Ze is „best wel gaar”. Het kan, zegt ze, dat ze niet meer zo coherent formuleert. Lara Wolters is bijna dertig uur wakker als ze aan de telefoon vanuit Straatsburg een interview geeft aan deze krant. Donderdagochtend bereikte ze, net voor het licht werd, een in haar woorden ‘historisch akkoord’ over een Europese wet verantwoord ondernemen. Officieel de ‘Corporate Sustainability Due Diligence Directive’ (CSDDD). Zelf noemt ze het de anti-wegkijkwet.
De uitwerking van de deal – gesloten door de lidstaten, de Europese Commissie en het Europarlement – in een wettekst volgt nog. Over het eindresultaat zullen het Europarlement en de lidstaten uiteindelijk ook weer moeten stemmen. Dat is in de meeste gevallen een formaliteit.
Wolters, Europarlementariër namens de PvdA, had vier jaar geleden vanuit het parlement de Europese Commissie aangespoord om met een voorstel te komen. Daarna werd ze namens de commissie juridische zaken in het parlement hoofdonderhandelaar op dit dossier. Om een definitief akkoord te kunnen bereiken vóór de nieuwe Europese verkiezingen, was de tijdsdruk groot. Tegelijk ligt het onderwerp – het bedrijfsleven verantwoordelijk maken voor de impact op mens en milieu – zo gevoelig, dat het een van de zwaarst belobbyde wetsvoorstellen is tot nu toe. Eigenlijk is Wolters vanwege haar prille gezinsuitbreiding niet aan het werk. Maar om de wet toch af te kunnen maken, nam ze haar twee maanden oude zoon mee naar Straatsburg.
De nieuwe wet verplicht bedrijven – met uitzondering van de financiële sector – om serieus te onderzoeken of zij niet indirect verantwoordelijk zijn voor kinderarbeid, slavernij, vervuiling, ontbossing, excessief watergebruik, of schade aan ecosystemen. Zo moet een koffiemaker bijvoorbeeld onderzoeken of er geen sprake is van kinderarbeid en mensenhandel bij de koffieteelt. Bedrijven hebben geen ‘resultaatsverplichting’ (dat ze direct de wet overtreden als er ergens een misstand opduikt), maar een serieuze ‘inspanningsverplichting’, wat inhoudt dat ze goed onderzoek moeten doen om misstanden te voorkomen en ertegen moeten handelen.
Het wordt daarnaast makkelijker voor maatschappelijke organisaties en gedupeerden om bedrijven aan te klagen. Ook hangen bedrijven boetes tot 5 procent van hun jaaromzet boven het hoofd als ze de wet niet goed uitvoeren. Een belangrijk element is verder dat bedrijven verplicht worden een klimaatplan op te stellen – in lijn met het Parijsakkoord. Welke toezichthouder in Nederland de wet onder z’n hoede zal krijgen, wordt nog bepaald.
De wet gaat gelden voor bedrijven met meer dan 500 werknemers en een omzet van 150 miljoen euro, plus bedrijven vanaf 250 werknemers in onder meer de textielindustrie, landbouw en grondstoffenhandel. In Nederland lag er eerder een voorstel om alle bedrijven vanaf 250 werknemers verplicht te maken aan de wet te voldoen, maar daar was te weinig draagvlak voor.
Waar is dit begonnen voor u?
„Voor mij begon dit bij Rana Plaza, tien jaar geleden. De kledingfabriek in Bangladesh die instortte, en meer dan elfhonderd levens kostte. Dat was een wake-upcall over wat voor ellende onze consumptiemaatschappij met zich meebrengt. Ik herinner me de foto’s van de felgekleurde kleding die wij kopen, tussen de grijze massa van neergestortte betonplaten. Die beelden vond ik indrukwekkend, maar het verhaal erachter nog indrukwekkender. Er was bekend dat het gebouw niet veilig was, er was voor gewaarschuwd. Maar iedereen keek weg. Dat gat van onrecht, dat het altijd maar de verantwoordelijkheid is van een ander, daar wilde ik iets mee.”
U nam het initiatief tot een ‘anti-wegkijkwet’. Nu, vier jaar later, is er een akkoord. Wat gaat er concreet veranderen?
„Dat wegkijken wordt potentieel strafbaar. Je moet als bedrijf in kaart brengen wat er gebeurt in je waardeketen, dus bij jouw toeleveranciers. Als jij als bedrijf had kunnen weten van misstanden waar het gaat om natuur, mensenrechten en arbeidsrechten en je doet niks, dan heb je een probleem. Er komen sancties op tot 5 procent van de netto-omzet voor het niet goed naleven van de wet. Daarnaast ben je aansprakelijk als jouw ‘wegkijken’ leidt tot schade.”
Er was eerder sprake van dat er een vergelijkbare wet in Nederland zou komen. Daar was een deel van het bedrijfsleven fel tegen. „Als er straks iets mis is bij een toeleverancier van een toeleverancier van een toeleverancier in Nigeria kan het gebeuren dat jij als ceo naar de gevangenis gaat”, zei de voorzitter van VNO-NCW bij Op1. De topman van baggerbedrijf Boskalis sprak een vergelijkbare zorg uit, en dreigde met zijn bedrijf uit Nederland te vertrekken.
„Wat ze zeiden was heel gechargeerd. Maar bedrijven worden wel meer verantwoordelijk gehouden. Van Boskalis is bijvoorbeeld bekend dat door hun baggerproject in de baai van de Filipijnse hoofdstad Manilla voor de bouw van een vliegveld, honderden families moesten verhuizen. Volgens onze nieuwe wet moet een bedrijf bij zo’n project onderzoeken wat voor schade ze doen en voor een compensatie zorgen.”
Maar worden topmensen zelf verantwoordelijk gehouden in de rechtszaal?
„Waar het gaat om de persoonlijke aansprakelijkheid van directeuren is er heel veel weerstand geweest vanuit lidstaten. Ik vind dat onzin, ik denk dat het belangrijk is dat bestuurders serieus rekening houden met mensenrechten en klimaat. Wat ik eruit heb gesleept is dat bij bedrijven met meer dan duizend werknemers financiële prikkels zoals bonussen gekoppeld moeten zijn aan het klimaatplan.”
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data109197781-c622da.jpg|https://images.nrc.nl/q46rZ95zK99SCU189MxOhpCs9ko=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data109197781-c622da.jpg|https://images.nrc.nl/syeNUed4Q9kdrADLqa2IFvNwcsg=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data109197781-c622da.jpg)
Bedrijven moeten een klimaatplan opstellen over hoe zij niet bijdragen aan meer dan 1,5 graden opwarming. Dat is op zichzelf al bijzonder. Maar moeten bedrijven zich vervolgens ook aan dat plan houden?
„Dat is waarom we de hele nacht zijn opgebleven. Dat was het hete hangijzer. Als ik alles had kunnen binnenslepen wat ik wilde, had er gestaan dat je als bedrijf direct strafrechtelijk aansprakelijk bent als ze hun klimaatplannen niet uitvoeren. In ons akkoord is komen te staan dat de toezichthouder moet toetsen of het klimaatplan dat wordt uitgevoerd in lijn is met het doel van maximaal 1,5 graden. Anders kunnen er sancties volgen.”
U noemde de tegenstand in een podcast van Follow the Money ‘extreem’. U gaf het voorbeeld van een smsje dat u kreeg van de prominente Duitse Europarlementariër Axel Voss, die de wet ‘horrifying’ en ‘extreme’ noemde.
„De tegenstand is inderdaad extreem geweest. Ik heb werkelijk iedereen in mijn mailbox gehad. Ik denk dat er geen organisatie is in Brussel die deze wet niet aangaat. Aan de ene kant natuurlijk ngo’s en maatschappelijke organisaties. Aan de andere kant allerlei koepelorganisaties van bedrijven. Het gaat over handel, het gaat over de interne markt, het gaat over klimaat, het gaat over zo ontzettend veel. Dat leverde enorme druk op, en uiteindelijk heb ik die het meest gevoeld vanuit lidstaten. De Franse bankenlobby heeft enorm huisgehouden. Ik begreep dat zelfs Macron bij de Spaanse voorzitter heeft gepleit voor een uitzondering voor de financiële sector.”
De financiële sector wordt door de maatschappij steeds meer verantwoordelijk gehouden voor zijn leningen en obligaties in de olie- en gassector en zaken als ontbossing. Toch ontspringen deze de dans met deze wet.
„Frankrijk wilde banken, verzekeraars en vermogensbeheerders niet vergaand onderzoek laten doen naar misstanden bij de bedrijven waar ze in investeren. Dat was een absolute rode lijn. Uiteindelijk is het politieke compromis dat de financials tijdelijk zijn uitgezonderd, omdat er voor deze sector aparte wetgeving komt voor verantwoord ondernemen. Verder worden ze onder meer verplicht een klimaatplan op te stellen. Dat was voor mij cruciaal, omdat veel van die banken de fossiele industrie enorm financieren.”
„Dat de financiële sector buiten de brede verplichtingen is gevallen, is mij een doorn in het oog. In the heat of the moment ben ik natuurlijk bezig met: wat kan ik binnenhalen voor een betere wereld? Maar als ik uitzoom, dan zie ik dat iets wat een half jaar geleden nog zo ontzettend onzeker leek, een wet voor verantwoord ondernemen, nu is gelukt. Ik ben ontzettend trots dat we het hebben kunnen bereiken.”
Leeslijst
