kwartsklei. Maar dit verklaarde niet de aanwezigheid van zoveel lood over het hele doek.
Voor dit aanvullende onderzoek, helemaal gericht op de onderliggende lagen, is een monster uit het schilderij gesneden. Een flintertje van 55 micrometer dik en 160 micrometer lang. De onderzoekers togen ermee naar Hamburg, in Duitsland, waar een synchrotron staat, een soort deeltjesversneller waarmee micro-röntgenfluorescentie en ptychografie uitgevoerd kan worden. Ze bestraalden daarmee het monster met röntgenstraling, uit de reflectie van de straling is de samenstelling van het monster af te leiden. Door het monster steeds een heel klein beetje te draaien ontstaat uiteindelijk een 3D-beeld.
„Wat we zagen verbaasde ons erg”, zegt chemicus Fréderique Broers van het Rijksmuseum, eerste auteur van het onderzoek. „De verdeling van de looddeeltjes was zo geconcentreerd aan de onderkant van het monster dat het wel uit een specifieke loodhoudende laag moest komen.”
Lees ook
Interview over Operatie Nachtwacht: ‘Een schilderij als De Nachtwacht is een klein chemisch fabriekje’
Leeslijst
